كشف معنوى مجرد و بدون صورت، عبارت است از ظهور معانى غيبى و حقايق عينى. در اين نوع كشف، اصل جوهر ذات معنا مكشوف مىگردد نه صورت ظاهر از آن در عالم مثال مطلق يا مقيد.(1) كشف معنوى داراى مراتبى به شرح زير است:
يكم: ظهور معانى در قوه مفكره، بدون به كار بردن مقدمات و ترتيب دادن قياس. دراين مرتبه از كشف، كه حدس ناميده مىشود، ذهن مستقيماً از مطالب به مبادى آن منتقل مىگردد. به ديگر سخن، در اين مرتبه، حقايق مجهول، بىآنكه حركتهاى فكرى متعارف صورت پذيرد، براى سالك معلوم مىگردد.
دوم: ظهور معانى در قوه عاقله است كه قوه مفكره را به كار مىگيرد. قوه عاقله قوهاى روحانى و غير حالّ در جسم است كه نور قدسى ناميده مىشود و حدس از پرتوهاى انوار آن است. از آنجا كه قوه مفكره نزد ابنعربى و شارحان او، مانند قيصرى و سيد حيدر آملى، قوهاى جسمانى است، نسبت به نور كاشف از معانى غيبى حجاب به شمار مىرود و به همين علت، اين نوع مكاشفه، پايينترين مرتبه كشف را تشكيل مىدهد. ازاينرو گفته شده است كه فتح بر دو قسم است: فتحى در نفس، كه مفيد علم تام از طريق نقل و عقل است، و فتحى در روح، كه معطى معرفت از طريق شهود است، نه از طريق عقل و يا نقل.
سوم: ظهور معانى در مرتبه قلب است كه خود بر دو قسم است: اگر امر ظاهر شده براى سالك، از قبيل معانى غيبى باشد، آن را الهام خوانند و اگر از قبيل ارواح مجرد يا اعيان ثابت باشد، به آن مشاهده قلبى گفته مىشود.
چهارم: ظهور معانى در مرتبه روح است كه به آن شهود روحى گفته مىشود. روح در اين مقام، متناسب با استعداد ذاتى و اصلى خود، معانى غيبى و حقايق را بدون واسطه از حق تعالى گرفته و به ديگر قواى غيبى، مانند قلب و عقل، و قواى جسمانى منتقل مىكند. از اين رو، روح هم چون خورشيدى است كه به آسمانهاى مراتب روح (قواى مجرد) و
1. سيد جلالالدين آشتيانى، شرح مقدمه قيصرى، ص 558.