في الدائرة اصلا في ذلك البلد عند كون الشمس في اول الجدى بل لابد أن يكون اقصر من الربع كما لايخفى على من نظر في جداول الظل . راقم گويد از بيانى كه تقديم داشته ايم دانسته شده است كه كلام علامه در اكثر آفاق مطرد است و همچنين مراد بيرجندى از تفصيلى كه ذكر كرده است معلوم مى گردد .و نيز مقصود ابوريحان از قيد بمنقلب شتوى دانسته مى شود زيرا اندازه مقياس تا حدى باشد كه در نصف النهار افقى ظل مقياس در منقلب شتوى داخل دائره شود در روزهاى ديگر كه ارتفاع شمس بيشتر است بطريق اولى داخل در دائره خواهد شد . اين بود بيانى باختصار كه در پيرامون تعبيرات دانشمندان نام برده عرضه داشته ايم و الحمد لله رب العالمين .
چون سطح مستوى و نصب مقياس بدان بيان كه در درس 73 تا اين درس گفته ايم انجام شده است اكنون در دستور عمل به دائره هنديه و صورت آن گوييم : پوشيده نيست كه هرگاه آفتاب نزديك به افق شرقى باشد ظل اين مقياس بيرون دائره واقع مى شود و چندان كه ارتفاع آفتاب متزايد گردد ظل مقياس متناقص مى گردد تا زمانى فرارسد كه رأس ظل منطبق بر محيط دائره شود پس بر محيط دائره به نقطه انطباق رأس ظل نشان كنند و آن نشان بايد بر منتصف طرف ظل - يعنى بر ميانه سر سايه شاخص - افتد زيرا كه طرف ظل را لا محاله انبساطى باشد و آن نقطه را مدخل ظل نام نهند . بعد از آن رأس ظل در اندرون دائره افتد تا آن كه پس از غايت كوتاه شدن متزايد گردد و چون رو به تزايد گرايد بايد مترصد بود تا بار دوم رأس ظل بر محيط همان دائره افتد پس بر اين نقطه انطباق كه منتصف طرف ظل است نيز نشان كنند و آن نقطه را مخرج ظل نام نهند .
آنگاه ما بين هر دو علامت به خطى مستقيم وصل كنند آن وتر قوس بين دو نشانه ياد شده از محيط آن دائره است . و چون ميان دو طرف اين قوس و ميان مركز قاعده مقياس را به دو خط مستقيم وصل كنند زاويه اى بر مركز دائره حادث شود پس چون آن زاويه را يا آن وتر را يا آن قوسى را كه ميان دو نشان ياد شده محصور است تنصيف كنند و از منتصف هر يك خطى كشند كه به مركز دائره گذرد آن خط خط نصف النهار است كه آنرا خط زوال نيز گويند . و چون خط نصف النهار را از دو جانب به محيط دائره هنديه اخراج كنند آن نقطه تقاطع خط زوال با محيط دائره كه در جانب جنوب بود