5. وجدان اخلاقى: - نگاهی به وصایای امام علی(ع) به جوانان نسخه متنی

الـف: ترك گناه: از مواردى كه به عزت نفس آدمى آسيب فراوانى مى رساند, ارتكاب به گناه و ناپاكى است. پرهيز و اجتناب از آلودگى بـه گـناه از عوامل دست يابى به شرافت نفس است. امام على(ع) مى فـرمايد: (من كرمت عليه نفسه لم يهنها بالمعصيه21; كسى كه براى نـفس خود كرامت قائل است, آن را با گناه پست و خوار نمى سازد.) گناهان بزرگ هم چون زنا, دروغ, غيبت, فحش و ناسزا با بزرگ منشى و كرامت نفس تضاد آشكار دارد.

ب: روح بـى نـيازى: چشم طمع داشتن به مال ديگران و درخواست كمك كـردن در غـير موارد اضطرار, شرافت و عزت نفس را مخدوش مى كند.

امـام عـلى(ع) مى فرمايد: (المسئله طوق المذله تسلب العزيز عزه والـحـسيب حسبه22; درخواست از مردم, طوق ذلتى است كه عزت را از عزيزان و شرافت را از شريفان سلب مى كند.)
ج: نـگـرش صـحـيـح: عزت و كرامت نفس تا حد زيادى بستگى به نگرش انـسـان به خود دارد. كسى كه خود را ناتوان جلوه دهد, مردم نيز او را ذليل و خوار مى بينند. از اين رو امام على(ع) مى فرمايد:

(الـرجل حيث اختار لنفسه ان صانها ارتفعت وان ابتذلها اتضعت23; ارزش شـخـصيت هر فردى وابسته به روشى است كه اتخاذ مى كند. اگر نـفـس خـود را از پـستى و ذلت بر كنار نگاه داشت, به مقام رفيع انـسانى نايل مى شود و اگر عزت معنوى خويش را ترك گفت, به پستى و ذلت مى گرايد.)

د: پـرهـيـز از گفتار و رفتار ذلت آميز: كسى كه خواهان كرامت و عـزت نـفـس است بايد از هر سخن يا عملى كه نشانه ضعف و ناتوانى اسـت, اجـتـنـاب كـنـد. اسلام به منظور تحقق اين امر, از تملق و چـاپـلـوسـى, شـكـايـت از روزگار و طرح مشكلات زندگى براى مردم, بـلـندپروازى هاى بى جا و حتى تواضع بى مورد نهى كرده است. هيچ مـسلمانى حق ندارد با چاپلوسى كه منافى با شرافت و آزادگى است, خويشتن را آلوده كند. امام على(ع) مى فرمايد: (كثره الثنإ ملق يـحـدث الـزهـو ويدنى من العزه24; زياده روى در ستايش و تحسين, تـملق و چاپلوسى است كه از يك سو در مخاطب نخوت و تكبر پديد مى آورد و از سـوى ديگر عزت نفس را دور مى كند). شكايت از زندگى و طـرح مـشـكـلات بـا مـردم, بـه عزت نفس آسيب جدى مى رساند. امام عـلـى(ع) مـى فـرمـايد: (رضى بالذل من كشف ضره لغيره25; كسى كه مـشـكلات زندگى اش را براى ديگران آشكار كند, در حقيقت به خوارى و ذلت رضايت داده است.)

5. وجدان اخلاقى:

يـكـى از وصاياى امام على(ع) به جوانان, ميزان قرار دادن وجدان اخـلاقى در معاشرت اجتماعى است. آن حضرت خطاب به فرزندش چنين مى فـرمـايـد: (يـا بنى اجعل نفسك ميزانا فيما بينك و بين غيرك26; پـسرم, خود را معيار و مقياس قضاوت بين خود و ديگران قرار ده.)
نـاديـده گـرفـتـن ايـن اصل مهم اخلاقى نتيجه اى جز تيرگى روابط دوسـتـانـه نـخـواهد داشت; همان گونه كه التزام به وجدان اخلاقى تـضـمـين كننده دوستى پايدار و روابط سالم اجتماعى است. اگر در جـامعه, تمام افراد براساس وجدان اخلاقى با يك ديگر معاشرت كنند و بـه حـقـوق و مـنـافـع و حيثيت ديگران احترام بگذارند, روابط اجـتـمـاعـى مـستحكم تر و آرامش و امنيت جامعه تقويت خواهد شد. وجـدان اخـلاقـى, آدمى را چون طبيب به درد و درمان خويش متوجه و سـلامـت روان را اعـلام مى كند. در روايتى آمده است كه مردى خدمت رسـول خـدا(ص) رسيد و عرض كرد: همه وظايف خود را به خوبى انجام مـى دهـم ولى يك گناه را نمى توانم ترك كنم و آن رابطه نامشروع اسـت. اصحاب از اين سخن برآشفتند. حضرت فرمود: شما كارى نداشته بـاشـيـد, مـن مى دانم چگونه با او بحث كنم. آن گاه فرمود: شما مـادر, خـواهـر و بـه طور كلى ناموس داريد؟ جوان عرض كرد: آرى. رسـول خـدا(ص) فرمود: آيا مى پسندى ديگران با ناموس و محارم تو چنين روابط نامشروع داشته باشند؟ عرض كرد: خير. حضرت فرمود: پس چـگـونه حاضر مى شوى دست به چنين كار نادرستى بزنى؟ جوان سر به زيـر افـكـند و عرض كرد: ديگر تعهد مى كنم كه دنبال چنين گناهى نروم.27
هـر انسان مسلمانى وظيفه دارد در برخورد با مردم از نداى درونى خود پيروى و به مقتضاى وجدان عمل كند. امام سجاد(ع) مى فرمايد: