فصل ششم‏ تجربه عرفانى و مقام حيرت‏

بحث پيشين با مسأله ديگرى پيوند دارد و آن بحث حيرت است كه خود با ديدگاه ابن‏عربى درباره تشبيه و تنزيه ارتباط تنگاتنگى دارد. از اين رو، پيش از پرداختن به بحث حيرت، آراى ابن‏عربى در باب تشبيه و تنزيه را از نظر مى‏گذرانيم.

مشبّهه و منزهه‏

تشبيه و تنزيه دو واژه بسيار متداول در فرهنگ اسلامى است كه در ميان متكلمان، فيلسوفان و عارفان به كار مى‏رود؛ اما معناى مورد نظر ابن‏عربى از اين دو واژه، معنايى خاص است. در فلسفه و كلام، تشبيه عبارت است از همانند كردن حق به خلق و اسناد صفات ممكن به واجب تعالى، و تنزيه آن است كه حق را متعالى از خلق دانسته صفات ممكن را از او سلب كنيم. قائلان به تشبيه (مشبّهه) با استناد به آياتى مانند:

(الرّحمن على العرش استوى)،(1) (والسّموات مطويات بيمينه)،(2) (يداللّه فوق أَيديهم)،(3)، (ولتصنع على‏ عينى)،(4) (فأَينما تولّوا فثم وجه اللّه)(5) و (يا حسرتا على ما فرّطت فى جنب اللّه)،(6) حق را شبيه خلق دانسته، براى او بدنى همانند بدن انسان، داراى دست و پا و چشم و گوش

1. طه (20)، آيه 5.

2. زمر (39)، آيه 68.

3. فتح (48)، آيه 10.

4. طه(20)، آيه 40.

5. بقره (2)، آيه 109.

6. زمر (39)، آيه 58.