هر يك درجه فلكى چهار دقيقه زمانى است و گاهى اطلاق زمان بر اجزاى معدل كنند از قبيل اطلاق سبب به اسم مسبب و يا اطلاق حال بر محل وى . قطب نزديك جدى را بدين سبب شمالى گويند كه در جهت شمال مستقبل به مشرق است . و در وجه تسميه آن بيان ديگر در پيش است كه گفته آيد . ( درس 41 و 42 و 43 ) .
در مقابل حركت اولى حركت ثانيه است كه حركت ستارگان ثابت است كه مانند حركت اولى به آسانى معلوم نگردد بلكه به رصد معلوم گردد . كواكب را به ثابت و سيار تقسيم كرده اند . بدان كه كواكب همه سيارند جز اين كه حركت بعضى نسبت به بعضى سريع و بطيى ء بود سريع را سيار و بطيى ء را ثابت خوانند . سيار عبارت اند از قمر و عطارد و زهره و شمس و مريخ و مشترى و زحل . و نضد آنها در خارج به همين ترتيب است . و فارسى آنها به ترتيب ياد شده ماه و تير و ناهيد و خورشيد و بهرام و برجيس و كيوان است . و به نظم گفته آمد :
در فلك هفت كوكب سيار آفريده خداى عز وجل قمر است و عطارد و زهره شمس و مريخ و مشترى و زحل كواكب مه و تير و ناهيد ميدان چو خورشيد و بهرام و برجيس و كيوان ثوابت به طور متوسط در هفتاد سال يكدرجه فلكى سير كنند كه در بيست و پنجهزار و دويست سال يكدوره تمام كنند و حركت آنها از مغرب به مشرق است . ثوابت را در يك فلك فرض كرده اند كه در علم هيات به همين فرض كفايت است زيرا كه حركت و اوضاع آنها نسبت به زمين به همين فرض درست آيد . سخن بيشتر در كتاب دروس معرفة الوقت و القبله گفته آمد و شايد در اين دروس هم گفته آيد .
حال بدان كه منطقه كه حركت ثانيه را يعنى عظيمه فلك ثوابت را دائره منطقة البروج گويند . و آن را فلك البروج و دائره اوساط البروج و منطقه فلك هشتم هم خوانند و دائره شمسيه و دائره بروج نيز نامند . و استعمال رائج اصطلاح نخست است و پس از آن دائره شمسيه و اين هر دو اصطلاح را قديم و حديث بكار دارند . و دائره شمسيه از اين روى گويند كه شمس هميشه در اين مدار سير مى كند و از آن خارج نمى شود به خلاف سيارات ديگر كه گاهى در سطح اين مدار سائرند و گاهى از آن جدا مى شوند . ابوريحان بيرونى را در قانون