دروس هیئت و دیگر رشته های ریاضی

حسن حسن زاده آملی

نسخه متنی -صفحه : 526/ 28
نمايش فراداده

عقربه آنها در سطح دائره نصف النهار مى باشد . و به عبارت ديگر : عقربه آنها همين خط نصف النهار و خط زوال آن موضع است كه يك طرف آن به سوى قطب شمال و سوى ديگر آن بسوى قطب جنوب است . و بحثى درباره قطب مغناطيسى ارض و قطب جغرافيائى آن در پيش است كه در جاى خود بيان مى شود . مطلب ديگر اين كه : در درس شانزدهم در بحث افق دانسته ايم كه خط واصل ميان نقطه مشرق اعتدال و نقطه مغرب اعتدال را خط مشرق و مغرب و خط اعتدال و خط استواء گويند و در درس بيست و يكم دانسته ايم كه خط واصل ميان نقطه جنوب و نقطه شمال را خط نصف النهار و خط زوال و خط جنوب و شمال گويند پس اين دو خط در سطح دائره افق بر يكديگر عمود خواهند بود و بر زواياى قائمه همديگر را تقاطع مى كنند بدينصورت ( ش 7 ) كه سطح دائره افق و محيط آن بدين دو خط به چهار قسم متساوى منقسم مى گردد .

صورت مذكور را چون در سطح ارض به نحو طبيعى مانند آلت قطب نما ( نه به صورت نقشه جغرافيايى چنانكه در بعد گفته آيد ) در نظر بگيريد كه شخص يا شاخص در نقطه ه بوده باشد دائره ا ب ح د دائره افق او خواهد بود و محاذى نقطه ه از دو جهت فوق و تحت سمت الراس و سمت القدم او و ا نقطه مشرق اعتدال وح نقطه مغرب اعتدال و ب نقطه جنوب و د نقطه شمال و خط ا ه ح خط اعتدال و خط ب ه د خط زوال كه يكديگر را در نقطه ه كه مركز دائره افق است بر زواياى قائمه تقاطع كرده اند . حال بدان كه اين دو خط اعتدال و زوال را در تحصيل بسيارى از اعمال رياضى و نجومى اهميت و موقعيت بسزا است . لذا آن دو را در سطوح رخامات و صفايح اسطرلاب و غيرها استخراج مى كنند يعنى تحصيل و ترسيم مى نمايند كه اعمال ياد شده مبتنى بر رسم آن دو است . چون دائره نصف النهار عالم جسمانى را نسبت به شخص در هر نقطه اى از بسيط الارض به دو نصف مشرق و مغرب منقسم ميسازد و دائره افق نيز محكوم بدين حكم است اعنى به دو نصف شرقى و غربى منقسم مى گردد لاجرم از دو طرف نقطه جنوب افق بسوى نقطه شمال آن و يا بالعكس از دو طرف نقطه شمال افق بسوى جنوب آن به ربع دور رسد آن نقطه كه منتهاى ربع قبل و مبتداى ربع بعد است فصل مشترك بين ربعين شرقى يا ربعين غربى خواهد بود كه منتصف نصف شرقى دائره افق و يا منتصف نصف غربى دائره افق است و آن نقطه مشرق اعتدال