شاعر در اين ملاقات به مسئله فروش كشيمر كه انگليسىها آن را به گلاب سنگه هندو فروختند اشاره مىكند و مىگويد:
آنگاه با شاعر هندو به نام بهارات ريهارى و سه نفر از رجال مقتدر يعنى نادرشاه واحمدشاه و تيپوسلطان، آخرين فرمانرواى مجاهد مسلمان هند، ملاقات مىكند. احمد شاه به تمايلات كشورهاى شرقى درتقليد از روشهاى زندگى اروپايى و سبك پوشاك آنها و به بيهودگى اين تقليد كوركورانه اشاره مىكند.
در اين گفتار، نمىتوان تجزيه و تحليل دقيقى از ‹‹ جاويد نامه ›› نمود، ولى قسمتهاى برجسته آن شايان توجه است و جالبترين مشخصات آن تنوع سحرآميز اثرى است كه در غزلهاى آن مندمج است. دقايقى كه در اين غزلها به كار رفته، در نتيجه تنوع تغييراتى است كه در سبك و آهنگ آن گاه به گاه به چشم مىخورد، بدون اينكه زحمتى بر طبع شاعر وارد كرده باشد، كه كاملاً محسوس و مشهود است.
عاليترين حقايق به زبانى اظهار شده است بى اندازه طبيعى و مطبوع. در ‹‹ جاويد نامه ›› بيانى به كار برده شده است كه هر شخصيتى را دقيقاً بهطور شايسته و بايسته انعكاس مىدهد و بالاخره آهنگ كلماتى كه در اين بيانات به كار رفته، هويت و ماهيت شخص متكلم را مصور مىسازد.
امتياز ديگر اين منظومه اين است كه شاعر توانسته است بدون توجه به نظريات مذهبى يا سياسى، هويت و شخصيت و شور و شوق هر يك از گويندگان اين داستان را تجسم دهد. در حقيقت، شاعر احساسات نفرتانگيز و خشنى را كه در اين منظومه نشان مىدهد، همانا عليه كسانى است كه به وطن و به آرمانشان خيانت كردهاند، حتى در مواردى كه راجع به اين خيانت پيشگان بحث مىكند، بيان خشن و زنندهاى را به كار نمىبرد.
اين بحث اجمالى درباره جنبه شاعرى اقبال نشان مىدهد كه هر كس به اين موضوع توجه كند، ملاحظه خواهد نمود كه هنر و فكر توأماً در شعر اقبال به يكديگر آميخته شده، همين معنى او را در عداد بزرگترين شعراى جهان قرارداده است؛ زيرا توانسته است فكر عميق را با لطف سخن كه به ندرت براى گويندهاى ميسور است، تلفيق كند.
اقبال درميان متفكران و گويندگان اروپايى به گوته، شاعر ملكوتى عالى مقام آلمانى علاقهنشان مىدهد و محرك وى در سرودن اشعار پيام مشرق همانا مطالعه ‹‹ ديوان مغربى ›› گوته بوده است.
درد و رنج درونى اقبال از اينكه روح و معنويت در اروپا وجود ندارد و سردى روح اروپايى در نفوس مشرق زمين نيز سرايت كرده، منعكس است و به اين جهت همه اين نفوس را توبيخ مىكند.
گوته از كسانى است كه به عظمت و علو مقام تعليمات اسلامى پى برده و آن را ستوده است؛ به همين جهت منظومهاى در زبان آلمانى تحت عنوان ‹‹ نغمه محمد ›› سروده و طى اين منظومه سير اسلامى را تشبيه به جوى آب كرده است. گوته اين منظومه را قبل از ديوان مغربى سرود و ضمن آن طرز تفكر اسلام را درباره زندگى با مهارت تمام بيان كرده است.