سلجوقي پديد آمد.
در كنار بحث از كتابخانه، بايد از شغل ورّاقي ياد كرد كه چيزي شبيه به‌كتابفروشي ونيز نسخه‌برداري از روي كتاب‌هاي پيشين وفروش آنها بود. ورّاقان‌جز اين كه ممكن بود به استنساخ كتاب بپردازند، يا با پرداختن پول، كساني را براي‌اين كار استخدام كنند، به خريد وفروش كتاب مي‌پرداختند.
يك اثر جاودانه‌اي كه در قرن چهارم هجري تأليف شد ونام بسياري ازكتاب‌هايي را كه تا آن زمان تأليف شده بود، براي ما نگاه داشت، اثر يك ورّاق با نام‌ابن‌نديم (م 380) بود. گفتني است كه در اين زمان، كتابفروشي، حرفه‌اي رايج بوده‌وبخشي از بازار، به كتابفروشان اختصاص داشته است. درباره ابوالفرج اصفهاني‌گفته شده است: «به راسته كتابفروشان مي‌رفت، با دكان‌هاي بزرگ وپر كتاب؛ ازآنجا كتاب بسيار مي‌خريد وبه خانه مي‌برد واز روي آنها روايت مي‌كرد.» محمد بن اسحاق معروف به ابن‌نديم با نگارش كتاب با ارزش الفهرست كه يكي‌از چند كتاب جاودانه قرن چهارم هجري واصولا تمدن اسلامي است، خدمت‌بزرگي به فرهنگ دنياي اسلام كرد. وي كه عالمي شيعي بود، در عين شغل وراقي،طرحي عظيم براي كتاب‌شناسي دنياي اسلام وحتي غير اسلامي نوشت‌وآگاهي‌هاي فرهنگي فراواني را در اين كتاب در اختيار نسل‌هاي بعد گذاشت. دراين كتاب، نام هزاران اثر در رشته‌هاي مختلف علمي، به همراه شرح حال كوتاهي ازنويسندگان ارائه شده است. در مقدمه آن بحث جالبي درباره خطوطي كه در ميان‌اقوام مختلف بوده به همراه نمونه‌هايي از آنها ارائه شده است.
در زمينه دانش‌هاي قرآني، از قرن سوم تا پنجم، آثار فراواني تأليف شده است.علوم‌قرآني، شامل تفسير، شأن نزول آيات، لغات مشكله قرآن، قراءات، اِعراب‌قرآن و...مي‌شود.
در تفسير، دو مكتب حديثي وعقلي از همان آغاز وجود داشته است. شايدگسترده‌ترين اثر در زمينه تفسير، كتاب تفسير طبري يا جامع‌البيان في تفسيرالقرآن‌است. در اين كتاب، درباره هر آيه، هر آنچه نقل‌ِ قول از پيامبر(ص) وصحابه‌وتابعين وعلماي ادبيات بوده، زير همان آيه نقل شده است. در شمار تفسيرهاي‌حديثي، كتاب تفسير عيّاشي از محمد بن مسعود عياشي عالم شيعي قرن سوم‌هجري وكتاب تفسير علي بن ابراهيم قمي است.
تفاسير عقلي، بيش‌تر از آن‌ِ معتزله وكساني بود كه به نوعي به مسائل عقلي توجه‌بيش‌تري داشتند. آنها به نقل‌هايي كه در تفسير آيات رسيده بود توجهي نداشته‌وسعي مي‌كردند با تكيه بر انديشه خود آيات را تفسير كنند. در يكي از اين تفاسير،تنها براي بسم الله الرحمن الرحيم يك صد وبيست معنا ارائه شده است.
حاصل انديشه‌ها و تلاش‌هاي روايي وعقلاني انجام شده در تفسير قرآن درميان شيعه، در كتاب پر ارج التبيان في تفسير القرآن از شيخ طوسي ارائه شده است.اين كتاب يكي از بهترين تفاسير قرآن، در ميان صدها تفسير كاملي است كه براي‌قرآن نوشته شده است.
حارث بن اسد مُحاسبي (م 234) كه از صوفيان بود كتاب العقل وفهم القرآن رانوشته است.
بيشترِ تفاسير تا قرن چهارم به عربي نوشته مي‌شد. با اين حال نوشته‌اندكه ابوعلي جُبّائي از سران معتزله، تفسيري به پارسي نوشته بود.
يكي از دشواري‌هاي تفسير قرآن، ارائه برداشت‌هاي نادرست در تفسير برخي‌از آيات قرآن بود. به عبارت ديگر، كساني يافت مي‌شدند كه براي توجيه برخي ازآيات كه به درستي نمي‌فهميدند، آنها را كنايه از معناي ديگري مي‌گرفتند تا برايشان‌قابل درك شود. اين