ص: 155

بخش سوم: آداب ميهمانى خدا

ص: 156

الفصل الأوّل: آداب الصّيام‌

1/ 1 أهَمُّ الآدابِ‌
أ الوَرَعُ عَن مَحارِمِ اللّهِ‌
109. الإمام عليّ عليه السلام: قُلتُ: يا رَسولَ اللّهِ، ما أفضَلُ الأَعمالِ في هذَا الشَّهرِ؟
فَقالَ: «يا أبَا الحَسَنِ، أفضَلُ الأَعمالِ في هذَا الشَّهرِ الوَرَعُ عَن مَحارِمِ اللّهِ».
110. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: يَقولُ اللّهُ عز و جل: «مَن لَم تَصُم جَوارِحُهُ عَن مَحارِمي، فَلا حاجَةَ في أن يَدَعَ طَعامَهُ و شَرابَهُ مِن أجلي».
111. الإمام الباقر عليه السلام: قالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله لِجابِرِ بنِ عَبدِ اللّهِ: «يا جابِرُ، هذا شَهرُ رَمَضانَ؛ مَن صامَ نَهارَهُ و قامَ وِردا مِن لَيلِهِ و عَفَّ بَطنَهُ و فَرجَهُ و كَفَّ لِسانَهُ، خَرَجَ مِن ذُنوبِهِ كَخُروجِهِ مِنَ الشَّهرِ».
فَقالَ جابِرٌ: يا رَسولَ اللّهِ، ما أحسَنَ هذَا الحَديثَ!
فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: «يا جابِرُ، و ما أشَدَّ هذِهِ الشُّروطَ!».
______________________________
(1) فضائل الأشهر الثلاثة: ص 78 ح 61، بحار الأنوار: ج 96 ص 358 ح 25.
(2) تاريخ أصبهان: ج 2 ص 124 ح 1280، كنز العمّال: ج 8 ص 508 ح 23867.
(3) الكافي: ج 4 ص 87 ح 2.
ص: 157

فصل اوّل: آداب روزه‌دارى‌

1/ 1 مهم‌ترين آداب‌
الف پرهيز از حرام‌هاى خدا
109. امام على عليه السلام: گفتم: اى پيامبر خدا! برترينِ كارها در اين ماه چيست؟ فرمود: «اى ابو الحسن! برترينِ كارها در اين ماه، پرهيز از حرام‌هاى خداست».
110. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: خداوند مى‌فرمايد: «هر كس اعضايش از حرام‌هاى من، روزه‌دار نباشد، نيازى نيست كه به خاطر من، خوراك و نوشيدنى‌اش را ترك كند».
111. امام باقر عليه السلام: پيامبر خدا به جابر بن عبد اللّه فرمود: «اى جابر! اين، ماه رمضان است. هر كس روزش را روزه بدارد و بخشى از شبش را به عبادت برخيزد و شكم و شهوتش را پاك نگه دارد و زبانش را حفظ كند، از گناهانش بيرون مى‌شود، آن گونه كه از اين ماه بيرون مى‌شود».
جابر گفت: اى پيامبر خدا! اين سخن، چه نيكوست!
پيامبر خدا فرمود: «اى جابر! و اين شرطها چه سخت است!».
ص: 158
112. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: مَن تَأَمَّلَ خَلفَ امرَأَةٍ حَتّى يَتَبَيَّنَ لَهُ حَجمُ عِظامِها مِن وَراءِ ثِيابِها و هُوَ صائِمٌ، فَقَد أفطَرَ.
113. فاطمة عليها السلام: ما يَصنَعُ الصّائِمُ بِصِيامِهِ إذا لَم يَصُن لِسانَهُ و سَمعَهُ و بَصَرَهُ و جَوارِحَهُ؟!
ب الاجتِنابُ عَنِ الغيبَةِ
114. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: الصّائِمُ في عِبادَةٍ و إن كانَ نائِماً عَلى فِراشِهِ؛ ما لَم يَغتَب مُسلِماً.
115. عنه صلى الله عليه و آله: إذَا اغتابَ الصّائِمُ أفطَرَ.
116. عنه صلى الله عليه و آله: مَنِ اغتابَ مُسلِماً أو مُسلِمَةً لَم يَقبَلِ اللّهُ تَعالى صَلاتَهُ و لا صِيامَهُ أربَعينَ يَوماً و لَيلَةً، إلّا أن يَغفِرَ لَهُ صاحِبُهُ.
117. مسند أبي يعلى عن عبيد مولى رسول اللّه صلى الله عليه و آله: إنَّ امرَأَتَينِ كانَتا صائِمَتَينِ، فَكانَتا تَغتابانِ النّاسَ، فَدَعا رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله بِقَدَحٍ، فَقالَ لَهُما: «قيئا!» فَقاءَتا قَيحاً و دَماً و لَحماً عَبيطاً.
ثُمَّ قالَ: «إنَّ هاتَينِ صامَتا عَنِ الحَلالِ، و أفطَرَتا عَلَى الحَرامِ».
ج الاجتِنابُ عَنِ السَّبِ‌
118. الإمام الصادق عليه السلام: إنَّ أبي عليه السلام قالَ: «سَمِعَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله امرَأَةً تُسابُّ جارِيَةً لَها و هِيَ‌
صائِمَةٌ، فَدَعا رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله بِطَعامٍ فَقالَ لَها: كُلي! فَقالَت: أنَا صائِمَةٌ يا رَسولَ اللّهِ!
فَقالَ: كَيفَ تَكونينَ صائِمَةً و قَد سَبَبتِ جارِيَتَكِ؟! إنَّ الصَّومَ لَيسَ مِنَ الطَّعامِ وَ الشَّرابِ، و إنَّما جَعَلَ اللّهُ ذلِكَ حِجاباً عَن سِواهُما مِنَ الفَواحِشِ مِنَ الفِعلِ وَ القَولِ يُفطِرُ الصّائِمَ. ما أقَلَّ الصُّوّامَ و أكثَرَ الجُوّاعَ!».
______________________________
(1) معاني الأخبار: ص 410 ح 95، بحار الأنوار: ج 96 ص 290 ح 7.
(2) دعائم الإسلام: ج 1 ص 268، بحار الأنوار: ج 96 ص 295 ح 25.
(3) فضائل الأشهر الثلاثة: ص 122 ح 124.
(4) عوالي اللآلي: ج 1 ص 263 ح 53؛ نصب الراية: ج 2 ص 482.
(5) جامع الأخبار: ص 412 ح 1141، بحار الأنوار: ج 75 ص 258 ح 53.
(6) مسند أبي يعلى: ج 2 ص 234 ح 1573.
(7) النوادر للأشعري: ص 22 ح 10، بحار الأنوار: ج 96 ص 293 ح 16.
ص: 159
112. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: هر روزه‌دارى كه در پشت سرِ زنى با دقّت بنگرد، تا حدّى كه حجم استخوان‌بندى زن از پشت لباسش براى او آشكار شود، روزه‌اش را افطار كرده است.
113. حضرت فاطمه عليها السلام: روزه‌دار، اگر زبان و گوش و چشم و اعضايش را نگه ندارد، با روزه‌اش مى‌خواهد چه كند؟
ب پرهيز از غيبت كردن‌
114. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: روزه‌دار، تا وقتى كه از مسلمانى غيبت نكند، در حال عبادت است، هر چند در بسترش خفته باشد.
115. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: هرگاه روزه‌دارْ غيبت كند، روزه‌اش را گشوده است.
116. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: هر كس درباره مرد و زن مسلمانى غيبت كند، خداوند تا چهل شبانه‌روز، نماز و روزه‌اش را نمى‌پذيرد، مگر آن كه آن شخص از وى درگذرد.
117. مسند أبى يعلى به نقل از عبيد، غلام پيامبر خدا: دو زن، روزه بودند و درباره مردم غيبت مى‌كردند. پيامبر خدا ظرفى طلبيد و به آن دو گفت: «قى كنيد». آن دو، چرك و خون و گوشت تازه، قى كردند.
سپس فرمود: «اين دو زن با حلال روزه گرفتند؛ امّا با حرام افطار كردند».
ج پرهيز از دشنام دادن‌
118. امام صادق عليه السلام: پدرم فرمود: «پيامبر خدا شنيد كه زنى روزه‌دار، كنيز خود را دشنام مى‌دهد. پس، غذايى طلب كرد و به او گفت: «بخور».
زن گفت: من روزه‌ام، اى پيامبر خدا!
فرمود: «چگونه روزه‌اى، كه كنيزت را دشنام دادى؟! روزه، تنها نخوردن غذا و نوشيدنى نيست و همانا خداوند، روزه را حجابى در برابر كار و سخن زشت قرار داده، كه روزه‌دار با آن، روزه را افطار مى‌كند. روزه‌داران، چه اندك‌اند و گرسنگان چه بسيار!».
ص: 160
119. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: ما مِن عَبدٍ صالِحٍ يُشتَمُ فَيَقولُ: إنّي صائِمٌ سَلامٌ عَلَيكَ لا أشتِمُكَ كَما شَتَمتَني، إلّا قالَ الرَّبُّ تَبارَكَ و تَعالى: «استَجارَ عَبدي بِالصَّومِ مِن شَرِّ عَبدي، فَقَد أجَرتُهُ مِنَ النّارِ».
120. عنه صلى الله عليه و آله: لا تُسابَّ و أنتَ صائِمٌ، فَإِن سَبَّكَ أحَدٌ فَقُل: إنّي صائِمٌ، و إن كُنتَ قائِما فَاجلِس.
د الاجتِنابُ عَنِ الكِذبِ‌
121. الإمام الباقر عليه السلام: إنَّ الكَذبَةَ لَيُفطِرُ الصِّيامَ، وَ النَّظرَةَ بَعدَ النَّظرَةِ، وَ الظُّلمَ كُلَّهُ؛ قَليلَهُ و كَثيرَهُ.
ه الاجتِنابُ عَنِ الرِّياءِ
122. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: مَن صامَ يُرائي فَقَد أشرَكَ.
و الاجتِنابُ عَن كُلِّ ما يَكرَهُهُ اللّهُ‌
123. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: إنَّ الصِّيامَ لَيسَ مِنَ الأَكلِ وَ الشُّربِ فَقَط؛ إنَّمَا الصِّيامُ مِنَ اللَّغوِ
وَ الرَّفَثِ، فَإِن سابَّكَ أحَدٌ أو جَهِلَ عَلَيكَ فَقُل: إنّي صائِمٌ.
______________________________
(1) الكافي: ج 4 ص 88 ح 5.
(2) السنن الكبرى للنسائي: ج 2 ص 241 ح 3259، كنز العمّال: ج 8 ص 508 ح 23868.
(3) الإقبال: ج 1 ص 195، بحار الأنوار: ج 97 ص 352.
(4) مسند ابن حنبل: ج 6 ص 82 ح 17140؛ مجمع البيان: ج 6 ص 771.
(5) صحيح ابن حبّان: ج 8 ص 256 ح 3479، كنز العمّال: ج 8 ص 507 ح 23864 و 23866.
ص: 161
119. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: هيچ بنده شايسته‌اى نيست كه دشنامش دهند و بگويد: «من روزه‌دارم. سلام بر تو! به تو دشنام نمى‌دهم، آن گونه كه دشنامم دادى»، مگر آن كه پروردگار متعال گويد: «بنده من از شرّ بنده من، به روزه پناه برد. من هم او را از آتش، پناه دادم».
120. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: وقتى روزه‌دارى، دشنام مده، و اگر كسى دشنامت داد، بگو: «من روزه‌ام» و اگر ايستاده بودى، بنشين [تا خشمت فرونشيند].
د پرهيز از دروغ‌
121. امام باقر عليه السلام: دروغ، روزه را باطل مى‌كند؛ همچنين نگاهِ پس از نگاه؛ و همه [گونه‌هاى‌] ستم: اندكش و بسيارش.
ه پرهيز از ريا
122. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: هر كس رياكارانه روزه بگيرد، شرك ورزيده است.
و پرهيز از هر چه خدا خوش نمى‌دارد
123. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: روزه، تنها پرهيز از خوردن و آشاميدن نيست. همانا روزه، پرهيز از بيهوده گويى و دشنام دادن است. پس اگر كسى دشنامت داد، يا با تو
نابخردى كرد، بگو: من روزه‌ام.

