كتابنامه - مکه و مدینه نسخه متنی

فصل هفتم:
پيامدها و رهاوردهاى توسعه

كارهاى بزرگ و اقدامات سترگ و فعاليت هاى شگفت آورى كه هر انديشه اى را به خود متوجّه مى سازد و هر بيننده اى را خيره مى كند و آغاز و انجام آنها و دست زدن به آنها فراتر از ادعا و گزافه گويى هاى درون تهى است و بيش از هر چيز از اراده استوار، تدبير دورانديش و دقت نظر دست اندركاران خود خبر مى دهد ـ چنين كارهايى، ناگزير مى بايست زيباترين ياد و نام را از صاحبان خود بر جاى گذارند، پاك ترين احساس ها را برانگيزانند و بيشترين خوشايند و فراوان ترين تحسين را در پى آورند.

دو طرح جامع توسعه مسجدالحرام و مسجدالنبى از اين دست شاهكارهاى اعجازگونه است كه هيچ قلمى هر چند توانمند نمى تواند جزئيات آن را به بيان در آورد و تصوير راستين آن را كه فراتر از تخيل است ترسيم كند.

اين توسعه و نوسازى رهاوردهاى فراوانى داشته و نتايج ملموس و عظيمى را به بار آورده است كه سال ها و سده ها بر جاى خواهند ماند و نمايانگر غناى هنر و تمدن اسلامى خواهند بود.

هر چند برشمردن همه اين آثار و رهاوردها از توان نگارنده فراتر است، اما لازم مى داندبخشى از آن را كه بيشتر به ذهن وى مانده و نمايانتر است به صورتى گذرا يادآور شود:

1 ـ ايجاد سهولت در انجام مراسم دينى:

طرح هايى كه در مسجدالحرام و مسجدالنبى انجام گرفته، تنها طرح هايى براى توسعه اين دو مكان مذهبى نيستند; زيرا اگر چنين بود صرفاً به نوسازى و توسعه در اين مكان ها بسنده مى شد و در اين صورت ممكن بود باز هم خدمات ديگرى چون وسايل نقليه، ارتباطات، اسكان، بازار، تأمين مواد غذايى و آب و همانند آن با دشوارى هايى روبرو شود و از سهولت مراسم دينى كه خواسته خدمتگزاران حرم هاى مكه و مدينه است بكاهد.

از همين روى، از آغاز توسعه و همپاى آن، طرح هاى بزرگ ديگرى نيز اجرا شده كه هدف از آنها تكميل كاركرد طرح هاى توسعه و ارائه خدمات مناسب و فراگير به تمامى زائران و حاجيان و همچنين ساكنان مكه و مدينه بوده است.

به همين دليل، در مجموعه طرح هايى كه به هدف ايجاد سهولت در انجام مراسم دينى اجرا شده، كارهاى ديگرى همچون ايجاد بزرگراه هاى ميان مكه و مدينه و جده و ديگر شهرها، جاده هاى داخل شهرى و كمربندى ها، احداث پل هاى غيرهمسطح و تونل ها، توسعه خيابان ها و جاده هاى موجود، ايجاد ميدان ها و توقفگاه ها، ايجاد بازارهاى تجارى و همچنين تدارك سامانه هاى لازم و نيز تدارك آب، برق، محل هاى اسكان و هتل ها و مهمان پذيرها با انواع و درجه هاى مختلف صورت پذيرفته است.

بنابر اين، مشاهده مى شود مجموعه طرح هاى توسعه، همپاى طرح هاى بزرگ ديگرى پيش رفته كه با توجه به كوتاهى زمان انجام آنها تا حدى خارق العاده به نظر مى رسند.

اجراى اين طرح ها، در كنار طرح هاى توسعه حرم توانسته است بيشترين راحت و آسايش را براى زائران و حاجيان در انجام عبادت ها و انجام مراسم دينى فراهم آورد.

2 ـ دستاوردهاى اجتماعى:

بى گمان انجام هر گونه برنامه توسعه و نوسازى در هر شهر و آبادى نوعى تحول و تغيير اجتماعى را نيز در پى مى آورد كه مى تواند جامعه را از دايره بسته كهن خود بيرون برد و به فراخنايى نو راه نمايد كه در آن حتى درك اجتماعى مردم همپاى توسعه شهر و آبادى، در سطح و در ارتفاع، بالا مى رود; براى نمونه، تخريب يك واحد مسكونى در منطقه مركزى شهر براى توسعه حرم بدان معناست كه مى بايست خسارتى به صاحب ملك پرداخت شود
و اين خسارت مى تواند سرمايه اى در اختيار صاحب ملك باشد تا در جايى ديگر از همين شهر بنايى نو برپا كند و بدين وسيله سهمى در گسترش آبادانى شهر بر عهده گيرد. اين تحرك اجتماعى به ويژه هنگامى اثربخش تر مى نمايد كه بدانيم معمولا چنين تحركى با نوعى علاقه به سطح و كيفيتى بهتر از آنچه تا آن زمان وجود داشته همراه است. افزون بر اين، همين تحرك و همين تخريب و نوسازى وظايف جديدى را متوجه حكومت مى سازد و آن را وادار مى كند تا مراكز جديدى براى ارائه خدمات بهداشتى، آموزشى ـ تربيتى و ارتباطات به وجود آورد.

اينها همه، وضع اجتماعى را بهبود مى بخشد و موجب پيدايش سكونت بهتر و پيشرفته تر، تحرك اقتصادى گسترده تر و ثبات سرمايه و سودآورى اطمينان بخش تر تجارت و بازار مى شود.

3 ـ رهاوردهاى اقتصادى:

اگر از ديدگاه اقتصادى به هر حركت عمرانى، چون توسعه اماكن دينى يا توسعه شبكه هاى ارتباطى و فك ملكيت اراضى و املاك و مستغلات واقع در محدوده اين طرح ها بنگريم، خواهيم ديد اموالى كه حكومت در چنين طرح هايى هزينه مى كند بخش كوچكى از آن به عنوان خسارت به صاحبان املاك و مستغلات پرداخت مى شود و بخش ديگرى كه معمولا بخش عمده تر است نقدينگى جاريى را موجب مى شود كه به دست كارگران و يا صاحبان املاك مى رسد; براى نمونه اگر در طرح هاى توسعه مكه و مدينه و طرح هاى الحاقى و تكميل كننده صد ميليارد ريال سعودى هزينه شده باشد اين بدان معناست كه دست كم هفتاد ميليارد ريال از اين مبلغ به صورت نقدينگى در اختيار مردم قرار گرفته كه اين خود به افزايش داد و ستد و سرمايه گذارى و در نهايت به تشديد فعاليت اقتصادى جامعى مى انجامد.

اصولا اين نكته از نظر اجتماعى روشن است كه هر اندازه طرح هاى توسعه و نوسازى در يك كشور فعال باشد شكوفايى اقتصادى نيز همپاى آنها احيا مى شود.

افزون بر اين، در مورد طرح هاى توسعه مكه و مدينه و اماكنى كه خدماتى در اختيار حاجيان و زائران مى گذارد اين نكته را نيز بايد در نظر داشت كه انجام آسان مراسم حج و زيارت و وجود راحت، آسايش و امنيت افزون تر در حج و زيارت مردم را به اين مهم تشويق مى كند و موجب افزايش شمار حاجيان و زائران مى شود و اين خود اوضاع و احوال اقتصادى مردم مكه و مدينه و عربستان سعودى را بهبود مى بخشد.

كوتاه سخن آن كه مجموعه طرح هاى توسعه مكه و مدينه همان گونه كه براى مسلمانان جهان و زائران اين دو شهر مقدس وسايل راحت و آرامش و آسايش را فراهم ساخته، براى ساكنان اين شهرها نيز زمينه مناسب رشد و پيشرفت اقتصادى و افزايش رفاه اجتماعى و تحرك اقتصادى را در پى آورده است.

