كند. همچنين استدلال ممكن است نشانههايى را در طبيعت نشان دهد كه صادق بودن چنين دعاوى را پيشنهاد مىكند؛ اما در هرحال، نمىتواند آنها را توجيه و تبيين كند. اين دعاوى نوع خاصى است متفاوت با دعاوى علم تجربى و درك عرفى(1) و جايگاه و دليل خاص خود را دارد؛ يعنى قلب و ضمير باطن، احساس و شهود. مىتوان همبستگىهايى ميان انواع احساسها از يك سو، و دعاوى دينى از سوى ديگر برقرار كرد، هم خوانى و تطابق ميان اين ادعا كه جهان وابسته و معلول است و احساس وابسته و نيازمند بودن همه چيز. اين ادعا كه مشيت يانظم الهى بر اشيا حاكم است، مستلزم آن است كه داورىهاى ارزشى خاصى صادق باشد و اين داورىهاى ارزشى براحساس و شهود مبتنى هستند. ما به ازاى اين ادعا كه ماورايى وجود دارد، تدين(2) است: يك احساس و شهود كه با تجربه ما درباره امر زيبا و مرموز مرتبط است، احساس و شهود اين كه واقعيتى وراى اين ظواهر وجود دارد».(3) در بررسى ديدگاه اتو درباره زبان دينى، چند نكته شايان توجه است:
1. اتو بر اساس پذيرش محدوديتهايى كه كانت براى عقل نظرى در حوزه شناخت حقايق ماوراى طبيعى قائل است، مىانديشد. بنابراين، از جمله اصول و مبانى اين ديدگاه او، كه معرفت ايجابى از نومن در حوزه مفاهيم نظرى وجود ندارد، نظام معرفتشناسى كانت است.
2. از ديگر مبانى اتو در بحث زبان دين، اين اصل است كه گوهر دين و هسته مركزى آن احساسها و احوال مينوى است. از اين رو، زبان دين نيز انعكاس و تعبيرى از اين احوال خواهد بود و بايد با توجه به آنها فهم و تفسير شود.اگر به دين از اين زاويه نگريسته شود، متون دينى، همان مناجاتها، الهىنامهها، دعاها و شعرهايى خواهد بود كه در احوال گوناگون شعور ايمانى بر زبان عارفان و مؤمنان جارى گشته است.
توصيه اتو در بررسى اين گونه متون، مبنى بر پرهيز از تفسير عقلانى و استخراج لوازم منطقى
1. common sense. 2. piety. 3. Wain ight Otto Rudolf in: The Encyclopedia of Philosophy ed. By paul Edwa ds vol. London 1972. p. 13.