ص: 162
124. الإمام زين العابدين عليه السلام مِن دُعائِهِ عِندَ دُخولِ شَهرِ رَمَضانَ: اللّهُمَّ ... و أعِنّا عَلى صِيامِهِ بِكَفِّ الجَوارِحِ عَن مَعاصيكَ وَ استِعمالِها فيهِ بِما يُرضيكَ؛ حَتّى لا نُصغِيَ بِأَسماعِنا إلى لَغوٍ، و لا نُسرِعَ بِأَبصارِنا إلى لَهوٍ، و حَتّى لا نَبسُطَ أيدِيَنا إلى مَحظورٍ، و لا نَخطُوَ بِأَقدامِنا إلى مَحجورٍ، و حَتّى لا تَعِيَ بُطونُنا إلّا ما أحلَلتَ، و لا تَنطِقَ ألسِنَتُنا إلّا بِما مَثَّلتَ، و لا نَتَكَلَّفَ إلّا ما يُدني مِن ثَوابِكَ، و لا نَتَعاطى إلَاّ الَّذي يَقي مِن عِقابِكَ.
125. الإمام الصادق عليه السلام: إذا صُمتَ فَليَصُم سَمعُكَ و بَصَرُكَ و فَرجُكَ و لِسانُكَ، و تَغُضُّ بَصَرَكَ عَمّا لا يَحِلُّ النَّظَرُ إلَيهِ، وَ السَّمعَ عَمّا لا يَحِلُّ استِماعُهُ إلَيهِ، وَ اللِّسانَ مِنَ الكَذِبِ وَ الفُحشِ.
126. عنه عليه السلام: صَومُ شَهرِ رَمَضانَ فَرضٌ في كُلِّ عامٍ، و أدنى ما يَتِمُّ بِهِ فَرضُ صَومِهِ: العَزيمَةُ مِن قَلبِ المُؤمِنِ عَلى صَومِهِ بِنِيَّةٍ صادِقَةٍ، و تَركُ الأَكلِ وَ الشُّربِ وَ النِّكاحِ في نَهارِهِ كُلِّهِ، و أن يَجمَعَ في صَومِهِ التَّوَقِّيَ لِجَميعِ جَوارِحِهِ و كَفَّها عَن مَحارِمِ اللّهِ رَبِّهِ مُتَقَرِّبا بِذلِكَ كُلِّهِ إلَيهِ؛ فَإِذا فَعَلَ ذلِكَ كانَ مُؤَدِّيا لِفَرضِهِ.
127. سعد السعود: مِن سُنَنِ إدريسَ عليه السلام: إذا دَخَلتُم فِي الصِّيامِ طَهِّروا نُفوسَكُم مِن كُلِّ دَنَسٍ و نَجَسٍ، و صوموا للّهِ بِقُلوبٍ خالِصَةٍ صافِيَةٍ مُنَزَّهَةٍ عَنِ الأَفكارِ السَّيِّئَةِ وَ الهَواجِسِ المُنكَرَةِ؛ فَإِنَّ اللّهَ يحيس القُلوبَ اللَّطِخَةَ وَ النِّيّاتِ المَدخولَةَ، و مَعَ صِيامِ أفواهِكُم مِنَ المَآكِلِ فَلتَصُم جَوارِحُكُم مِنَ المَآثِمِ؛ فَإِنَ‌
اللّهَ لا يَرضى عَنكُم أن تَصوموا مِنَ المَطاعِمِ فَقَط، لكِن مِنَ المَناكيرِ كُلِّها وَ الفَواحِشِ بِأَسرِها.
______________________________
(1) الصحيفة السجّاديّة: ص 166 الدعاء 44، مصباح المتهجّد: ص 608 ح 695 و فيه «نَسرح» بدل «نسرع».
(2) الهداية: ص 189، بحار الأنوار: ج 96 ص 295 ح 26.
(3) دعائم الإسلام: ج 1 ص 268، بحار الأنوار: ج 96 ص 294 ح 25.
(4) سعد السعود: ص 39، بحار الأنوار: ج 96 ص 293 ح 17 وج 11 ص 283 ح 11.
ص: 163
124. امام سجّاد عليه السلام در دعاى خويش به هنگام ورود ماه رمضان: خداوندا! ... ما را بر روزه‌دارىِ اين ماه يارى كن، با نگه داشتن اعضا از نافرمانى‌ات و به كارگيرى آنها در آنچه خشنودت مى‌سازد، تا آن كه با گوش‌هايمان به بيهوده گوش نسپاريم و با چشم‌هايمان به بازيچه نشتابيم و دستان خويش را به آنچه ممنوع است، نگشاييم و با گام‌هايمان، به سوى آنچه حرام است، راه نپوييم، و تا آن كه شكممان جز از آنچه حلال كرده‌اى، پُر نشود و زبان‌هايمان جز به آنچه فرموده‌اى، گويا نشود و خود را جز در آنچه ما را به پاداش تو نزديك مى‌سازد، به زحمت نيفكنيم و جز به آنچه از كيفرت باز مى‌دارد، نپردازيم.
125. امام صادق عليه السلام: هرگاه روزه گرفتى، گوش و چشم و شهوت و زبانت هم روزه باشند، و چشمت را از آنچه نگاه به آن حلال نيست و گوشَت را از آنچه شنيدنش حلال نيست و زبانت را از دروغ و دشنام، حفظ كن.
126. امام صادق عليه السلام: روزه ماه رمضان، در هر سال، واجب است و كمترين چيزهايى كه وجوب روزه‌اش با آنها به كمال مى‌رسد، تصميم قلبى مؤمن است (كه آن را با نيّت راست، روزه بدارد) و در تمام روز، خوردن و آشاميدن و آميزش را ترك كند و در روزه‌اش تلاش خود را در نگهدارى همه اعضايش از حرام‌هاى الهى قرار دهد و با همه اينها به خداوند، تقرّب بجويد. پس اگر چنين كند، واجبِ اين ماه را ادا كرده است.
127. سعد السعود: از سنّت‌هاى ادريس عليه السلام است كه: «چون وارد روزه شديد، جان‌هايتان را از هر آلودگى و پليدى‌اى پاك سازيد، و با دل‌هاى خالص، صاف و پاك از انديشه‌هاى بد و خطوراتِ ناپسند، براى خدا روزه بگيريد؛ همانا خداوند، دل‌هاى آلوده و نيّت‌هاى خراب را تباه مى‌سازد. و همراه با روزه بودنِ دهان‌هايتان از خوردنى‌ها، اعضايتان هم از گناهان، روزه باشند؛
چرا كه خداوند از اين كه تنها از غذاها روزه‌دار باشيد، از شما خشنود نمى‌شود؛ ليكن از همه زشتى‌ها و ناپسندى‌ها پرهيز كنيد».
ص: 164
1/ 2 ما يَنبَغي قَبلَ الصِّيامِ‌
أ السَّحور
128. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: السَّحورُ بَرَكَةٌ.
129. عنه صلى الله عليه و آله: تَسَحَّروا مِن آخِرِ اللَّيلِ؛ و هُوَ الغِذاءُ المُبارَكُ.
130. عنه صلى الله عليه و آله: تَسَحَّروا و لَو بِجُرَعِ الماءِ، ألا صَلَواتُ اللّهِ عَلَى المُتَسَحِّرينَ!
131. عنه صلى الله عليه و آله: تَعاوَنوا بِأَكلِ السَّحورِ عَلى صِيامِ النَّهارِ، و بِالنَّومِ عِندَ القَيلولَةِ عَلى قِيامِ اللَّيلِ.
132. الكافي عَن أبي بصير عن الإمام الصادق عليه السلام، قال: سَأَلتُهُ عَنِ السَّحورِ لِمَن أرادَ الصَّومَ، أ واجِبٌ هُوَ عَلَيهِ؟
فَقالَ: «لا بَأسَ بِألّا يَتَسَحَّرَ إن شاءَ، و أمّا في شَهرِ رَمَضانَ فَإِنَّهُ أفضَلُ أن يَتَسَحَّرَ، نُحِبُّ ألّا يُترَكَ في شَهرِ رَمَضانَ».
______________________________
(1) الكافي: ج 4 ص 95 ح 3؛ مسند أبي يعلى: ج 6 ص 58 ح 6416.
(2) مسند الشاميّين: ج 3 ص 90 ح 1853، كنز العمّال: ج 8 ص 511 ح 23890.
(3) تهذيب الأحكام: ج 4 ص 198 ح 566؛ كنز العمّال: ج 8 ص 525 ح 23974.
(4) تهذيب الأحكام: ج 4 ص 199 ح 571؛ سنن ابن ماجة: ج 1 ص 540 ح 1693.
(5) الكافي: ج 4 ص 94 ح 1.
ص: 165
1/ 2 آنچه پيش از روزه گرفتن، سزاوار است‌
الف خوردن سحرى‌
128. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: خوردن سحرى، بركت است.
129. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: آخر شب، سحرى بخوريد و آن، غذاى بابركتى است.
130. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: سحرى بخوريد، هر چند كه يك جرعه آب باشد. هلا! درودهاى خدا بر سحرى‌خوران!
131. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: با سحرى خوردن، روزه‌دارىِ روز را و با خواب قيلوله (نيم‌روز)، شب‌زنده‌دارى را يارى كنيد.
132. الكافى به نقل از ابو بصير: از امام صادق عليه السلام پرسيدم: آيا براى كسى كه مى‌خواهد روزه بگيرد، سحرى خوردن واجب است؟
فرمود: «اشكالى ندارد كه اگر خواست، سحرى نخورد؛ ولى در ماه رمضان، بهتر است كه سحرى بخورد. دوست داريم كه در ماه رمضان، سحرى خوردن ترك نشود».
ص: 166
ب أفضَلُ السَّحورِ
133. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: نِعمَ سَحورُ المُؤمِنِ التَّمرُ.
134. الإمام الصادق عليه السلام: أفضَلُ سَحورِكُمُ السَّويقُ وَ التَّمرُ.
135. تهذيب الأحكام عن جابر: سَمِعتُ أبا جَعفَرٍ عليه السلام يَقولُ: «كانَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله يُفطِرُ عَلَى الأَسوَدَينِ قُلتُ: رَحِمَكَ اللّهُ! و مَا الأَسوَدانِ؟
قالَ: التَّمرُ وَ الماءُ، وَ الزَّبيبُ وَ الماءُ و يَتَسَحَّرُ بِهِما».
1/ 3 ما يَنبَغي لِلصّائِمِ‌
أ السِّواك‌
136. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: إذا صُمتُم فَاستاكوا بِالغَداةِ و لا تَستاكوا بِالعَشِيِّ، فَإِنَّهُ لَيسَ مِن صائِمٍ تَيبَسُ شَفَتاهُ بِالعَشِيِّ إلّا كانَ نورا بَينَ عَينَيهِ يَومَ القِيامَةِ.
ب الطّيب‌
137. الكافي عن الحسن بن راشد: كانَ أبو عَبدِ اللّهِ عليه السلام إذا صامَ تَطَيَّبَ بِالطّيبِ، و يَقولُ: «الطّيبُ تُحفَةُ الصّائِمِ».
______________________________
(1) سنن أبي داود: ج 2 ص 303 ح 2345؛ بحار الأنوار: ج 62 ص 296.
(2) تهذيب الأحكام: ج 4 ص 198 ح 567، بحار الأنوار: ج 96 ص 312 ح 5.
(3) تهذيب الأحكام: ج 4 ص 198 ح 569، بحار الأنوار: ج 98 ص 12 ح 2.
(4) المعجم الكبير: ج 4 ص 78 ح 3696؛ مكارم الأخلاق: ج 1 ص 114 ح 260.
(5) الكافي: ج 4 ص 113 ح 3، بحار الأنوار: ج 47 ص 54 ح 89.
ص: 167
ب برترين سَحَرى‌
133. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: خرما، سحرىِ خوبى براى مؤمن است.
134. امام صادق عليه السلام: بهترين سحرى‌هاى شما، سويق و خرماست.
135. تهذيب الأحكام به نقل از جابر: شنيدم كه امام باقر عليه السلام مى‌فرمود: «پيامبر خدا با دو چيز سياه، افطار مى‌كرد».
گفتم: خدا رحمتت كند! دو سياه كدام‌اند؟
فرمود: «خرما و آب، و كشمش و آب، و نيز با اين دو، سحرى مى‌خورد».
1/ 3 آنچه براى روزه‌دار، شايسته است‌
الف مسواك زدن‌
136. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: چون روزه گرفتيد، صبح، مسواك بزنيد و شب، مسواك نزنيد؛ چون هيچ روزه‌دارى نيست كه شب، لب‌هايش خشك شود، مگر آن كه روز قيامت، نورى پيشاپيش او خواهد بود.
ب عطر زدن‌
137. الكافى به نقل از حسن بن راشد: امام صادق عليه السلام، وقتى روزه مى‌گرفت، خود را با عطر خوش‌بو مى‌ساخت و مى‌فرمود: «بوى خوش، هديه روزه‌دار است».
ص: 168
138. الإمام الصادق عليه السلام: مَن تَطَيَّبَ بِطيبٍ أوَّلَ النَّهارِ و هُوَ صائِمٌ لَم يَفقُد عَقلَهُ.
ج القَيلولَة
139. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: أربَعٌ مَن فَعَلَهُنَّ قَوِيَ عَلى صِيامِهِ: أن يَكونَ أوَّلُ فِطرِهِ عَلى ماءٍ ... و لا يَدَعَ القائِلَةَ.
140. الإمام الكاظم عليه السلام: قيلوا؛ فَإِنَّ اللّهَ يُطعِمُ الصّائِمَ و يَسقيهِ في مَنامِهِ.
1/ 4 ما لا يَنبَغي لِلصّائِمِ‌
أ السَّفَرُ في شَهرِ رَمَضانَ‌
141. الإمام عليّ عليه السلام: لَيسَ لِلعَبدِ أن يَخرُجَ في سَفَرٍ إذا حَضَرَ شَهرُ رَمَضانَ؛ لِقَولِ اللّهِ عز و جل: «فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ» .
142. الإمام الصادق عليه السلام: إذا دَخَلَ شَهرُ رَمَضانَ فَلِلّهِ فيهِ شَرطٌ، قالَ اللّهُ تَعالى: «فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ»، فَلَيسَ للرَّجُلِ إذا دَخَلَ شَهرُ رَمَضانَ أن يَخرُجَ إلّا في حَجٍّ، أو عُمرَةٍ، أو مالٍ يَخافُ تَلَفَهُ، أو أخٍ يَخافُ هَلاكَهُ، و لَيسَ لَهُ أن يَخرُجَ في إتلافِ مالِ أخيهِ، فَإِذا مَضَت لَيلَةُ ثَلاثٍ و عِشرينَ‌
فَليَخرُج حَيثُ شاءَ.
______________________________
(1) كتاب من لا يحضره الفقيه: ج 2 ص 86 ح 1804، بحار الأنوار: ج 96 ص 290 ح 9.
(2) الفردوس: ج 1 ص 371 ح 1496، كنز العمّال: ج 8 ص 525 ح 23971.
(3) الكافي: ج 4 ص 65 ح 14، بحار الأنوار: ج 96 ص 290 ح 8.
(4) البقرة: 185.
(5) الخصال: ص 614 ح 10، بحار الأنوار: ج 96 ص 322 ح 3.
(6) تهذيب الأحكام: ج 4 ص 216 ح 626.
ص: 169
138. امام صادق عليه السلام: هر كس كه روزه‌دار است، اگر اوّلِ روز عطر بزند، عقلش را از دست نمى‌دهد.
ج خواب نيم‌روز
139. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: چهار كار است كه هر كس آنها را انجام دهد، بر روزه‌دارى، نيرو مى‌گيرد: آغاز افطارش با آب باشد ... و خواب قيلوله (نيم‌روز) را ترك نكند.
140. امام كاظم عليه السلام: در نيم‌روز بخوابيد؛ به درستى كه خداوند، روزه‌دار را در خوابش سير و سيراب مى‌كند.
1/ 4 آنچه براى روزه‌دار، سزاوار نيست‌
الف مسافرت در ماه رمضان‌
141. امام على عليه السلام: سزاوار نيست وقتى كه ماه رمضان مى‌رسد، بنده به سفر برود؛ چون خداوند فرموده است: «پس، هر كس از شما اين ماه را شاهد بود، آن را روزه بگيرد».
142. امام صادق عليه السلام: وقتى ماه رمضان وارد مى‌شود، خداوند در آن شرطى دارد. خداوند فرموده است: «پس، هر كس از شما اين ماه را شاهد بود، آن را روزه بگيرد». پس وقتى ماه رمضان وارد شد، شخص نمى‌تواند بيرون رود، مگر براى حج، يا عمره، يا مالى كه بيم دارد تلف شود، يا برادرى كه مى‌ترسد
هلاك گردد. نيز حق ندارد براى تلف كردن مال برادرش بيرون رود. پس چون شب بيست و سوم گذشت، مى‌تواند هرجا كه خواست، برود.
ص: 170
ب ما يُؤَدّي إلَى الضَّعفِ‌
143. الكافي: عَن مُحمّدِ بنِ مسلمٍ عَن أبي جعفرٍ عليه السلام أنَّهُ سُئِلَ عَنِ الرَّجُلِ يَدخُلُ الحَمّامَ و هُوَ صائِمٌ، فَقالَ: «لا بَأسَ ما لَم يَخشَ ضَعفا».
144. تهذيب الأحكام عن سعيد الأعرج: سَأَلتُ أبا عَبدِ اللّهِ عليه السلام عَنِ الصّائِمِ يَحتَجِمُ؟
فَقالَ: «لا بَأسَ، إلّا أن يَتَخَوَّفَ عَلى نَفسِهِ الضَّعفَ».
ج ما يُمكِنُ أن يُؤَدِّيَ إلى نَقضِ الصَّومِ‌
145. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: إنَّ اللّهَ كَرِهَ لي سِتَّ خِصالٍ، ثُمَّ كَرِهتُهُنَّ لِلأَوصِياءِ مِن وُلدي و أتباعِهِم مِن بَعدي: الرَّفَثُ فِي الصَّومِ.
146. تهذيب الأحكام عن أبي بصير: سَأَلتُ أبا عَبدِ اللّهِ عليه السلام عَن رَجُلٍ كَلَّمَ امرَأَتَهُ في شَهرِ رَمَضانَ و هُوَ صائِمٌ؟
فَقالَ: «لَيسَ عَلَيهِ شَي‌ءٌ ... و لا يَنبَغي لَهُ أن يَتَعَرَّضَ لِرَمَضانَ».
147. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: أسبِغِ الوُضوءَ ... و بالِغ فِي الاستِنشاقِ إلّا أن تَكونَ صائِما.
د رِوايَةُ الشِّعرِ
148. تهذيب الأحكام عن حمّاد بن عثمان: سَمِعتُ أبا عَبدِ اللّهِ عليه السلام يَقولُ: «يُكرَهُ رِوايَةُ
الشِّعرِ لِلصّائِمِ و لِلمُحرِمِ، و فِي الحَرَمِ و في يَومِ الجُمُعَةِ، و أن يَروِيَ بِاللَّيلِ».
قُلتُ: و إن كانَ شِعرَ حَقٍّ؟
قالَ: «و إن كانَ شِعرَ حَقٍّ».
______________________________
(1) الكافي: ج 4 ص 109 ح 3.
(2) تهذيب الأحكام: ج 4 ص 260 ح 774.
(3) الكافي: ج 4 ص 89 ح 11.
(4) تهذيب الأحكام: ج 4 ص 272 ح 824.
(5) سنن أبي داود: ج 1 ص 36 ح 142، كنز العمّال: ج 9 ص 305 ح 26129.
(6) تهذيب الأحكام: ج 4 ص 195 ح 558.
ص: 171
ب آنچه به ضعف مى‌انجامد
143. الكافى به نقل از محمّد بن مسلم: از امام باقر عليه السلام درباره كسى پرسيدند كه وارد حمّام مى‌شود، در حالى كه روزه است. فرمود: «تا وقتى كه بيم ضعف نداشته باشد، بى‌اشكال است».
144. تهذيب الأحكام به نقل از سعيد اعرج: از امام صادق عليه السلام پرسيدم: روزه‌دار، حجامت مى‌كند؟ فرمود: «اشكالى ندارد، مگر اين كه بر خويش بترسد كه ضعيف شود».
ج آنچه ممكن است به شكستن روزه بينجامد
145. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: خداوند، شش كار را براى من خوش نداشت. من هم آنها را براى اوصياى خود كه فرزندانم هستند و پيروانشان پس از خويش، خوش ندارم، از جمله: آميزش جنسى در هنگام روزه را.
