در نبرد با يهوديان ، مسيحيان و زرتشتيان ، نخست بايد آنان را به دين اسلام دعوت كرد. اگر اسـلام را پـذيـرفـتـنـد، چـون مـسلمان با آنان رفتار مى شود. چنانچه اسلام را نپذيرفتند، به پـرداخـت جـزيـه ( مـاليـات سـرانـه ) مـوظـّف مـى شـونـد. در صـورت قبول پرداخت جزيه ، بر دين خود باقى مى مانند و با انعقاد قرارداد ذمّه ، زندگى مسالمت آميزى را در كـنـار مـسـلمـانـان آغـاز مـى كنند. ولى در صورتى كه اسلام را نپذيرند و تن به پرداخت جزيه نيز ندهند، با آنان بايد جنگيد..(440)
رسول خدا(ص )به فرماندهانش چنين سفارش مى فرمود:
پيش از نبرد [با اهل كتاب ]، آنان را به اسلام بخوانيد. اگر نپذيرفتند، به پرداخت جزيه [ و ماليات ] بخوانيدشان ، و اگر هيچ كدام را نپذيرفتند، با آنان بجنگيد..(441)
اسـلام بـراى اديـان الهـى ، كـه داراى پـيـامـبـر و كـتـاب آسـمـانـى انـد، احـتـرام قـائل اسـت و بـه پـيـروانـشـان ـ هـر چند دين خدا را تحريف كرده اند ـ امتيازى بخشيده و با ديده احترام به آنان نگريسته و از مشركان جدايشان ساخته است .
استاد مطهرى در اين باره مى گويد:
اسـلام در قـانـون جـهـاد، مـيـان مـشـرك و غـيـر مـشـرك فـرق گـذاشـتـه و تـفـاوت قـائل شـده اسـت ، بـديـن گـونـه كـه اسـلام ، نـوعـى هـمـزيـسـتـى مـسـالمـت آمـيز با غير مشرك [ اهل كتاب ] را جايز دانسته كه اين همزيستى را با مشرك جايز نمى داند..(442)
اسـلام ، دربـاره مـشركان ، جنگ را تا ريشه كن ساختن شرك واجب دانسته و تنها دو راه پيش پاى آنـان گـذاشـتـه اسـت : يـا مـسـلمـان شـونـد يـا بـه قتل رسند، ولى در پى ريشه كن ساختن آيين اهل كتاب نيست و براى آنان سه راه تعيين كرده است : يا اسلام آورند؛ و يا جزيه پرداخت كنند؛ و در غير اين صورت ، با آنان جنگ مى شود.
اهـل كـتاب ، در برابر حكومت اسلامى ، طبق قرارداد ذمّه ، تعهداتى دارند كه بايد به آن پايبند بـاشند و به تعهدات خويش عمل كنند. در غير اين صورت ، قرارداد ذمّه لغو مى گردد و با آنان جنگ مى شود. اين تعهدات عبارتند از:
1 ـ پـذيـرفـتـن پـرداخـت جـزيـه ( مـاليـات سـرانـه )، طـبـق حـكـم و نـظـر امـام (ع )، نـه طـبـق ميل خود. هر چه امام (ع )حكم كند ـ از نظر مقدار و زمان ماليات ـ بايد بپذيرند.
2 ـ تـرك اعـمـالى كـه بـا (امـان ) نـاسـازگـار اسـت ؛ از قـبـيـل يـارى كـفـّار، و جـاسوسى براى آنان ، اذيت و آزار مسلمانان و در انديشه و تدارك جنگ با مسلمانان بودن .
3 ـ بـه ظـاهـر و آشـكـارا مـرتـكـب كـارى نـشـونـد كـه در اسـلام حـرام شـمـرده شـده اسـت ؛ مـانند شرابخوارى ، خوردن گوشت خوك ، رباخوارى ، تظاهر به فسق و گناه و ازدواج با محارم .
4 ـ پرداخت جزيه و ماليات از روى خضوع و تسليم .
5 ـ نـسـاخـتـن مـعابد و كليسا و ننواختن ناقوس و نيز بالاتر نبودن بناهايشان از خانه مسلمانان ..(443)
اهـل كـتـاب ، بـا بـسـتـن قـرارداد ذمـّه و پرداخت ماليات سرانه ، زندگى مسالمت آميزى رادر كنار مسلمانان خواهند داشت و از نعمت هايى بهره مند خواهند شد. مهمترين آن ها عبارتند از: