نباشد. پيداست كه چنين كسى غيظ و غضب در ظاهر نيز نخواهد داشت، و جلو غضب خويش را در باطن و ظاهر گرفته، و غيظ خود را در باطن و ظاهر شكسته است. و پيداست كه چنين كسى از لطمات باطنى و ظاهرى اين رذيله مصون خواهد بود.
چه بسا سالك در حركات و سكنات خود، چه در ظاهر و چه در باطن، چه دانسته و چه ندانسته، خطاها داشته باشد كه اگر وقايهاى نباشد، ممكن است بعضى خطاها او را مشمول غضب و طرد حضرت حق كند، و در سلوك خود ناموفق باشد. اما اگر وقايهاى داشته باشد كه موجب عنايت خاص حضرت حق مىگردد و جناب او به لحاظ عنايت خاصهاش وى را از شمول غضب خود حفظ مىكند، در اين صورت، وى از غضب و طرد او محفوظ و در سلوك خود موفق خواهد بود.
صفت «حلم» وقايهاى است براى سالك، و خداى متعال به باطن شخص حليم نظر دارد، و او را از شمول غضب وطرد خود، حفظ مىفرمايد.
(دفتر پنجم مثنوى)
و حال در اين روايت از امام صادق سلام الله عليه دقت مىكنيم كه فرمود: «أوحى الله عزوجل الى بعض أنبيائه: يا ابن آدم اذكرنى فى غضبك أذكرك فى غضبى لا أمحقك فيمن أمحق»(اصول كافى، ج 2، كتاب الايمان و الكفر، باب الغضب) يعنى «خداى عزوجل به بعضى از انبياى خود وحى فرمود كه: اى فرزند آدم، در غضب خود يادم كن، تا در غضب خود يادت كنم، و تو را در زمره آنان كه محو و نابود مىكنم، نابود نسازم».
دقت و تأمّل را به عهده شما مىگذاريم، و فقط به اين نكته توجه مىدهيم كه محو و نابود ساختن خدا كه همراه غضب اوست، به معنى فراموش كردن، از نظر انداختن، دور كردن، و از جوار خود راندن است، و چه محو كردنى بالاتر از اين، و كدام نابودى دردناكتر از اين در نزد آنان كه مىفهمند؟! فراموش كردن و دور كردن او، يعنى همه حرمانها، خسرانها و گرفتاريها و عذابها، كما اينكه، ياد كردن و نظر داشتن او، يعنى همه نعمتها، ابتهاجها، و راحتيها و...
و نيز در اين روايت از امام باقر سلام الله عليه به دقت مىپردازيم كه فرمود: «مكتوب فى التوراة فيما ناجى الله عزوجل به موسى عليه السلام: يا موسى أمسك غضبك عمن ملكتك عليه أكف عنك غضبى»(اصول كافى، ج 2، كتاب الايمان و الكفر، باب الغضب) يعنى «در تورات آمده است كه خداى عزوجل در مناجات خود با موسى عليه السلام به او فرمود: اى موسى، غضب خود را از آنان كه تو را بر آنان قادر ساختهام بازدار، تا غضب خود از تو باز دارم».
باز تأمّل عميق به عهده شما باشد. اميد است كه چشم بصيرت را به كار اندازيد، ورموز و اسرار را بخوانيد.
حلم و كظم غيظ، از لوازم طريق، و از علائم صدق در سلوك است.
در آيه 134 سوره آل عمران مىفرمايد: «الذين ينفقون فى السراء و الضراء و الكاظمين الغيظ و العافين عن الناس و الله يحب المحسنين »يعنى «اهل تقوا آنها هستند كه در وسعت و تنگدستى از مال خود انفاق مىكنند، و غيظ و غضب خود را مىشكنند، و از بديهاى مردم گذشت مىنمايند، و خداى متعال نيكوكاران را دوست مىدارد».
خود شما حساب كنيد كه خداى متعال درمقام توصيف بندگان خوب خود، حلم و كظم غيظ را يكى از خصوصيات آنان