146. تهذيب الأحكام به نقل از ابو بصير: از امام صادق عليه السلام درباره مردى كه در ماه رمضان و در حال روزه با زنش حرف مى‌زند، پرسيدم.
فرمود: «عيبى ندارد ...؛ ولى سزاوار نيست كه متعرّض رمضان شود».
147. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: وضو را كامل و پُر آب بگير ... و استنشاق را كامل انجام بده، مگر آن كه روزه باشى.
د شعرخوانى‌
148. تهذيب الأحكام به نقل از حمّاد بن عثمان: شنيدم كه امام صادق عليه السلام‌
مى‌فرمود: «براى روزه‌دار و مُحرِم، و در حَرَم و روز جمعه و در وقت شب، شعر خواندن مكروه است».
گفتم: هر چند شعر حق باشد؟
فرمود: «اگرچه شعر حق باشد».
ص: 172
1/ 5 ما يَنبَغي عِندَ الإِفطارِ
أ التَّعجيل‌
149. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: لا تَزالُ امَّتي بِخَيرٍ ما عَجَّلُوا الإِفطارَ و أخَّرُوا السَّحورَ.
150. عنه صلى الله عليه و آله: مِن فِقهِ الرَّجُلِ في دينِهِ تَعجيلُ فِطرِهِ و تَأخيرُ سَحورِهِ.
151. دعائم الإسلام: رُوِّينا عَن عَلِيٍّ عليه السلام أنَّهُ قالَ: «السُّنَّةُ تَعجيلُ الفِطرِ، و تَأخيرُ السَّحورِ، وَ الابتِداءُ بِالصَّلاةِ يَعني صَلاةَ المَغرِبِ قَبلَ الفِطرِ إلّا أن يَحضُرَ الطَّعامُ، فَإِن حَضَرَ بُدِئَ بِهِ ثُمَّ صَلّى، و لَم يَدَعِ الطَّعامَ و يَقومُ إلَى الصَّلاةِ».
و ذَكَرَ عليه السلام أنَّ رَسولَ اللّهِ صلى الله عليه و آله اتِيَ بِكَتِفِ جَزورٍ مَشوِيَّةٍ و قَد أذَّنَ بِلالٌ، فَأَمَرَهُ فَكَفَّ هُنَيهَةً حَتّى أكَلَ و أكَلنا مَعَهُ، ثُمَّ عادَ بِلَبَنٍ فَشَرِبَ و شَرِبنا، ثُمَّ أمَرَ بِلالًا فَأَقامَ و صَلّى و صَلَّينا مَعَهُ.
______________________________
(1) مسند ابن حنبل: ج 8 ص 71 ح 21370، كنز العمّال: ج 8 ص 510 ح 23885.
(2) تاريخ دمشق: ج 52 ص 138 ح 10956، كنز العمّال: ج 8 ص 511 ح 23890.
(3) دعائم الإسلام: ج 1 ص 280.
ص: 173
1/ 5 آنچه هنگام افطار، سزاوار است‌
الف عجله‌
149. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: امّت من، تا وقتى كه زود افطارى بخورند و سحرى را به تأخير اندازند، در نيكى‌اند.
150. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: از دين‌شناسى مرد، زود افطارى خوردن و تأخير در سحرى خوردن است.
151. دعائم الإسلام: از على عليه السلام براى ما روايت شده كه فرمود: «زود افطارى خوردن و دير سحرى خوردن، مستحب است و ابتدا به نماز (يعنى نماز مغرب) نمودن قبل از افطار، مستحب است، مگر آن كه غذا حاضر باشد. پس اگر حاضر بود، ابتدا غذا خورده مى‌شود و سپس نماز خوانده مى‌شود. خوب نيست كه غذا را بگذارد و به نماز بايستد».
و امام على عليه السلام ياد كرد كه كتف بريان‌شده شترى را نزد پيامبر خدا آوردند، در حالى كه بلال، اذان گفته بود. دستور داد كه بلال [در گفتن اقامه‌] اندكى درنگ كند، تا آن كه ايشان خورد و ما هم خورديم. سپس اندكى شير خورد و ما هم خورديم. سپس دستور داد بلال اقامه بگويد. آنگاه نماز خواند و ما نيز با ايشان نماز خوانديم.
ص: 174
ب تَقديمُ الصَّلاةِ
152. الإمام الباقر عليه السلام: تُقَدِّمُ الصَّلاةَ عَلَى الإِفطارِ، إلّا أن تَكونَ مَعَ قَومٍ يَبتَدِئونَ بِالإِفطارِ فَلا تُخالِف عَلَيهِم و أفطِر مَعَهُم، و إلّا فَابدَأ بِالصَّلاةِ؛ فَإِنَّها أفضَلُ مِنَ الإِفطارِ، و تُكتَبُ صَلاتُكَ و أنتَ صائِمٌ أحَبُّ إلَيَّ.
ج الصَّدَقَة
153. الإمام الرضا عليه السلام: مَن تَصَدَّقَ وَقتَ إفطارِهِ عَلى مِسكينٍ بِرَغيفٍ، غَفَرَ اللّهُ لَهُ ذَنبَهُ، و كَتَبَ لَهُ ثَوابَ عِتقِ رَقَبَةٍ مِن وُلدِ إسماعيلَ.
154. الإمام الصادق عليه السلام: كانَ عَلِيُّ بنُ الحُسَينِ عليهما السلام إذا كانَ اليَومُ الَّذي يَصومُ فيهِ أمَرَ بِشاةٍ فَتُذبَحُ و تُقطَعُ أعضاءً و تُطبَخُ، فَإِذا كانَ عِندَ المَساءِ أكَبَّ عَلَى القُدورِ حَتّى يَجِدَ ريحَ المَرَقِ و هُوَ صائِمٌ، ثُمَّ يَقولُ: «هاتُوا القِصاعَ، اغرِفوا لِالِ فُلانٍ وَ اغرِفوا لِالِ فُلانٍ»، ثُمَّ يُؤتى بِخُبزٍ و تَمرٍ فَيَكونُ ذلِكَ عَشاءَهُ، صَلَّى اللّهُ عَلَيهِ و عَلى آبائِهِ.
د قِراءَةُ سورَةِ القَدرِ
155. الإمام زين العابدين عليه السلام: مَن قَرَأَ «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ» عِندَ فُطورِهِ و عِندَ
سَحورِهِ، كانَ فيما بَينَهُما كَالمُتَشَحِّطِ بِدَمِهِ في سَبيلِ اللّهِ تَعالى.
______________________________
(1) المقنعة: ص 318.
قال الشيخ المفيد قدّس سره في ذيل الخبر: «و قَد رُوِيَ أيضا في ذلِكَ أنَّكَ إذا كُنتَ تَتَمَكَّنُ مِنَ الصَّلاةِ و تَعقِلُها و تَأتي بِها عَلى حُدودِها قَبلَ أن تُفطِرَ، فَالأَفضَلُ أن تُصَلِّيَ قَبلَ الإِفطارِ، و إن كُنتَ مِمَّن تُنازِعُكَ نَفسُكَ الإِفطارَ و تَشغَلُكَ شَهوَتُكَ عَنِ الصَّلاةِ فَابدَأ بِالإِفطارِ؛ لِيُذهِبَ عَنكَ وَسواسَ النَّفسِ اللَّوّامَةِ، غَيرَ أنَّ ذلِكَ مَشروطٌ بِأَنَّهُ لا يَشتَغِلُ بِالإِفطارِ قَبلَ الصَّلاةِ إلى أن يَخرُجَ وَقتُ الصَّلاةِ».
(2) فضائل الأشهر الثلاثة: ص 96 ح 80 و ص 106 ح 97، بحار الأنوار: ج 96 ص 318 ح 10.
(3) الكافي: ج 4 ص 68 ح 3، بحار الأنوار: ج 96 ص 317 ح 6.
(4) الإقبال: ج 1 ص 240.
ص: 175
ب جلو انداختن نماز
152. امام باقر عليه السلام: نماز را بر افطار مقدّم مى‌دارى، مگر آن كه با گروهى باشى كه اوّل، افطار مى‌كنند. پس با آنان مخالفت نكن و با ايشان افطار كن، وگرنه اوّل، نماز بخوان؛ چرا كه بهتر از افطار است و نمازت با حالت روزه نوشته مى‌شود و اين نزد من، محبوب‌تر است.
ج صدقه‌
153. امام رضا عليه السلام: هر كس پيش از افطار كردنش گِرده‌اى نان به بينوايى صدقه دهد، خداوندْ گناهش را مى‌آمرزد و براى او ثواب آزاد كردن بنده‌اى از فرزندان اسماعيل را مى‌نويسد.
154. امام صادق عليه السلام: امام سجّاد عليه السلام هر روز كه روزه مى‌گرفت، دستور مى‌داد كه گوسفندى ذبح شود و قطعه قطعه و پخته گردد. عصر كه مى‌شد، بر روى ديگ‌ها خم مى‌شد تا بوى آبگوشت را در حال روزه احساس كند. سپس مى‌فرمود: «ظرف‌ها را بياوريد. براى فلان خانواده بريزيد. براى فلان خانواده بريزيد ...». سپس نان و خرماى خشك مى‌آوردند و غذايش همان بود. درود خدا بر او و پدرانش باد!
د خواندن سوره قدر
155. امام سجّاد عليه السلام: هر كس هنگام افطارى و سحرى خوردن، سوره «إنّا أنزلناه»
بخواند، ميان آن دو [وقت،] همچون كسى خواهد بود كه در راه خدا به خون خويش آغشته است.
ص: 176
ه الدُّعاء
156. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: لِكُلِّ عَبدٍ صائِمٍ دَعوَةٌ مُستَجابَةٌ عِندَ إفطارِهِ، اعطِيَها فِي الدُّنيا أو ذُخِرَ لَهُ فِي الآخِرَةِ.
و الدُّعاءُ بِالمَأثورِ عِندَ الإِفطارِ
157. سنن أبي داود: عَن مُعاذِ بنِ زُهرَةَ أنَّهُ بَلَغَهُ أنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه و آله كانَ إذا أفطَرَ قالَ:
اللّهُمَّ لَكَ صُمتُ و عَلى رِزقِكَ أفطَرتُ.
158. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: إنَّ لِلصّائِمِ عِندَ فِطرِهِ دَعوَةً:
اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ بِرَحمَتِكَ الَّتي وَسِعَت كُلَّ شَي‌ءٍ أن تَغفِرَ لي ذُنوبي.
159. عنه صلى الله عليه و آله: ما مِن عَبدٍ يَصومُ فَيَقولُ عِندَ إفطارِهِ:
«يا عَظيمُ يا عَظيمُ؛ أنتَ إلهي لا إلهَ لي غَيرُكَ، اغفِر لِيَ الذَّنبَ العَظيمَ؛ إنَّهُ لا يَغفِرُ الذَّنبَ العَظيمَ إلَّا العَظيمُ» إلّا خَرَجَ مِن ذُنوبِهِ كَيَومَ وَلَدَتهُ امُّهُ.
160. الإمام الباقر عليه السلام: جاءَ قَنبَرٌ مَولى عَلِيٍّ عليه السلام بِفِطرِهِ إلَيهِ ... فَلَمّا أرادَ أن يَشرَبَ قالَ:
بِاسمِ اللّهِ، اللّهُمَّ لَكَ صُمنا و عَلى رِزقِكَ أفطَرنا، فَتَقَبَّل مِنّا إنَّكَ أنتَ السَّميعُ العَليمُ.
______________________________
(1) نوادر الاصول: ج 1 ص 190، كنز العمّال: ج 8 ص 451 ح 23613.
(2) سنن أبي داود: ج 2 ص 306 ح 2358؛ مكارم الأخلاق: ج 1 ص 300 ح 947.
(3) المستدرك على الصحيحين: ج 1 ص 583 ح 1535، مستدرك الوسائل: ج 7 ص 361 ح 8417 نقلًا عن درر اللآلي و فيه «إنّ للصائم عند فطره دعوة لا تردّ، فيقول إذا أفطر: ...».
(4) الإقبال: ج 1 ص 240؛ تاريخ دمشق: ج 54 ص 238 ح 11479.
(5) تهذيب الأحكام: ج 4 ص 200 ح 578، بحار الأنوار: ج 40 ص 339 ح 24.
ص: 177
ه دعا
156. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: هر بنده روزه‌دارى، هنگام افطارش، يك دعاى مستجاب دارد، كه آن، يا در دنيا به او داده مى‌شود و يا براى آخرتش ذخيره مى‌شود.
و خواندن دعاهاى وارد شده هنگام افطار
157. سنن أبى داود به نقل از معاذ بن زهره: به من چنين رسيده كه پيامبر صلى الله عليه و آله هرگاه افطار مى‌كرد، مى‌گفت:
«خدايا! براى تو روزه گرفتم و بر روزىِ تو افطار كردم».
158. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: روزه‌دار را هنگام افطارش، دعايى چنين است:
«پروردگارا! تو را به آن رحمتت كه هر چيز را فرا گرفته است، مى‌خوانم كه گناهانم را بيامرزى».
159. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: هيچ بنده‌اى نيست كه روزه بگيرد و هنگام افطارش بگويد: «اى بزرگ، اى بزرگ! تو معبود منى. هيچ معبودى جز تو نيست. گناه بزرگ مرا بيامرز! همانا گناه بزرگ را جز بزرگ نمى‌آمرزد»، مگر آن كه از گناهانش بيرون مى‌آيد، همچون روزى كه مادرش او را زاده است.
160. امام باقر عليه السلام: قنبر، غلام على عليه السلام، افطارى را نزد وى آورد .... چون خواست بياشامد، فرمود:
«به نام خدا. خداوندا! براى تو روزه گرفتيم و با روزىِ تو افطار كرديم. پس، از ما بپذير! همانا تو شنواى دانايى».
ص: 178
161. الإمام الحسن عليه السلام: إنَّ لِكُلِّ صائِمٍ عِندَ فُطورِهِ دَعوَةً مُستَجابَةً، فَإِذا كانَ أوَّلُ لُقمَةٍ فَقُل:
بِاسمِ اللّهِ، يا واسِعَ المَغفِرَةِ اغفِر لي.
فَإِنَّهُ مَن قالَها عِندَ إفطارِهِ غُفِرَ لَهُ.
ز الإِفطارُ بِالتَّمرِ، أوِ الزَّبيبِ، أوِ الشَي‌ءِ الحُلوِ، أوِ اللَّبَنِ، أوِ الماءِ الفاتِرِ
162. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: أفضَلُ ما يَبدَأُ بِهِ الصّائِمُ بِزَبيبٍ أو شَي‌ءٍ حُلوٍ.
163. الإمام الصادق عليه السلام: كانَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله أوَّلُ ما يُفطِرُ عَلَيهِ في زَمَنِ الرُّطَبِ الرُّطَبُ، و في زَمَنِ التَّمرِ التَّمرُ.
164. الإمام الباقر عليه السلام: كانَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله إذا صامَ فَلَم يَجِدِ الحَلواءَ أفطَرَ عَلَى الماءِ.
165. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: أربَعٌ مَن فَعَلَهُنَّ قَوِيَ عَلى صِيامِهِ: أن يَكونَ أوَّلُ فِطرِهِ عَلى ماءٍ، و لا يَدَعَ السَّحورَ، و لا يَدَعَ القائِلَةَ، و أن يَشُمَّ شَيئا مِن طيبٍ.
166. الإمام الباقر عليه السلام: إنَّ عَلِيّا عليه السلام كانَ يَستَحِبُّ أن يُفطِرَ عَلَى اللَّبَنِ.
167. عنه عليه السلام: أفطِر عَلَى الحُلوِ، فَإِن لَم تَجِدهُ فَأَفطِر عَلَى الماءِ؛ فَإِنَّ الماءَ طَهورٌ.
168. الإمام الصادق عليه السلام: إذا أفطَرَ الرَّجُلُ عَلَى الماءِ الفاتِرِ نَقّى كَبِدَهُ، و غَسَلَ الذُّنوبَ مِنَ‌
القَلبِ، و قَوَّى البَصَرَ وَ الحَدَقَ.
______________________________
(1) و في رِوايَةٍ اخرى: «بِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحيمِ، يا واسِعَ المَغفِرَةِ اغفِر لي».
(2) الإقبال: ج 1 ص 244، بحار الأنوار: ج 98 ص 14 ح 2.
(3) الفردوس: ج 1 ص 358 ح 1445؛ طبّ النبيّ صلى الله عليه و آله: ص 8 و فيه «الزبيب أو التمر أو شي‌ء حلو».
(4) الكافي: ج 4 ص 153 ح 6، بحار الأنوار: ج 96 ص 314 ح 15.
(5) الكافي: ج 4 ص 152 ح 1.
(6) الفردوس: ج 1 ص 371 ح 1496، كنز العمّال: ج 8 ص 525 ح 23971.
(7) تهذيب الأحكام: ج 4 ص 199 ح 574، بحار الأنوار: ج 98 ص 12 ح 2.
(8) المقنعة: ص 317، بحار الأنوار: ج 80 ص 10 ح 7.
(9) الكافي: ج 4 ص 152 ح 2.
ص: 179
161. امام الحسن عليه السلام: «هر روزه‌دار، هنگام افطارش، يك دعاى مستجاب دارد. پس چون وقت اوّلين لقمه شد، بگو:
به نام خدا. اى گسترده‌آمرزش! مرا بيامرز».
پس هر كه هنگام افطارش چنين گويد، آمرزيده مى‌شود».
ز افطار با خرما يا كشمش يا شيرينى يا شير يا آب وِلَرم‌
162. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: برترين چيزى كه روزه‌دار، افطارش را با آن آغاز مى‌كند، كشمش يا چيزى شيرين است.
163. امام صادق عليه السلام: اوّلين چيزى كه پيامبر خدا روزه‌اش را با آن افطار مى‌كرد، در زمانِ رُطَب، رطب بود و در زمانِ خرما، خرما.
164. امام باقر عليه السلام: پيامبر خدا، هرگاه روزه بود و حلوا (شيرينى) نمى‌يافت، با آب افطار مى‌كرد.
165. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: چهار چيز است كه هر كه آنها را انجام دهد، بر روزه‌دارى، نيرو مى‌يابد: آغاز افطارش، با آب باشد؛ سحرى خوردن را ترك نكند؛ خواب نيم‌روز را ترك نكند؛ و بوى خوش ببويد.
166. امام باقر عليه السلام: على عليه السلام خوش مى‌داشت كه با شير، افطار كند.
167. امام باقر عليه السلام: با شيرينى افطار كن و اگر نيافتى، با آب افطار كن؛ چرا كه آب، پاك‌كننده است.
168. امام صادق عليه السلام: هرگاه روزه‌دار با آب ولرم افطار كند، كبدش را تميز مى‌كند، آلودگى‌ها را از دلش مى‌شويد و چشم و سياهى آن را نيرو مى‌بخشد.
ص: 180
ح الشُّكرُ إذا أفطَرَ عِندَ قَومٍ‌
169. الإمام الصادق عليه السلام: كانَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله إذا طَعِمَ عِندَ أهلِ بَيتٍ قالَ لَهُم: «طَعِمَ عِندَكُمُ الصّائِمونَ، و أكَلَ عِندَكُمُ الأَبرارُ، و صَلَّت عَلَيكُمُ المَلائِكَةُ الأَخيارُ».
______________________________
(1) الكافي: ج 6 ص 294 ح 10، بحار الأنوار: ج 75 ص 454 ح 20.
ص: 181
ح سپاسگزارى، هنگام افطار نزد ديگران‌
169. امام صادق عليه السلام: پيامبر خدا، هرگاه نزد خانواده‌اى غذا مى‌خورد، به آنان مى‌گفت: «روزه‌داران، نزد شما افطارى بخورند و نيكان، پيش شما غذا بخورند و فرشتگان نيكو، بر شما درود بفرستند!».
ص: 182

