آيات ذيل ، گوياى عاقبت آنان است :

(قـالَ الَّذيـنَ اسـْتُضْعِفُوا لِلَّذينَ اسْتَكْبَرُوا بَلْ مَكْرُ الَّيْلِ وَالنَّهارِ اِذْ تَاءْمُرُونَنا اَنْ نَكْفُرَ بِاللّهِ وَ نَجْعَلَ لَهُ اَنْداداً)^39 مـسـتـضـعـفـان به مستكبران گفتند: (نه ، ما خود گناهكار نبوديم ) بلكه نيرنگ شبانه روز [شما بود] انگاه كه ما را وادار مى كرديد به خدا كفر بورزيم و براى او همتايى قرار دهيم .

(فـَقالَ الضُّعَفاءُ لِلَّذينَ اسْتَكْبَرُوا اِنّا كُنّا لَكُمْ تَبَعاً فَهَلْ اَنْتُمْ مُغْنُونَ عَنّا مِنْ عَذابِ اللّهِ مِنْ شَىْءٍ)^40 ضـعـيـفـان بـه مستكبران گفتند: ما پيرو شما بوديم . پس آيا (امروز) چيزى از عذاب خدا را از ما دور مى كنيد؟ دوم ـ مـستضعفان ظالم ؛ آن گروه از عوام و توده جامعه كه گرچه ايمان آورده اند ولى سلطه ظلم را پـذيـرفـتـه و حـاضـر نـيـسـتـنـد از وطـن ، خـانـواده و مـال خـود، دل كـنـده در راه خـدا مـهـاجـرت كنند و در ديار اسلام ، معارف دين را فرا گرفته ، به وظايف دينى عمل كنند. آيه زير، ناظر به جان اين گروه است :

(اِنَّ الَّذيـنَ تـَوَفـّيهُمُ الْمَلائِكَةُ ظالِمى اَنْفُسِهِمْ قالُوا فيمَ كُنْتُمْ قالُوا كُنّا مُسْتَضْعَفينَ فِى الاَْرْضِ قـالُوا اَلَمْ تـَكـُنْ اَرْضُ اللّهِ واسـِعـَةً فـَتـُهـاجـِرُوا فـيها فَاُولئِكَ مَاءْويهُمْ جَهَنَّمُ وَ ساءَتْ مَصيراً)^41 هـمانا آنان كه ملائكه ، جانشان را مى گيرند در حالى كه بر خويش ستمكار بودند، (بدانان ) گـويـنـد: در چـه حـال بوديد؟ گويند: ما در زمين ، مستضعف بوديم . ملائكه گويند: آيا زمين خدا وسيع نبود و نمى توانستيد هجرت كنيد؟ پس اينان جايگاهشان جهنّم است و چه بد جايگاهى است !

بـنـابـر برخى روايات ، اين آيه درباره گروهى از مسلمانان است كه هجرت نكردند و كفّار مكّه آنان را با اجبار به معركه بدر كشاندند و در آن جنگ كشته شدند.^42 سـوم ـ مـسـتـضـعفان صالح ؛ آن گروه از عوام جامعه كه ايمان آورده و مى خواهند خود را از سلطه كـفـر و ظـلم نـجـات دهـنـد و در مـحيطى بى دغدغه ، معارف دين را فرا گيرند و به انجام وظايف بندگى بپردازند؛ امّا توان جسمى ، روحى و اقتصادى ندارند.

(وَ مـا لَكـُمْ لا تـُقاتِلُونَ فى سَبيلِ اللّهِ وَالْمُسْتَضْعَفينَ مِنَ الرِّجالِوَالنِّساءِ وَالْوِلْدانِ الَّذينَ يـَقـُولُونَ رَبَّنـا اَخـْرِجـْنـا مـِنْ هذِهِ الْقَرْيَةِ الظّالِمِ اَهْلُها وَاجْعَلْ لَنا مِنْ لَدُنْكَ وَلِياً وَاجْعَلْ لَنا مِنْ لَدُنْكَ نَصيراً)^43 چـرا در راه خـدا و (بـراى نـجـات ) مـسـتـضـعـفان جهاد نمى كنيد؟ مردان و زنان و كودكانى كه مى گـويـنـد: خـدايـا! مـا را از ايـن شـهـرى كـه مـردمـش سـتمكارند بيرون برو از جانب خود براى ما سرپرست و ياورى قرار ده .

خواص مستضعف

گروه هاى مستضعفى كه تا به حال نام برديم همه از زمره عوام جامعه بودند كه بد بودند يا بـد عـمـل كـردنـد، گـرچـه آخـريـن گـروه ، تـوان عـمـل خـوب نـداشـتـند؛ امّا خواص ‍ حق كه خوب عـمـل مى كنند نيز در قرآن و روايات به عنوان مستضعف ناميده شده اند. حضرت هارون وقتى مورد تـوبـيـخ بـرادر بـزرگـوارش قـرار گـرفـت كـه چـرا در بـرابـر گـوسـاله پـرسـتى بنى اسرائيل اقدامى نكردى ؟ فرمود:

(اِنَّ الْقَوْمَ اسْتَضْعَفُونى وَ كادُوا يَقْتُلُونَنى )^44 همانا اين قوم خوار و ناتوانم كردند و نزديك بود مرا بكشند.

هـمـچنين هنگامى كه امام على (ع )را براى بيعت كردن به مسجدبردند، حضرت با اشاره به قبر رسول مكرّم (ص )همين آيه را خواند.^45 پيامبر اسلام (ص )نيز خطاب به امام على ، امام حسن و امام حسين (ع )فرمود:

(اَنْتُمُ الْمُسْتَضْعَفُونَ بَعْدى )^46 شما پس از من ، مستضعفان خواهيد بود.