اميد كه خداوند آفريدگاران اين كارهاى سترگ و ماندگار را پاداشى دو چندان دهد و در دو سراى سپاس گزارد.

كتابنامه

ـ الاساس فى السنة و فقهها، سعيد حوّى.

ـ اخبار الكرام باخبار المسجدالحرام، احمد بن محمد مكى، به تحقيق حافظ ندم مصطفى.

ـ اخبار مكة و ماجاء فيها من الآثار، ابوالوليد ازرقى، به تحقيق رشيد صالح ملحّس، مكة المكرمة، مطابع الثقافه، 1994 م.

ـ اطلس تاريخ الاسلام، حسين مونس.

ـ الاعلام، خيرالدين زركلى، بيروت، دارالعلم للملايين، 1980 م.

ـ اوراق مطويه، احمد سباعى، طائف، نادى الطائف الأدبى، 1402هـ . ق. / 1982 م.

ـ اوزان و مقياس ها در اسلام، و الترهينس، ترجمه و حواشى غلامرضا ورهرام، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقيقات فرهنگى، 1368.

ـ تاريخ عمارة المسجدالحرام، حسين باسلامه، قاهره، دار مصر للطباعه، 1384هـ .ق. / 1964م.

ـ التاريخ القويم لمكة و بيت الله الكريم، محمد طاهر كردى مكى.

ـ تاريخ الكعبة المعظمه، حسين باسلامه، قاهره، دار مصر للطباعه، 1384هـ . ق. / 1964 م.

ـ الترغيب و الترهيب من الحديث الشريف، منذرى.

ـ حاضر العالم الاسلامى، امير شكيب ارسلان، ترجمه عربى عجاج نويهض، بيروت، دارالفكر، 1394هـ . ق. / 1973 م.

ـ الحُجج المبينة في التفضيل بين مكة و المدينه، جلال الدين سيوطى.

ـ الحج و العمرة الى بيت الله الحرام، اسعد ساغرجى.

ـ حَجّة النبى، احمد عبدالغفور عطار، رياض، وزارة الحج و الأوقاف، 1396هـ . ق. / 1976 م.

ـ الحَرَمان الشريفان قمة العمارة الاسلامية المعاصرة، منصور حسين عطار.

ـ دائرة معارف القرن العشرين، محمد فريد وجدى، بيروت، دارالمعرفه، 1971م.

ـ دعوة الاسلام، سيد سابق، بيروت دارالفكر 1398هـ . ق. / 1978 م.

ـ دليل المدينة المنورة للحاج و الزائر، عبيدالله محمد امين كردى و عبدالعزيز محمد بدر الدين كابلى.

ـ الديانات و العقائد، احمد عبدالغفور عطار، مكة المكرمة، وزارة الحج و الأوقاف، 1401هـ . ق. / 1981 م.

ـ رحلة ابن بطوطه، ابو عبدالله محمد بن عبدالله بن محمد بن ابراهيم لوائى طنجى، بيروت، دارالتراث، 1388هـ . ق. / 1968 م.

ـ رحلة ابن جبير، ابوالحسين محمد بن احمد كنانى، بيروت، دارصادر، 1379هـ . ق. / 1959 م.

ـ الرحلة الملكيه، يوسف ياسين، رياض، جامعة الامام محمد بن سعود الاسلاميه، 1408هـ . ق. / 1988 م.

ـ روائع الفن فى الزخرفة الاسلاميه، عنايات المهدى، قاهره، مكتبة ابن سينا، 1993م.

ـ زمزم طعام طعم و شفاء سقم، يحيى حمزه كوشك، جده، دارالعلم للطباعة و النشر، 1403هـ . ق. / 1983 م.

ـ سنن ابن حبان

ـ سنن ابن ماجه

ـ سنن ترمذى

ـ سنن دار قطنى

ـ سنن نسائى

ـ السيرة النبويه، ابو محمد عبدالملك بن هشام

ـ شبه الجزيرة العربية فى عهد الملك عبدالعزيز، خيرالدين زركلى، بيروت، دارالعلم للملايين، 1977 م.

ـ شعب الايمان، بيهقى

ـ صحيح ابن حبان

ـ صحيح بخارى

ـ صحيح مسلم

ـ صقر الجزيرة، احمد عبدالغفور عطار، بيروت، 1399هـ . ق. / 1979 م.

ـ الطبقات الكبير، ابن سعد.

ـ عمارة و توسعة المسجد النبوى عبرالتاريخ، ناجى محمد عبد القادر انصارى

ـ عدة الاخبار فى مدينة المختار، احمد عبدالحميد عباسى

ـ فتح البارى بشرح صحيح البخارى، ابن حجر عسقلانى

ـ فصول من تاريخ المدينة المنوره، سيد على حافظ، جده، شركة المدينة المنوره للطباعة و النشر، 1405هـ . ق. / 1985 م.

ـ فضائل المدينة المنوره، خليل ابراهيم ملا خاطر

ـ الفن فى خط العربى، محمود يوسف غلام، رياض، وزارة المعارف السعوديه، 1402هـ . ق. / 1982 م.

ـ فهد الوطن و الحدث، حامد عباس، مكة المكرمه، مؤسسة هديل للاعلام، 1404هـ . ق. / 1982 م.

ـ فى رحاب البيت الحرام، محمد علوى عباس مالكى، جده، دار القبلة للثقافة الاسلاميه، 1412هـ . ق. / 1992 م.

ـ قاموس الحج و العمره، احمد عبدالغفور عطار، مكه، 1399هـ . ق. / 1979 م.

ـ كسوة الكعبة المعظمة عبر التاريخ، سيد محمد دقن

ـ الكسوة و الكعبة، احمد عبدالغفور عطار، مكة المكرمه، 1397هـ . ق. / 1977 م.

ـ الكعبة المشرفه، امينه صاوى، جده، دار عكاظ للطباعة و النشر

ـ كنز العمال فى سنن الأقوال و الأفعال، علاءالدين برهان فورى

ـ مجمع الزوائد و منبع الفوائد، ابن حجر هيثمى

ـ المدينة المنورة تطورها العمرانى و تراثها المعمارى، صالح لمعى مصطفى، بيروت، دارالنهضة العربيه، 1981 م.

ـ المدينة المنورة فى التاريخ، عبدالسلام هاشم حافظ، مدينه منوره، نادى المدينه الادلي، 1402هـ . ق. / 1982 م.

ـ المساجد التاريخية الكبرى، يوسف فرحات، طرابلس (لبنان)، دار الشمال، 1993م.

ـ المسجد النبوى عبر التاريخ، محمد سيد وكيل

ـ مسند ابن حنبل

ـ معالم مكه التاريخية و الأثريه، عاتق بن غيث بلادى، مكه، دار مكة للنشر و التوزيع، 1400هـ . ق. / 1980 م.

ـ معجم معالم الحجاز، عاتق بن غيث بلادى، مكه، دار مكة للنشر و التوزيع، 1391هـ . ق. / 1979م.

ـ مكة فى القرن الرابع عشر، محمد رفيع عمر، مكة المكرمة، نادى مكة الثقافى، 1401هـ . ق. / 1981 م.
ـ الملامح الجغرافيه لدروب الحجيج، جده، تهامه للكتاب الجامعى، 1401هـ . ق. / 1981 م.

ـ ملوك العرب، امين ريحانى، بيروت، مطابع صادر ريحانى، 1951م.

ـ موسوعة التاريخ الاسلامى، احمد شلبى، قاهره، مكتب النهضة المصريه، 1980م.

ـ الموسوعة العربية الميسره، محمد شفيق غربال، قاهره، دارالشعب، 1972م.

ـ وفاء الوفا باخبار دار المصطفى، نورالدين سمهودى