الفصل الثاني: ما يؤكّد استحبابه من الأعمال‌

2/ 1 التَّطَوُّعُ بِخَصلَةٍ مِن خِصالِ الخَيرِ
170. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: مَن تَطَوَّعَ بِخَصلَةٍ مِن خِصالِ الخَيرِ في شَهرِ رَمَضانَ كانَ كَمَن أدّى سَبعينَ فَريضَةً مِن فَرائِضِ اللّهِ عز و جل، و مَن أدّى فيهِ فَريضَةً مِن فَرائِضِ اللّهِ كانَ كَمَن أدّى سَبعينَ فَريضَةً مِن فَرائِضِ اللّهِ تَعالى فيما سِواهُ مِنَ الشُّهورِ.
2/ 2 تَفطيرُ الصّائِمينَ‌
171. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: مَن فَطَّرَ صائِما كانَ لَهُ مِثلُ أجرِهِ مِن غَيرِ أن يَنقُصَ مِنهُ شَي‌ءٌ، و ما عَمِلَ بِقُوَّةِ ذلِكَ الطَّعامِ مِن بِرٍّ.
172. عنه صلى الله عليه و آله: فِطرُكَ لِأَخيكَ المُسلِمِ و إدخالُكَ السُّرورَ عَلَيهِ أعظَمُ أجرا مِن صِيامِكَ.
______________________________
(1) المقنعة: ص 341.
(2) تهذيب الأحكام: ج 4 ص 202 ح 582.
(3) الجعفريّات: ص 60، بحار الأنوار: ج 97 ص 126 ح 7.
ص: 183

فصل دوم: كارهايى كه بر استحباب آنها تأكيد شده است‌

2/ 1 همه كارهاى نيك‌
170. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: كسى كه در ماه رمضان، يكى از كارهاى نيك را انجام دهد، همچون كسى است كه هفتاد واجب از واجبات خدا را انجام داده است و هر كس در اين ماه، واجبى از واجبات خدا را انجام دهد، همچون كسى است كه هفتاد واجب از واجبات خداى متعال را در ماه‌هاى ديگر انجام داده است.
2/ 2 افطارى دادن به روزه‌داران‌
171. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: هر كس روزه‌دارى را افطارى دهد، مثل پاداش و هر عمل خوبى كه روزه‌دار با نيروى آن غذا انجام مى‌دهد، بدون آن كه از پاداشش چيزى كم شود، براى افطارى‌دهنده است.
ص: 184
173. عنه صلى الله عليه و آله لِعَلِيٍّ عليه السلام: يا عَلِيُّ، ثَلاثُ فَرَحاتٍ لِلمُؤمِنِ فِي الدُّنيا: لِقاءُ الإِخوانِ، و تَفطيرُ الصّائِمِ، وَ التَّهَجُّدُ مِن آخِرِ اللَّيلِ.
174. عنه صلى الله عليه و آله: مَن فَطَّرَ مُؤمِنا في شَهرِ رَمَضانَ كانَ لَهُ بِذلِكَ عِتقُ رَقَبَةٍ و مَغفِرَةٌ لِذُنوبِهِ فيما مَضى، فَإِن لَم يَقدِر إلّا عَلى مَذقَةِ لَبَنٍ فَفَطَّرَ بِها صائِما أو شَربَةٍ مِن ماءٍ عَذبٍ و تَمرٍ لا يَقدِرُ عَلى أكثَرَ مِن ذلِكَ، أعطاهُ اللّهُ هذَا الثَّوابَ.
175. الإمام الباقر عليه السلام: لَأَن افَطِّرَ رَجُلًا مُؤمِنا في بَيتي أحَبُّ إلَيَّ مِن عِتقِ كَذا و كَذا نَسَمَةٍ مِن وُلدِ إسماعيلَ.
تعليق‌
قال العالم الرباني ملكي تبريزي قدّس سره: من مهمّات أعمال هذا الشهر إفطار [أي تفطير] الصائمين، و قد سمعتَ أجر ذلك في خطبة النبيّ صلى الله عليه و آله، و الأهمُّ في ذلك أيضا إخلاصُ النيّة و التأدّب بأدب اللّه جلّ جلاله و ألّا يكون باعِثُه على ذلك إلّا تحصيل رضاه، لا إظهار شرف الدنيا و لا شرف الآخرة، و لا التقليد و لا رسوم العادات، و يَهتَمّ في تخليص عمله من هذه القصود، و يختبرها ببعض الكواشف، و لا يطمئنّ من تلبيس الهوى و الشيطان، و يكون في ذلك مستمدّا من اللّه جلّ جلاله في أصل إفطاره، و في تعيين من يُفطّره من المؤمنين، و فيما يفطّر به مِنَ الطعام، و كيفيّة معاملته مع ضيفه، فإنّ ذلك كلّه تختلف كيفيّاته مع القصود، و يَعرف أهل اليقظة مداخل الشيطان فيها، فيَجتَنِبُ عمّا يوافق أمرَه و يتّبع ما يوافق لأمر
مولاه و رضا مالِكِ دينه و دنياه، فيفوز بقبوله و مثوباته فوق آماله و مُناه.
و هكذا يهتمّ في إخلاص قصده بقبول دعوة الغير للإفطار و يجتهد في ذلك، و قد ينتفع المخلِصُ من قبول دعوة مؤمن و حضور مجلسه و إفطاره معه بما لا ينتفع غيره من عبادة دهر من الدهور، و لذا كانت هِمَّةُ الأولياء على تخليص الأعمال لا تكثيرها اعتبارا من عمل آدم و إبليس، و قد رُدَّت مِنَ الخبيث عبادةُ آلاف السنين و قُبِلَ من آدم توبة واحدة مع الإخلاص، و صارَت سببا لِاجتِبائِه و اصطِفائِه.
______________________________
(1) كتاب من لا يحضره الفقيه: ج 4 ص 360 ح 5762، بحار الأنوار: ج 96 ص 247 ح 8.
(2) المحاسن: ج 2 ص 158 ح 1430، بحار الأنوار: ج 96 ص 316 ح 4.
(3) المحاسن: ج 2 ص 157 ح 1426، بحار الأنوار: ج 96 ص 316 ح 3.
(4) المراقبات: ص 139.
ص: 185
172. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: افطارى دادنت به برادر مسلمانت و خوش‌حال كردن او، پاداشى بزرگ‌تر از روزه‌دارى تو دارند.
173. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله خطاب به على عليه السلام: اى على! مؤمن در دنيا سه خوش‌حالى دارد: ديدار برادران، افطارى دادن به روزه‌دار، و تهجّد در آخر شب.
174. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: هر كس مؤمنى را در ماه رمضان افطارى دهد، پاداش كارش [پاداشى برابر با پاداش‌] آزاد كردن بنده و [نيز] آمرزش گناهان گذشته اوست. پس اگر بجز جرعه‌اى شير يا جرعه‌اى آب گوارا و خرما به روزه‌دارى افطارى ندهد و بيش از اين هم نتواند، خداوندْ همان پاداش را به او مى‌دهد.
175. امام باقر عليه السلام: اگر مرد مؤمنى را در خانه‌ام افطارى دهم، برايم محبوب‌تر از آن است كه فلان تعداد بنده از فرزندان اسماعيل را آزاد كنم.
نكته‌
عالم ربّانى مرحوم آية اللّه ميرزا جواد آقا ملكى تبريزى گفته است:
از مهم‌ترين كارهاى اين ماه، افطارى دادن به روزه‌داران است. پاداش آن را در خطبه پيامبر صلى الله عليه و آله شنيده‌اى. مهم‌تر، آن است كه در اين كار، نيّت خالص و مؤدّب شدن به ادب الهى باشد و اين كه انگيزه آن جز به دست آوردن رضاى خدا نباشد، نه ابراز شرافت دنيا و نه شرافت آخرت، نه تقليد و نه رسم و عادت.
بايد بكوشد تا عمل خود را از اين هدف‌ها خالص سازد و آن را با برخى آزمون‌ها بيازمايد و از فريبكارى هواى نفْس و شيطان، خاطرجمع نباشد و هم در اصل افطارى دادن، هم در تعيين كسانى كه به آنان افطارى مى‌دهد (مؤمنان)، هم در نوع غذا و هم در كيفيّت برخورد با ميهمانش، از خداوند مدد بجويد؛ چرا كه همه اينها با اهداف مختلف، كيفيّت‌هاى متفاوت مى‌يابند. بيداردلان، راه‌هاى ورود شيطان را در اين موارد مى‌شناسند و از آنچه موافق دستور شيطان است، پرهيز مى‌كنند و پيرو
چيزى مى‌شوند كه موافق فرمان و رضايتِ مالك دين و دنيايشان است. در نتيجه به پذيرش الهى نايل مى‌شوند و از پاداش‌هاى او بيش از حدّ آرزوهايشان برخوردار مى‌گردند.
همچنين درباره قبول دعوت ديگرى براى افطار، در اخلاص نيّتش بكوشد؛ چون گاه كسى كه با اخلاص، دعوت مؤمنى را مى‌پذيرد و در مجلس و افطار او حاضر مى‌شود، بهره‌اى مى‌برد كه با عبادتِ دراز مدّت، به آن نمى‌رسد. از اين رو، همّت اولياى خدا بر خالص‌سازى كارها بوده است، نه زياد بودن آنها. و اين، عبرت گرفتن از كار آدم و ابليس است؛ چرا كه عبادت هزاران ساله آن خبيث، رد شد و يك بار توبه خالصانه آدم، پذيرفته گشت و مايه برگزيدگى‌اش شد.
ص: 186
2/ 3 كَثرَةُ الإِنفاقِ‌
176. سنن الترمذي عن أنس: سُئِلَ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله: ... أيُّ الصَّدَقَةِ أفضَلُ؟ قالَ: «صَدَقَةٌ في رَمَضانَ».
177. صحيح البخاري عن ابن عبّاس: كانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله أجوَدَ النّاسِ بِالخَيرِ، و كانَ أجوَدُ ما يَكونُ في رَمَضانَ حينَ يَلقاهُ جِبريلُ، و كانَ جِبريلُ عليه السلام يَلقاهُ كُلَّ لَيلَةٍ في رَمَضانَ حَتّى يَنسَلِخَ، يَعرِضُ عَلَيهِ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله القُرآنَ، فَإِذا لَقِيَهُ جِبريلُ عليه السلام كانَ أجوَدَ بِالخَيرِ مِنَ الرّيحِ المُرسَلَةِ.
178. الإمام الصادق عليه السلام: مَن تَصَدَّقَ في شَهرِ رَمَضانَ بِصَدَقَةٍ صَرَفَ اللّهُ عَنهُ سَبعينَ نَوعا مِنَ البَلاءِ.
______________________________
(1) سنن الترمذي: ج 3 ص 51 ح 663، كنز العمّال: ج 8 ص 557 ح 24149 و ص 591 ح 24292.
(2) صحيح البخاري: ج 2 ص 672 ح 1803.
(3) ثواب الأعمال: ص 171 ح 19، بحار الأنوار: ج 96 ص 179 ح 18.
ص: 187
2/ 3 بسيار انفاق كردن‌
176. سنن الترمذى به نقل از انس: از پيامبر صلى الله عليه و آله پرسيدند: ... كدام صدقه برتر است؟
فرمود: «صدقه در [ماه‌] رمضان».
177. صحيح البخارى به نقل از ابن عبّاس: پيامبر صلى الله عليه و آله در بخشش، از همه مردم بخشنده‌تر بود و بيشترين بخشندگى او، وقتى بود كه در ماه رمضان، جبرئيل او را ديدار مى‌كرد و جبرئيل در [ماه‌] رمضان، هر شب، ايشان را ديدار مى‌كرد تا آن كه ماه رمضان سپرى شود. و پيامبر صلى الله عليه و آله، قرآن را بر او عرضه مى‌كرد. پس وقتى جبرئيل او را ديدار مى‌كرد، در بخشندگى، بخشنده‌تر از بادِ وزان [نسبت به باران‌] بود.
178. امام صادق عليه السلام: هر كس در ماه رمضان صدقه‌اى بدهد، خداوندْ هفتاد نوع بلا را از او بر مى‌گرداند.
ص: 188
179. الفقه المنسوب للإمام الرضا عليه السلام: أحسِنوا إلى عِيالِكُم و وَسِّعوا عَلَيهِم؛ فَإِنَّهُ قَد أروي عَنِ العالِمِ عليه السلام أنَّهُ قالَ: «إنَّ اللّهَ لا يُحاسِبُ الصّائِمَ عَلى ما أنفَقَهُ في مَطعَمٍ و لا مَشرَبٍ، و إنَّهُ لا إسرافَ في ذلِكَ».
2/ 4 كَثرَةُ تِلاوَةِ القُرآنِ‌
180. رسول اللّه صلى الله عليه و آله في آدابِ شَهرِ رَمَضانَ: أكثِروا فيهِ مِن تِلاوَةِ القُرآنِ.
181. الإمام الباقر عليه السلام: لِكُلِّ شَي‌ءٍ رَبيعٌ، و رَبيعُ القُرآنِ شَهرُ رَمَضانَ.
182. الكافي عن عليّ بن أبي حمزة: دَخَلتُ عَلى أبي عَبدِ اللّهِ عليه السلام فَقالَ لَهُ أبو بَصيرٍ: جُعِلتُ فِداكَ! أقرَأُ القُرآنَ في شَهرِ رَمَضانَ في لَيلَةٍ؟ فَقالَ: «لا». قالَ: فَفي لَيلَتَينِ؟ قالَ: «لا». قالَ: فَفي ثَلاثٍ؟ قالَ: «ها» و أشارَ بِيَدِه.
ثُمَّ قالَ: «يا أبا مُحَمَّدٍ، إنَّ لِرَمَضانَ حَقّا و حُرمَةً لا يُشبِهُهُ شَي‌ءٌ مِنَ الشُّهورِ، و كانَ أصحابُ مُحَمَّدٍ صلى الله عليه و آله يَقرَأُ أحَدُهُمُ القُرآنَ في شَهرٍ أو أقَلَّ؛ إنَّ القُرآنَ لا يُقرَأُ هَذرَمَةً و لكِن يُرَتَّلُ تَرتيلًا، فَإِذا مَرَرتَ بِآيَةٍ فيها ذِكرُ الجَنَّةِ فَقِف عِندَها و سَلِ اللّهَ عز و جل الجَنَّةَ، و إذا مَرَرتَ بِآيَةٍ فيها ذِكرُ النّارِ فَقِف عِندَها و تَعَوَّذ بِاللّهِ مِنَ النّارِ».
______________________________
(1) الفقه المنسوب للإمام الرضا عليه السلام: ص 206، بحار الأنوار: ج 96 ص 317 ح 7.
(2) فضائل الأشهر الثلاثة: ص 95 ح 78.
(3) الكافي: ج 2 ص 630 ح 10، بحار الأنوار: ج 96 ص 386 ح 1.
(4) الكافي: ج 2 ص 617 ح 2.
ص: 189
179. الفقه المنسوب للإمام الرضا عليه السلام: به نانخوران خود، نيكى كنيد و بر آنان توسعه دهيد، كه من از عالِم عليه السلام روايت مى‌كنم كه گفت: «خداوند، روزه‌دار را بر آنچه در خوردنى و آشاميدنى خرج كرده، محاسبه نمى‌كند و در اين مورد، اسرافى نيست».
2/ 4 زياد قرآن خواندن‌
180. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله در بيان آداب ماه رمضان: در اين ماه، زياد قرآن بخوانيد.
181. امام باقر عليه السلام: هر چيزى بهارى دارد و بهار قرآن، ماه رمضان است.
182. الكافى به نقل از على بن حمزه: خدمت امام صادق عليه السلام رسيدم. ابو بصير به او عرض كرد: فدايت شوم! آيا در ماه رمضان، قرآن را در يك شب بخوانم؟ فرمود: «نه».
گفت: در دو شب؟ فرمود: «نه».
گفت: در سه شب؟ [امام عليه السلام‌] با اشاره دست فرمود: «آرى».
سپس فرمود: «اى ابو محمّد! رمضان، حق و حرمتى دارد كه هيچ يك از ماه‌ها شبيه آن نيست. هر كدام از اصحاب محمّد صلى الله عليه و آله قرآن را در يك ماه يا كمتر مى‌خواند. قرآن نبايد تندتند خوانده شود؛ بلكه با ترتيل و آرامش خوانده مى‌شود. هرگاه به آيه‌اى رسيدى كه ياد بهشت در آن است، درنگ كن و از خدا بهشت بخواه، و هرگاه به آيه‌اى رسيدى كه ياد آتش در آن است، بِايست و از آتش به درگاه خدا پناه ببر».
ص: 190
2/ 5 كَثرَةُ الاستِغفارِ
183. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: إنَّ في رَمَضانَ يُنادي مُنادٍ بَعدَ ثُلُثِ اللَّيلِ الأَوَّلِ، أو ثُلُثِ اللَّيلِ الآخِرِ: أ لا سائِلٌ يَسأَلُ فَيُعطى؟ أ لا مُستَغفِرٌ يَستَغفِرُ فَيُغفَرَ لَهُ؟ أ لا تائِبٌ يَتوبُ فَيَتوبَ اللّهُ عَلَيهِ؟
184. الإمام عليّ عليه السلام: عَلَيكُم في شَهرِ رَمَضانَ بِكَثرَةِ الاستِغفارِ وَ الدُّعاءِ؛ فَأَمَّا الدُّعاءُ فَيُدفَعُ بِهِ عَنكُمُ البَلاءُ، و أمَّا الاستِغفارُ فَيَمحى ذُنوبَكُم.
185. الإمام الصادق عليه السلام: كانَ عَلِيُّ بنُ الحُسَينِ عليهما السلام إذا كانَ شَهرُ رَمَضانَ لَم يَتَكَلَّم إلّا بِالدُّعاءِ وَ التَّسبيحِ وَ الاستِغفارِ وَ التَّكبيرِ.
2/ 6 كَثرَةُ الدُّعاءِ وَ الذِّكرِ
الكتاب‌
«وَ إِذا سَأَلَكَ عِبادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ فَلْيَسْتَجِيبُوا لِي وَ لْيُؤْمِنُوا بِي لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ».
______________________________
(1) شُعب الإيمان: ج 3 ص 311 ح 3628، كنز العمّال: ج 2 ص 112 ح 3393.
(2) الكافي: ج 4 ص 88 ح 7، بحار الأنوار: ج 96 ص 378 ح 2.
(3) الكافي: ج 4 ص 88 ح 8، بحار الأنوار: ج 46 ص 65 ح 35.
(4) البقرة: 186.
ص: 191
2/ 5 زياد استغفار كردن‌
183. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: در رمضان، پس از گذشتن يك سوم اوّل شب و يا يك سوم آخر آن منادى ندا مى‌دهد: «آيا خواهنده‌اى هست تا بخواهد و به او بدهند؟ آيا استغفار كننده‌اى هست كه آمرزش بخواهد و آمرزيده شود؟ آيا توبه‌كننده‌اى هست كه توبه كند و خداوند هم توبه‌اش را بپذيرد؟».
184. امام على عليه السلام: در ماه رمضان، زياد استغفار و دعا كنيد؛ امّا دعا، كه به سبب آن، بلا از شما دور مى‌شود، و امّا استغفار، كه گناهانتان را محو مى‌كند.
185. امام صادق عليه السلام: هرگاه ماه رمضان بود، امام سجّاد عليه السلام جز به دعا و تسبيح و استغفار و تكبير، سخنى نمى‌گفت.
2/ 6 زياد دعا خواندن و ذكر گفتن‌
قرآن‌
«و چون بندگان من از تو درباره من پرسند، پس به يقين، من نزديكم؛ دعاى نيايشگر راى آنگاه كه مرا بخواند، اجابت مى‌كنم. پس، مرا اجابت كنند و به من ايمان آورند؛ باشد كه به راه حق درآيند».
ص: 192
الحديث‌
186. رسول اللّه صلى الله عليه و آله في دُعاءِ اللَّيلَةِ الثّامِنَةِ مِن شَهرِ رَمَضانَ: اللّهُمَّ هذا شَهرُكَ الَّذي أمَرتَ فيهِ عِبادَكَ بِالدُّعاءِ و ضَمِنتَ لَهُمُ الإِجابَةَ، و قُلتَ: «وَ إِذا سَأَلَكَ عِبادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ».
187. فضائل الأوقات عن عائشة: كانَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله إذا دَخَلَ رَمَضانُ تَغَيَّرَ لَونُهُ، و كَثُرَت صَلاتُهُ، وَ ابتَهَلَ فِي الدُّعاءِ و أشفَقَ مِنهُ.
188. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: رَمَضانُ شَهرُ اللّهِ تَبارَكَ و تَعالى استَكثِروا فيهِ مِنَ التَّهليلِ وَ التَّكبيرِ وَ التَّحميدِ وَ التَّمجيدِ وَ التَّسبيحِ.
2/ 7 كَثرَةُ الصَّلاةِ
189. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: مَن قامَ رَمَضانَ إيمانا وَ احتِسابا غُفِرَ لَهُ ما تَقَدَّمَ مِن ذَنبِهِ.
190. عنه صلى الله عليه و آله: مَن صَلّى مِنكُم في هذَا الشَّهرِ للّهِ عز و جل رَكعَتَينِ يَتَطَوَّعُ بِهِما، غَفَرَ اللّهُ لَهُ.
191. الإمام الصادق عليه السلام: كانَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله إذا جاءَ شَهرُ رَمَضانَ زادَ فِي الصَّلاةِ، و أنَا أزيدُ فَزيدوا.
______________________________
(1) الإقبال: ج 1 ص 269، بحار الأنوار: ج 98 ص 27 ح 2.
(2) فضائل الأوقات للبيهقي: ص 49 ح 84؛ الإقبال: ج 1 ص 69.
(3) النوادر للأشعري: ص 17 ح 2، بحار الأنوار: ج 96 ص 381 ح 6.
(4) صحيح البخاري: ج 1 ص 22 ح 37.
(5) عيون أخبار الرضا عليه السلام: ج 1 ص 293 ح 46، بحار الأنوار: ج 96 ص 361 ح 29.
(6) تهذيب الأحكام: ج 3 ص 60 ح 204.
ص: 193
حديث‌
186. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله در دعاى شب هشتم ماه رمضان: خداوندا! اين، ماه توست؛ ماهى كه بندگانت را فرمان داده‌اى در آن تو را بخوانند و اجابت دعايشان را بر عهده گرفته‌اى و گفته‌اى: «و چون بندگان من از تو درباره من پرسند، پس به يقين، من نزديكم؛ دعاى نيايشگر را آنگاه كه مرا بخواند، اجابت مى‌كنم».
187. فضائل الأوقات به نقل از عايشه: هرگاه ماه رمضان وارد مى‌شد، رنگ چهره پيامبر خدا دگرگون مى‌شد و نمازش افزون مى‌گشت و در دعا به درگاه خدا مى‌ناليد و از او بيمناك مى‌شد.
188. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: ماه رمضان، ماه خداى متعال است. در آن، «لا إله إلّا اللّه» و تكبير و حمد و تمجيد و تسبيح، بسيار بگوييد.
2/ 7 زياد نماز خواندن‌
189. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: هر كس ماه رمضان را از روى ايمان و به اميد پاداش الهى [به نماز و عبادت‌] برخيزد، گناهان گذشته‌اش آمرزيده مى‌شود.
190. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: هر كس از شما در اين ماه، دو ركعت نماز مستحب براى خدا بخواند، خداوندْ او را مى‌آمرزد.
191. امام صادق عليه السلام: چون ماه رمضان مى‌آمد، پيامبر خدا بر نمازش مى‌افزود. من نيز مى‌افزايم؛ پس شما هم بيفزاييد.
ص: 194
192. مصباح المتهجّد عن أبي حمزة الثمالي: كانَ عَلِيُّ بنُ الحُسَينِ سَيِّدُ العابِدينَ صَلَواتُ اللّهِ عَلَيهِما يُصَلّي عامَّةَ اللَّيلِ في شَهرِ رَمَضانَ، فَإِذا كانَ السَّحَرُ دَعا بِهذَا الدُّعاءِ: إلهي لا تُؤَدِّبني بِعُقوبَتِكَ ....
193. الإمام الصادق عليه السلام: شَهرُ رَمَضانَ لا يُشبِهُهُ شَي‌ءٌ مِنَ الشُّهورِ؛ لَهُ حَقٌّ و حُرمَةٌ، أكثِر مِنَ الصَّلاةِ مَا استَطَعتَ.
194. الإمام الرضا عليه السلام: كانَ أبي يَزيدُ فِي العَشرِ الأَواخِرِ مِن شَهرِ رَمَضانَ في كُلِّ لَيلَةٍ عِشرينَ رَكعَةً.
2/ 8 العُمرَة
195. رسول اللّه صلى الله عليه و آله لِامرَأَةٍ مِنَ الأَنصارِ: إذا كانَ رَمَضانُ اعتَمِري فيهِ؛ فَإِنَّ عُمرَةً في رَمَضانَ حَجَّةٌ.
196. الكافي عن الوليد بن صبيح: قُلتُ لِأَبي عَبدِ اللّهِ عليه السلام: بَلَغَنا أنَّ عُمرَةً في شَهرِ رَمضانَ تَعدِلُ حَجَّةً.
فَقالَ: «إنَّما كانَ ذلِكَ فِي امرَأَةٍ وَعَدَها رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله فَقالَ لَها: اعتَمِري في شَهرِ رَمَضانَ فَهِيَ لَكِ حَجَّةٌ».
______________________________
(1) مصباح المتهجّد: ص 582 ح 691، بحار الأنوار: ج 98 ص 82 ح 2.
(2) الكافي: ج 2 ص 619 ح 5 وج 4 ص 154 ح 1 و فيه «لشهر رمضان حرمة و حقّ لا يشبهه شي‌ء من الشهور، صلّ ما استطعت في شهر رمضان تطوّعا بالليل و النهار».
(3) تهذيب الأحكام: ج 3 ص 67 ح 219، بحار الأنوار: ج 96 ص 384 ح 2.
(4) صحيح البخاري: ج 2 ص 631 ح 1690؛ الجعفريّات: ص 67.
(5) الكافي: ج 4 ص 535 ح 1.
ص: 195
192. مصباح المتهجّد به نقل از ابو حمزه ثمالى: امام سجّاد در ماه رمضان، همه شب را نماز مى‌خواند و سحر كه مى‌شد، اين دعا را مى‌خواند: «إلهى! لا تؤدّبنى بعقوبتك ...».
193. امام صادق عليه السلام: ماه رمضان، ماهى است كه هيچ يك از ماه‌ها شبيه آن نيست. آن، حق و حرمتى دارد. تا مى‌توانى [در اين ماه‌]، زياد نماز بخوان.
194. امام رضا عليه السلام: پدرم در دهه آخر ماه رمضان، هر شب، بيست ركعت بر نمازهايش مى‌افزود.
2/ 8 عُمره‌
195. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله خطاب به زنى از انصار: چون [ماه‌] رمضان شود، در آن عمره به جاى آور؛ چرا كه يك عمره در رمضان، [برابر با] حج است.
196. الكافى به نقل از وليد بن صبيح: به امام صادق عليه السلام عرض كردم: به ما چنين رسيده كه عمره در رمضان، با حج برابر است.
فرمود: «اين در مورد زنى بود كه پيامبر خدا به او وعده داد و فرمود:" در ماه رمضان، عمره به جا آور، كه برايت حج است"».
است، يا آن كه بمانم تا ماه بگذرد و روزه‌ام را تمام كنم؟
در پاسخ، نامه‌اى به خطّ خويش نوشت: «رحمت خدا بر تو! پرسيدى كه كدام عمره برتر است؟ عمره ماه رمضان، برتر است. خداىْ رحمتت كند!».
ص: 196
197. الكافي عن حمّاد بن عثمان: كانَ أبو عَبدِ اللّهِ عليه السلام إذا أرادَ العُمرَةَ انتَظَرَ إلى صَبيحَةِ ثَلاثٍ و عِشرينَ مِن شَهرِ رَمَضانَ، ثُمَّ يَخرُجُ مُهِلًّا في ذلِكَ اليَومِ.
2/ 9 الاعتِكاف‌
198. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: اعتِكافُ عَشرِ شَهرِ رَمَضانَ يَعدِلُ حَجَّتَينِ و عُمرَتَينِ.
199. الإمام الصادق عليه السلام: اعتَكَفَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله في شَهرِ رَمَضانَ فِي العَشرِ الأَوَّلِ، ثُمَّ اعتَكَفَ فِي الثّانِيَةِ فِي العَشرِ الوُسطى، ثُمَّ اعتَكَفَ فِي الثّالِثَةِ فِي العَشرِ الأَواخِرِ، ثُمَّ لَم يَزَل يَعتَكِفُ فِي العَشرِ الأَواخِرِ.
2/ 10 قِراءَةُ سورَةِ الفَتحِ فِي التَّطَوُّعِ‌
200. الإقبال عن يزيد بن هارون عن المسعودي: بَلَغَني أنَّهُ مَن قَرَأَ في كُلِّ لَيلَةٍ مِن شَهرِ رَمَضانَ: «إِنَّا فَتَحْنا لَكَ فَتْحاً مُبِيناً»
فِي التَّطَوُّعِ، حُفِظَ ذلِكَ العامَ.
______________________________
(1) الكافي: ج 4 ص 536 ح 4، بحار الأنوار: ج 83 ص 118 ح 44.
(2) كتاب من لا يحضره الفقيه: ج 2 ص 188 ح 2101؛ المعجم الكبير: ج 3 ص 128 ح 2888.
(3) الكافي: ج 4 ص 175 ح 3، بحار الأنوار: ج 98 ص 4 ح 2.
(4) الفتح: ج 1.
(5) الإقبال: ج 1 ص 75، بحار الأنوار: ج 96 ص 350 ح 19 نقلًا عن القطب الراوندي في النوادر و فيه «من قرأ أوّل ليلة من شهر رمضان‌ «إِنَّا فَتَحْنا لَكَ فَتْحاً مُبِيناً» حفظ إلى مثلها من قابل».
ص: 197
197. الكافى به نقل از حمّاد بن عثمان: هرگاه امام صادق عليه السلام مى‌خواست عمره انجام دهد، تا صبح بيست و سوم ماه رمضان صبر مى‌كرد و در همان روز، تلبيه مى‌گفت و به سوى مكه مى‌رفت.
2/ 9 اعتكاف‌
198. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: اعتكاف ده روز ماه رمضان، برابر دو حج و دو عمره است.
199. امام صادق عليه السلام: پيامبر خدا در ماه رمضان، در ده روز اوّل، معتكف شد. سال بعد، در ده روز وسط، و در سال سوم، در ده روز آخر معتكف شد. سپس پيوسته در ده روز آخر، معتكف شد.
2/ 10 خواندن سوره فتح در نماز مستحب‌
200. الإقبال به نقل از يزيد بن هارون، از مسعودى: به من چنين روايت رسيده كه هر كس در هر شبى از ماه رمضان، در نماز مستحب، سوره «إنّا فَتَحنا» بخواند، آن سال، محفوظ مى‌ماند.
ص: 198

الفصل الثالث: الأدعية المشتركة

3/ 1 أدعِيَةُ الصَّلَواتِ المَكتوبَةِ
أ دُعاءُ «اللّهُمَّ أدخِل عَلى أهلِ القُبورِ السُّرورَ»
201. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: مَن دَعا بِهذَا الدُّعاءِ في شَهرِ رَمَضانَ بَعدَ المَكتوبَةِ، غَفَرَ اللّهُ لَهُ ذُنوبَهُ إلى يَومِ القِيامَةِ، و هُوَ:
اللّهُمَّ أدخِل عَلى أهلِ القُبورِ السُّرورَ، اللّهُمَّ أغنِ كُلَّ فَقيرٍ، اللّهُمَّ أشبِع كُلَّ جائِعٍ، اللّهُمَّ اكسُ كُلَّ عُريانٍ، اللّهُمَّ اقضِ دَينَ كُلِّ مَديونٍ، اللّهُمَّ فَرِّجِ عَن كُلِّ مَكروبٍ، اللّهُمَّ رُدَّ كُلَّ غَريبٍ، اللّهُمَّ فُكَّ كُلَّ أسيرٍ، اللّهُمَّ أصلِح كُلَّ فاسِدٍ مِن امورِ المُسلِمينَ، اللّهُمَّ اشفِ كُلَّ مَريضٍ، اللّهُمَّ سُدَّ فَقرَنا بِغِناكَ، اللّهُمَّ غَيِّر سُوءَ حالِنا بِحُسنِ حالِكَ، اللّهُمَّ اقضِ عَنَّا الدَّينَ و أغنِنا مِنَ الفَقرِ، إنَّكَ عَلى كُلِّ شَي‌ءٍ قَديرٌ.
ب دُعاءُ الحَجِ‌
202. الإمام الصادق و الإمام الكاظم عليهما السلام: تَقولُ في شَهرِ رَمَضانَ مِن أوَّلِهِ إلى آخِرِهِ بَعدَ
كُلِّ فَريضَةٍ:
اللّهُمَّ ارزُقني حَجَّ بَيتِكَ الحَرامِ في عامي هذا و في كُلِّ عامٍ ما أبقَيتَني في يُسرٍ مِنكَ و عافِيَةٍ و سَعَةِ رِزقٍ، و لا تُخلِني مِن تِلكَ المَواقِفِ الكَريمَةِ وَ المَشاهِدِ الشَّريفَةِ، و زِيارَةِ قَبرِ نَبِيِّكَ صَلَواتُكَ عَلَيهِ و آلِهِ و في جَميعِ حَوائِجِ الدُّنيا وَ الآخِرَةِ فَكُن لي.
اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ فيما تَقضي و تُقَدِّرُ مِنَ الأَمرِ المَحتومِ في لَيلَةِ القَدرِ مِنَ القَضاءِ الَّذي لا يُرَدُّ و لا يُبَدَّلُ، أن تَكتُبَني مِن حُجّاجِ بَيتِكَ الحَرامِ، المَبرورِ حَجُّهُمُ، المَشكورِ سَعيُهُمُ، المَغفورِ ذُنوبُهُمُ، المُكَفَّرِ عَنهُم سَيِّئاتُهُم، وَ اجعَل فيما تَقضي و تُقَدِّرُ أن تُطيلَ عُمُري في طاعَتِكَ، و تُوَسِّعَ عَلَيَّ رِزقي، و تُؤَدِّيَ عَنّي أمانَتي و دَيني، آمينَ رَبَّ العالَمينَ.
______________________________
(1) المصباح للكفعمي: ص 816، بحار الأنوار: ج 98 ص 120 ح 3.
(2) الإقبال: ج 1 ص 79.
ص: 199

فصل سوم: دعاهاى مشترك‌

3/ 1 دعاهاى نمازهاى واجب‌
الف دعاى «اللّهمَّ أَدْخِلْ عَلى أَهْلِ القُبورِ السُّرورَ»
201. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: هر كس در ماه رمضان، پس از نماز واجب، اين دعا را بخواند، خداوندْ گناهان او را تا روز قيامت مى‌آمرزد. دعا اين است:
«خداوندا! بر خفتگان گورها، شادى وارد كن. خداوندا! هر نيازمندى را بى‌نياز بگردان. خداوندا! هر گرسنه‌اى را سير كن. خداوندا! هر برهنه‌اى را بپوشان. خداوندا! بدهىِ هر بدهكارى را ادا كن. خدايا! گرفتارىِ هر گرفتارى را برطرف ساز. خدايا! هر غريبى را به [وطنش‌] باز گردان. خدايا! هر اسيرى را برهان. خدايا! هر تباهى‌اى را از كارهاى مسلمانان، سامان بخش. خدايا! هر بيمارى را شفا بده. خدايا! نيازمندىِ ما را با بى‌نيازىِ خويش برطرف ساز. خدايا! بدحالىِ ما را با حال نيك خودت، تغيير بده. خدايا! بدهىِ ما را ادا كن و ما را از فقر، بى‌نياز گردان؛ همانا تو بر هر چيز، توانايى».
ب دعاى حج‌
202. امام صادق و امام كاظم عليهما السلام: از اوّل تا پايان ماه رمضان، پس از هر نماز واجب‌
مى‌گويى:
«خداوندا! امسال و در هر سال، تا وقتى مرا زنده مى‌دارى، حجّ خانه خودت را روزى‌ام كن، در آسانى و تن‌درستى و وسعت روزى از سوى خودت؛ و جاى مرا در آن جايگاه‌هاى ارزشمند و حرم‌هاى شريف، خالى مگذار و از زيارت قبر پيامبرت كه درود تو بر او و خاندانش باد محرومم مكن؛ و در همه نيازهاى دنيا و آخرت، براى من باش!
خداوندا! از تو مى‌خواهم در آنچه حتمى و مقدّر مى‌كنى از فرمان قطعى در شب قدر، از آن تقديرى كه برنمى‌گردد و عوض نمى‌شود، كه مرا از حُجّاج خانه با حرمت خويش قرار دهى؛ از آنان كه حجّشان پذيرفته، تلاششان پاداش‌يافته، گناهانشان آمرزيده، و خطاهايشان پوشيده است؛ و در آنچه تقدير و حتمى مى‌كنى، اين را قرار بده كه عمرم را در فرمان‌بُردارى‌ات بلند گردانى و روزى‌ام را بر من وسعت بخشى و امانت و بدهىِ مرا از جانب من ادا كنى! آمين، اى پروردگار جهانيان!».

ص: 200
ج دُعاءُ «يا عَلِيُّ يا عَظيمُ»
203. الإقبال: تَدعو عَقيبَ كُلِّ فَريضَةٍ في شَهرِ رَمَضانَ لَيلًا كانَ أو نَهارا فَتَقولُ:
يا عَلِيُّ يا عَظيمُ يا غَفورُ يا رَحيمُ، أنتَ الرَّبُّ العَظيمُ الَّذي لَيسَ كَمِثلِهِ شَي‌ءٌ و هُوَ السَّميعُ البَصيرُ، و هذا شَهرٌ عَظَّمتَهُ و كَرَّمتَهُ و شَرَّفتَهُ و فَضَّلتَهُ عَلَى الشُّهورِ، و هُوَ الشَّهرُ الَّذي فَرَضتَ صِيامَهُ عَلَيَّ و هُوَ شَهرُ رَمَضانَ الَّذي أنزَلتَ فيهِ القُرآنَ هُدىً لِلنّاسِ و بَيِّناتٍ مِنَ الهُدى وَ الفُرقانِ، و جَعَلتَ فيهِ لَيلَةَ القَدرِ و جَعَلتَها خَيرا مِن ألفِ شَهرٍ، فَيا ذَا المَنِّ و لا يُمَنُّ عَلَيكَ، مُنَّ عَلَيَّ بِفَكاكِ رَقَبَتي مِنَ النّارِ فيمَن تَمُنُّ عَلَيهِ، و أدخِلنِي الجَنَّةَ بِرَحمَتِكَ يا أرحَمَ الرّاحِمينَ.
______________________________
(1) الإقبال: ج 1 ص 79.
ص: 201
ج دعاى «يا عَلىُّ يا عَظيمُ»
203. الإقبال: در ماه رمضان، پس از هر نماز واجب، چه شب باشد و چه روز، مى‌گويى:
«اى والا، اى بزرگ، اى آمرزنده، اى مهربان! تو، آن پروردگار بزرگى كه همانند او، چيزى نيست و او شنواى بيناست، و اين، ماهى است كه آن را بزرگ داشته، كرامت و شرافت بخشيده، و بر [ديگر] ماه‌ها برترى داده‌اى، و اين، ماهى است كه روزه‌دارىِ آن را بر من واجب كرده‌اى، و آن، ماه رمضان است كه در آن، قرآن را براى راهنمايى مردم و به عنوان نشانه‌هايى روشن از هدايت و فرقان [جداكننده حق از باطل‌]، نازل كرده‌اى و شب قدر را در آن قرار داده و آن را بهتر از هزار ماه قرار داده‌اى. پس، اى صاحب نعمت و منّت كه كسى را بر تو منّتى نيست! با آزاد كردنم از آتش، بر من نيز، در جمع آنان كه بر ايشان منّت مى‌گذارى، منّت گذار و وارد بهشتم كن! به رحمتت، اى مهربان‌ترينِ مهربانان!».
ص: 202
3/ 2 أدعِيَةُ كُلِّ لَيلَةٍ
أ الدُّعاءُ لِلحَجِ‌
204. الإمام الصادق عليه السلام فِي الدُّعاءِ في كُلِّ لَيلَةٍ مِن شَهرِ رَمَضانَ:
اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ فيما تَقضي و تُقَدِّرُ مِنَ الأَمرِ المَحتومِ فِي الأَمرِ الحَكيمِ مِنَ القَضاءِ الَّذي لا يُرَدُّ و لا يُبَدَّلُ، أن تَكتُبَني مِن حُجّاجِ بَيتِكَ الحَرامِ، المَبرورِ حَجُّهُمُ، المُكَفَّرِ عَنهُم سَيِّئاتُهُمُ، المَغفورِ ذُنوبُهُمُ، المَشكورِ سَعيُهُم، و أن تَجعَلَ فيما تَقضي و تُقَدِّرُ مِنَ الأَمرِ المَحتومِ فِي الأَمرِ الحَكيمِ في لَيلَةِ القَدرِ مِنَ القَضاءِ الَّذي لا يُرَدُّ و لا يُبَدَّلُ أن تُطيلَ عُمُري و أن تُوَسِّعَ عَلَيَّ في رِزقي، و أن تَجعَلَني مِمَّن تَنتَصِرُ بِهِ لِدينِكَ و لا تَستَبدِلَ بي غَيري.
205. الإقبال: عَن مُحَمَّدِ بنِ أبي عُمَيرٍ عَمَّن ذَكَرَهُ عَن بَعضِ آلِ مُحَمَّدٍ عليهم السلام أنَّهُ قالَ: مَن قالَ هذَا الدُّعاءَ في كُلِّ لَيلَةٍ مِن شَهرِ رَمَضانَ غُفِرَت لَهُ ذُنوبُ أربَعينَ سَنَةً: اللّهُمَّ رَبَّ شَهرِ رَمَضانَ الَّذي أنزَلتَ فيهِ القُرآنَ وَ افتَرَضتَ عَلى عِبادِكَ فيهِ الصِّيامَ، صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ و آلِ مُحَمَّدٍ وَ ارزُقني حَجَّ بَيتِكَ الحَرامِ في عامي هذا و في كُلِّ عامٍ، وَ اغفِر لي تِلكَ الذُّنوبَ العِظامَ؛ فَإِنَّهُ لا يَغفِرُها غَيرُكَ يا رَحمانُ يا عَلّامُ.
______________________________
(1) الكافي: ج 4 ص 161 ح 3.
(2) الإقبال: ج 1 ص 144، بحار الأنوار: ج 96 ص 311 ح 5.
ص: 203
3/ 2 دعاهاى هر شب‌
الف دعا براى حج‌
204. امام صادق عليه السلام در دعا در هر شب از ماه رمضان:
خداوندا! از تو مى‌خواهم در آنچه حتمى و مقدّر مى‌كنى، از فرمان قطعى در امر حكيمانه، از آن تقديرى كه برنمى‌گردد و عوض نمى‌شود، كه مرا از حُجّاج خانه با حرمت خويش قرار دهى؛ از آنان كه حجّشان پذيرفته، گناهانشان پوشيده، نافرمانى‌هايشان آمرزيده، و تلاششان پاداش‌يافته است، و [از تو مى‌خواهم‌] در آنچه قطعى و مقدّر مى‌كنى، از آن فرمان قطعى در امر حكيمانه در شب قدر، از آن تقديرى كه برنمى‌گردد و عوض نمى‌شود، مرا عمرى طولانى بخشى و به روزى‌ام وسعت دهى و مرا از آنانى قرار دهى كه دين تو را يارى مى‌كنند، و ديگرى را جايگزين من نسازى!
205. الإقبال به نقل از محمّد بن ابى عمير، از كسانى، از بعضى از خاندان محمّد صلى الله عليه و آله: هر كس اين دعا را در هر شب از ماه رمضان بخواند، گناهان چهل ساله‌اش آمرزيده مى‌شود:
«خداوندا! اى پروردگار ماه رمضان، ماهى كه در آن، قرآن نازل كرده‌اى و در آن روزه را بر بندگانت واجب ساخته‌اى! بر محمّد و خاندانش درود فرست و حجّ خانه خودت را امسال و هر سال، روزى‌ام كن و آن گناهان بزرگ مرا بيامرز، كه آنها را جز تو نمى‌آمرزد! اى بخشنده، اى بسيار دانا!».
ص: 204
ب دُعاءُ حُسنِ القَضاءِ
206. الإمام الصادق عليه السلام فِي الدُّعاءِ عِندَ كُلِّ لَيلَةٍ مِن شَهرِ رَمَضانَ:
اللّهُم إنّي أسأَلُكَ فيما تَقضي و تُقَدِّرُ مِنَ الأَمرِ المَحتومِ فِي الأَمرِ الحَكيمِ في لَيلَةِ القَدرِ فِي القَضاءِ الَّذي لا يُرَدُّ و لا يُبَدَّلُ، أن تُطيلَ عُمُري و أن تُوَسِّعَ عَلَيَ في رِزقي، و أن تَجعَلَني مِمَّن تَنتَصِرُ بِهِ و لا تَستَبدِلَ بي غَيري.
ج الصَّلاةُ عَلى مُحَمَّدٍ و آلِهِ‌
207. الإمام الجواد عليه السلام: يُستَحَبُّ أن تُكثِرَ مِن أن تَقولَ في كُلِّ وَقتٍ مِن لَيلٍ أو نَهارٍ مِن أوَّلِ الشَّهرِ إلى آخِرِهِ:
يا ذَا الَّذي كانَ قَبلَ كُلِّ شَي‌ءٍ، ثُمَّ خَلَقَ كُلَّ شَي‌ءٍ، ثُمَّ يَبقى و يَفنى كُلُّ شَي‌ءٍ، يا ذَا الَّذي لَيسَ كَمِثلِهِ شَي‌ءٌ، و يا ذَا الَّذي لَيسَ فِي السَّماواتِ العُلى و لا فِي الأَرَضينَ السُّفلى و لا فَوقَهُنَّ و لا تَحتَهُنَّ و لا بَينَهُنَّ إلهٌ يُعبَدُ غَيرُهُ. لَكَ الحَمدُ حَمدا لا يَقوى عَلى إحصائِهِ إلّا أنتَ. فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ و آلِ مُحَمَّدٍ صَلاةً لا يَقوى عَلى إحصائِها إلّا أنتَ.
د دُعاءُ الافتِتاحِ‌
208. الإقبال عن أبي عمرو محمّد بن محمّد بن نصر السكوني: سَأَلتُ أبا بَكرٍ أحمَدَ بنَ مُحَمَّدِ بنِ عُثمانَ البَغدادِيَّ أن يُخرِجَ إلَيَّ أدعِيَةَ شَهرِ رَمَضانَ الَّتي كانَ عَمُّهُ أبو جَعفَرٍ مُحَمَّدُ بنُ عُثمانَ بنِ السَّعيدِ العَمرِيُّ يَدعو بِها، فَأَخرَجَ إلَيَّ دَفتَرا مُجَلَّدا بِأَحمَرَ، فَنَسَختُ مِنهُ أدعِيَةً كَثيرَةً، و كانَ مِن جُملَتِها:
و تَدعو بِهذَا الدُّعاءِ في كُلِّ لَيلَةٍ مِن شَهرِ رَمَضانَ؛ فَإِنَّ الدُّعاءَ في هذَا الشَّهرِ تَسمَعُهُ المَلائِكَةُ و تَستَغفِرُ لِصاحِبِهِ، و هُوَ:
اللّهُمَّ إنّي أفتَتِحُ الثَّناءَ بِحَمدِكَ و أنتَ مُسَدِّدٌ لِلصَّوابِ بِمَنِّكَ، و أيقَنتُ أنَّكَ أرحَمُ الرّاحِمينَ في مَوضِعِ العَفوِ وَ الرَّحمَةِ، و أشَدُّ المُعاقِبينَ في مَوضِعِ النَّكالِ وَ النَّقِمَةِ، و أعظَمُ المُتَجَبِّرينَ في مَوضِعِ الكِبرِياءِ وَ العَظَمَةِ.
اللّهُمَّ أذِنتَ لي في دُعائِكَ و مَسأَلَتِكَ، فَاسمَع يا سَميعُ مِدحَتي، و أجِب يا رَحيمُ دَعوَتي، و أقِل يا غَفورُ عَثرَتي، فَكَم يا إلهي مِن كُربَةٍ قَد فَرَّجتَها! و هُمومٍ قَد كَشَفتَها! و عَثرَةٍ قَد أقَلتَها! و رَحمَةٍ قَد نَشَرتَها! و حَلقَةِ بَلاءٍ قَد فَكَكتَها!
الحَمدُ للّهِ الَّذي لَم يَتَّخِذ صاحِبَةً و لا وَلَدا و لَم يَكُن لَهُ شَريكٌ فِي المُلكِ و لَم يَكُن لَهُ وَلِيٌّ مِنَ الذُّلِّ و كَبِّرهُ تَكبيرا. الحَمدُ للّهِ بِجَميعِ مَحامِدِهِ كُلِّها عَلى جَميعِ نِعَمِهِ كُلِّها. الحَمدُ للّهِ الَّذي لا مُضادَّ لَهُ في مُلكِهِ و لا مُنازِعَ لَهُ في أمرِهِ. الحَمدُ للّهِ الَّذي لا شَريكَ لَهُ في خَلقِهِ، و لا شَبيهَ لَهُ في عَظَمَتِهِ. الحَمدُ للّهِ الفاشي فِي الخَلقِ أمرُهُ و حَمدُهُ، الظّاهِرِ بِالكَرَمِ مَجدُهُ، الباسِطِ بِالجودِ يَدَهُ، الَّذي لا تَنقُصُ خَزائِنُهُ و لا تَزيدُهُ كَثرَةُ العَطاءِ إلّا جودا و كَرَما، إنَّهُ هُوَ العَزيزُ الوَهّابُ.
اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ قَليلًا مِن كَثيرٍ مَعَ حاجَةٍ بي إلَيهِ عَظيمَةٍ و غِناكَ عَنهُ قَديمٌ، و هُوَ عِندي كَثيرٌ و هُوَ عَلَيكَ سَهلٌ يَسيرٌ.
اللّهُمَّ إنَّ عَفوَكَ عَن ذَنبي و تَجاوُزَكَ عَن خَطيئَتي، و صَفحَكَ عَن ظُلمي و سَترَكَ عَلى قَبيحِ عَمَلي، و حِلمَكَ عَن كَثيرِ جُرمي عِندَ ما كانَ مِن خَطَئي و عَمدي، أطمَعَني في أن أسأَلَكَ ما لا أستَوجِبُهُ مِنكَ الَّذي رَزَقتَني مِن رَحمَتِكَ و أرَيتَني مِن قُدرَتِكَ و عَرَّفتَني مِن إجابَتِكَ، فَصِرتُ أدعوكَ آمِنا و أسأَلُكَ‌
مُستَأنِسا لا خائِفا و لا وَجِلًا، مُدِلًّا عَلَيكَ فيما قَصَدتُ فيهِ إلَيكَ، فَإِن أبطَأَ عَنّي عَتَبتُ بِجَهلي عَلَيكَ، و لَعَلَّ الَّذي أبطَأَ عَنّي هُوَ خَيرٌ لي؛ لِعِلمِكَ بِعاقِبَةِ الامورِ، فَلَم أرَ مَولىً كَريما أصبَرَ عَلى عَبدٍ لَئيمٍ مِنكَ عَلَيَّ.
يا رَبِّ، إنَّكَ تَدعوني فَاوَلّي عَنكَ، و تَتَحَبَّبُ إلَيَّ فَأَتَبَغَّضُ إلَيكَ، و تَتَوَدَّدُ إلَيَّ فَلا أقبَلُ مِنكَ، كَأَنَّ لِيَ التَّطَوُّلَ عَلَيكَ، فَلَم يَمنَعكَ ذلِكَ مِنَ الرَّحمَةِ لي وَ الإِحسانِ إلَيَّ وَ التَّفَضُّلِ عَلَيَّ بِجودِكَ و كَرَمِكَ، فَارحَم عَبدَكَ الجاهِلَ و جُد عَلَيهِ بِفَضلِ إحسانِكَ إنَّكَ جَوادٌ كَريمٌ.
الحَمدُ للّهِ مالِكِ المُلكِ مُجرِي الفُلكِ، مُسَخِّرِ الرِّياحِ فالِقِ الإِصباحِ، دَيّانِ الدّينِ رَبِّ العالَمينَ، الحَمدُ للّهِ عَلى حِلمِهِ بَعدَ عِلمِهِ، الحَمدُ للّهِ عَلى عَفوِهِ بَعدَ قُدرَتِهِ، الحَمدُ للّهِ عَلى طولِ أناتِهِ في غَضَبِهِ و هُوَ القادِرُ عَلى ما يُريدُ، الحَمدُ للّهِ خالِقِ الخَلقِ باسِطِ الرِّزقِ ذِي الجَلالِ وَ الإِكرامِ وَ الفَضلِ وَ الإِنعامِ، الَّذي بَعُدَ فَلا يُرى و قَرُبَ فَشَهِدَ النَّجوى تَبارَكَ و تَعالى، الحَمدُ للّهِ الَّذي لَيسَ لَهُ مُنازِعٌ يُعادِلُهُ و لا شَبيهٌ يُشاكِلُهُ و لا ظَهيرٌ يُعاضِدُهُ، قَهَرَ بِعِزَّتِهِ الأَعِزّاءَ و تَواضَعَ لِعَظَمَتِهِ العُظَماءُ فَبَلَغَ بِقُدرَتِهِ ما يَشاءُ، الحَمدُ للّهِ الَّذي يُجيبُني حينَ اناديهِ، و يَستُرُ عَلَيَّ كُلَّ عَورَةٍ و أنَا أعصيهِ، و يُعَظِّمُ النِّعمَةَ عَلَيَّ فَلا اجازيهِ، فَكَم مِن مَوهِبَةٍ هَنيئَةٍ قَد أعطاني! و عَظيمَةٍ مَخوفَةٍ قَد كَفاني! و بَهجَةٍ مونِقَةٍ قَد أراني! فَاثني عَلَيهِ حامِدا و أذكُرُهُ مُسَبِّحا.
الحَمدُ للّهِ الَّذي لا يُهتَكُ حِجابُهُ و لا يُغلَقُ بابُهُ، و لا يُرَدُّ سائِلُهُ و لا يُخَيَّبُ آمِلُهُ.
الحَمدُ للّهِ الَّذي يُؤمِنُ الخائِفينَ و يُنَجِّي الصّالِحينَ، و يَرفَعُ المُستَضعَفينَ و يَضَعُ المُستَكبِرينَ، و يُهلِكُ مُلوكا و يَستَخلِفُ آخَرينَ، وَ الحَمدُ للّهِ قاصِمِ الجَبّارينَ مُبيرِ الظّالِمينَ، مُدرِكِ الهارِبينَ نَكالِ الظّالِمينَ، صَريخِ المُستَصرِخينَ مَوضِعِ حاجاتِ الطّالِبينَ مُعتَمَدِ المُؤمِنينَ، الحَمدُ للّهِ الَّذي مِن خَشيَتِهِ تَرعَدُ السَّماءُ
و سُكّانُها، و تَرجُفُ الأَرضُ و عُمّارُها، و تَموجُ البِحارُ و مَن يَسبَحُ في غَمَراتِها، الحَمدُ للّهِ الَّذي هَدانا لِهذا و ما كُنّا لِنَهتَدِيَ لَو لا أن هَدانَا اللّهُ، الحَمدُ للّهِ الَّذي يَخلُقُ و لَم يُخلَق و يَرزُقُ و لا يُرزَقُ و يُطعِمُ و لا يُطعَمُ، و يُميتُ الأَحياءَ و يُحيِي المَوتى و هُوَ حَيٌّ لا يَموتُ، بِيَدِهِ الخَيرُ و هُوَ عَلى كُلِّ شَي‌ءٍ قَديرٌ.
اللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ عَبدِكَ و رَسولِكَ و أمينِكَ و صَفِيِّكَ و حَبيبِكَ و خِيَرَتِكَ مِن خَلقِكَ، و حافِظِ سِرِّكَ و مُبَلِّغِ رِسالاتِكَ، أفضَلَ و أحسَنَ و أجمَلَ و أكمَلَ و أزكى و أنمى و أطيَبَ و أطهَرَ و أسنى و أكثَرَ ما صَلَّيتَ و بارَكتَ و تَرَحَّمتَ و تَحَنَّنتَ و سَلَّمتَ عَلى أحَدٍ مِن عِبادِكَ و أنبِيائِكَ و رُسُلِكَ و صَفوَتِكَ و أهلِ الكَرامَةِ عَلَيكَ مِن خَلقِكَ.
اللّهُمَّ صَلِّ عَلى عَلِيٍّ أميرِ المُؤمِنينَ و وَصِيِّ رَسولِ رَبِّ العالَمينَ، عَبدِكَ و وَلِيِّكَ و أخي رَسولِكَ و حُجَّتِكَ عَلى خَلقِكَ و آيَتِكَ الكُبرى وَ النَّبَا؟ العَظيمِ و صَلِّ عَلَى الصِّدّيقَةِ الطّاهِرَةِ فاطِمَةَ سَيِّدَةِ نِساءِ العالَمينَ، و صَلِّ عَلى سِبطَيِ الرَّحمَةِ و إمامَيِ الهُدى الحَسَنِ وَ الحُسَينِ سَيِّدَي شَبابِ أهلِ الجَنَّةِ، و صَلِّ عَلى أئِمَّةِ المُسلِمينَ: عَلِيِ بنِ الحُسَينِ و مُحَمَّدِ بنِ عَلِيٍّ و جَعفَرِ بنِ مُحَمَّدٍ و موسَى بنِ جَعفَرٍ و عَليِ بنِ موسى و مُحَمَّدِ بنِ عَلِيٍ و عَلِيِّ بنِ مُحَمَّدٍ وَ الحَسَنِ بنِ عَلِيٍ وَ الخَلَفِ المَهدِيِّ حُجَجِكَ عَلى عِبادِكَ و امنَائِكَ في بِلادِكَ صَلاةً كَثيرَةً دائِمَةً.
اللّهُمَّ و صَلِّ عَلى وَلِيِ أمرِكَ القائِمِ المُؤَمَّلِ وَ العَدلِ المُنتَظَرِ، و حُفَّهُ بِمَلائِكَتِكَ المُقَرَّبينَ و أيِّدهُ بِروحِ القُدُسِ يا رَبَّ العالَمينَ.
اللّهُمَّ اجعَلهُ الدّاعِيَ إلى كِتابِكَ وَ القائِمَ بِدينِكَ، وَ استَخلِفهُ فِي الأَرضِ كَمَا استَخلَفتَ الَّذينَ مِن قَبلِهِ، مَكِّن لَهُ دينَهُ الَّذي ارتَضَيتَهُ لَهُ، أبدِلهُ مِن بَعدِ خَوفِهِ أمنا يَعبُدُكَ لا يُشرِكُ بِكَ شَيئا.
اللّهُمَّ أعِزَّهُ و أعزِز بِهِ، وَ انصُرهُ وَ انتَصِر بِهِ وَ انصُرهُ نَصرا عَزيزا وَ افتَح لَهُ فَتحا
مُبينا وَ اجعَل لَهُ مِن لَدُنكَ سُلطانا نَصيرا.
اللّهُمَّ أظهِر بِهِ دينَكَ و سُنَّةَ نَبِيِّكَ؛ حَتّى لا يَستَخفِيَ بِشَي‌ءٍ مِنَ الحَقِّ مَخافَةَ أحَدٍ مِنَ الخَلقِ.
اللّهُمَّ إنّا نَرغَبُ إلَيكَ في دَولَةٍ كَريمَةٍ تُعِزُّ بِهَا الإِسلامَ و أهلَهُ و تُذِلُّ بِهَا النِّفاقَ و أهلَهُ، و تَجعَلُنا فيها مِنَ الدُّعاةِ إلى طاعَتِكَ وَ القادَةِ إلى سَبيلِكَ، و تَرزُقُنا بِها كَرامَةَ الدُّنيا وَ الآخِرَةِ.
اللّهُمَّ ما عَرَّفتَنا مِنَ الحَقِّ فَحَمِّلناهُ و ما قَصُرنا عَنهُ فَبَلِّغناهُ.
اللّهُمَّ المُم بِهِ شَعَثَنا وَ اشعَب بِهِ صَدعَنا وَ ارتُق بِهِ فَتقَنا، و كَثِّر بِهِ قِلَّتَنا، و أعِزَّ بِهِ ذِلَّتَنا، و أغنِ بِهِ عائِلَنا، وَ اقضِ بِهِ عَن مَغرَمِنا، وَ اجبُر بِهِ فَقرَنا، و سُدَّ بِهِ خَلَّتَنا، و يَسِّر بِهِ عُسرَنا، و بَيِّض بِهِ وُجوهَنا، و فُكَّ بِهِ أسرَنا، و أنجِح بِهِ طَلِبَتَنا، و أنجِز بِهِ مَواعيدَنا، وَ استَجِب بِهِ دَعوَتَنا، و أعطِنا بِهِ سُؤلَنا، و بَلِّغنا بِهِ مِنَ الدُّنيا وَ الآخِرَةِ آمالَنا، و أعطِنا بِهِ آمالَنا، و أعطِنا بِهِ فَوقَ رَغبَتِنا، يا خَيرَ المَسؤولينَ و أوسَعَ المُعطينَ، اشفِ بِهِ صُدورَنا، و أذهِب بِهِ غَيظَ قُلوبِنا، وَ اهدِنا بِهِ لِمَا اختُلِفَ فيهِ مِنَ الحَقِّ بِإِذنِكَ؛ إنَّكَ تَهدي مَن تَشاءُ إلى صِراطٍ مُستَقيمٍ، وَ انصُرنا بِهِ عَلى عَدُوِّكَ و عَدُوِّنا إلهَ الحَقِّ آمينَ.
اللّهُمَّ إنّا نَشكو إلَيكَ فَقدَ نَبِيِّنا صَلَواتُكَ عَلَيهِ و آلِهِ و غَيبَةَ إمامِنا، و كَثرَةَ عَدُوِّنا، و قِلَّةَ عَدَدِنا، و شِدَّةَ الفِتَنِ بِنا، و تَظاهُرَ الزَّمانِ عَلَينا، فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ و آلِ مُحَمَّدٍ و أعِنّا عَلى ذلِكَ بِفَتحٍ تُعَجِّلُهُ، و بِضُرٍّ تَكشِفُهُ و نَصرٍ تُعِزُّهُ، و سُلطانِ حَقٍّ تُظهِرُهُ، و رَحمَةٍ مِنكَ تُجَلِّلُناها و عافِيَةٍ [مِنكَ‌] تُلبِسُناها بِرَحمَتِكَ يا أرحَمَ الرّاحِمينَ.
______________________________
(1) تهذيب الأحكام: ج 3 ص 102 ح 264.
(2) المقنعة: ص 320.
(3) الإقبال: ج 1 ص 138، تهذيب الأحكام: ج 3 ص 108، مصباح المتهجّد: ص 577 ح 690.
ص: 205
ب دعا براى تقدير نيكو
206. امام صادق عليه السلام در دعايى در هر شب از ماه رمضان:
خداوندا! از تو مى‌خواهم در آنچه حتمى و مقدّر مى‌كنى، از فرمان قطعى در امر حكيمانه خويش در شب قدر، در آن تقديرى كه برنمى‌گردد و عوض نمى‌شود، كه عمرم را طولانى سازى و روزى‌ام را وسعت بخشى و مرا از كسانى قرار دهى كه با او دينت را يارى مى‌كنى و ديگرى را جايگزين من نسازى!
ج صلوات بر پيامبر و خاندانش‌
207. امام جواد عليه السلام: مستحب است در هر وقتى از شب يا روز از اوّل تا پايان اين ماه، زياد بگويى:
«اى آن كه پيش از هر چيز بود، سپس همه چيز را آفريد، سپس باقى مى‌مانَد و همه چيز، فانى مى‌شود! اى آن كه چيزى همانند او نيست! اى آن كه نه در آسمان‌هاى بلند و نه در زمين‌هاى پايين و نه بالاى آنها و نه زير آنها و نه ميان آنها، معبودى جز او نيست كه پرستيده شود! تو را حمد و سپاس، حمدى كه كسى جز تو بر شمارش آن توانا نيست. پس بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست؛ درودى كه كسى جز تو، شمارش آن را نتواند!».
د دعاى افتتاح‌
208. الإقبال به نقل از ابو عمرو محمّد بن محمّد بن نصر سَكونى: از ابو بكر احمد بن محمّد بن عثمان بغدادى خواستم دعاهاى ماه رمضان را كه عمويش ابو جعفر محمّد بن عثمان بن سعيد عَمرى مى‌خوانده، براى من درآورد. پس دفترى را كه جلد قرمز داشت، بيرون آورد. من، دعاهاى بسيارى را از روى آن نوشتم كه از جمله آنها، اين بود: و در هر شب از ماه رمضان، اين دعا را مى‌خوانى چرا كه فرشتگان دعاهاى ماه رمضان را مى‌شنوند و براى دعا كنندگان استغفار مى‌كنند، و آن دعا اين است:
«خداوندا! من ستايشت را با حمد تو آغاز مى‌كنم و تو با نعمت خويش، توفيق‌دهنده بر راه درستى.
يقين دارم كه تو، در جاى گذشت و رحمت، مهربان‌ترينِ مهربانانى و در جاى كيفر و انتقام، سرسخت‌ترينِ كيفردهندگانى و در جايگاه بزرگى و عظمت، بزرگ‌ترين جبّارانى.
خداوندا! اذنم داده‌اى تا تو را بخوانم و از تو بخواهم. پس، اى شنوا! ستايشم را بشنو، و اى مهربان! دعايم را اجابت كن، و اى آمرزنده! از لغزشم درگذر. خدايا! چه بسيار اندوهى كه برطرفش ساختى و غمى كه آن را زدودى و لغزشى كه از آن در گذشتى و رحمتى كه آن را گستردى و زنجيره بلايى كه آن را از هم گسستى!
ستايش، خدايى را كه نه همسرى گرفته و نه فرزندى، و نه او را در پادشاهى، شريكى است و نه او را از روى خوارى، سرپرستى. او را به شايستگى، تكبير بگوى و بزرگ بدار. خدا را سپاس، با همه ستودگى‌هايش، بر همه نعمت‌هايش.
سپاس، خدايى را كه نه او را در حكمرانى، ضدّى است و نه در فرمانش، او را مخالفى.
سپاس، خدايى را كه در ميان آفريدگانش، شريكى ندارد و در عظمتش، بى‌همتاست.
سپاس، خدايى را كه فرمان او و ستايشش در ميان خَلق، پراكنده و آشكار است؛ آن كه شُكوهش با بخشندگى، هويداست و دستش به سخاوت، گشوده است؛ آن كه بخشش زياد، نه از گنجينه‌هايش مى‌كاهد و نه بر آن مى‌افزايد، مگر بر بخشندگى و كَرَمش. همانا او قدرتمند بخشنده است.
خداوندا! از تو اندكى از نياز فراوانم را مى‌خواهم، با آن كه نيازم به آن، بسيار است و بى‌نيازىِ تو از آن، ديرين. آن نزد من، بسيار است؛ امّا بر تو آسان و ناچيز.
خداوندا! بخشايش تو از گناهم، و گذشت تو از خطايم، و چشم‌پوشى تو از ظلمم، و پرده‌پوشى تو بر كار زشتم، و بردبارى تو از گناه بسيارم آنجا كه به عمد يا خطا گناه كردم مرا به طمع انداخت تا از تو چيزى بخواهم كه از سوى تو شايسته آن نيستم، چيزى كه از رحمت خويش، روزى‌ام كردى و از قدرت خود، نشانم دادى و از اجابت خويش، مرا شناساندى.
پس چنين گشتم كه با ايمنى، تو را مى‌خوانم و بى‌وحشت و ترس، از تو مى‌خواهم و نيز در آنچه به درگاهت روى مى‌آورم، با ناز و عشوه، طلب مى‌كنم. پس اگر حاجتم دير برآيد، جاهلانه عتابت مى‌كنم، با آن كه شايد آنچه تأخير افتاده، برايم بهتر باشد؛ چرا كه تو فرجام كارها را مى‌دانى. پس، هيچ مولاى بزرگوارى را بر بنده‌اى فرومايه، شكيباتر از تو بر خود نديده‌ام.
پروردگارا! تو مرا مى‌خوانى؛ من از تو روى برمى‌گردانم. توبه من دوستى مى‌كنى؛ من با تو بى‌مهرى مى‌كنم. تو با من مهربانى مى‌كنى؛ من از تو نمى‌پذيرم، گويا كه من بر تو نعمت و منّت دارم؛ امّا اينها باز هم تو را از رحمت بر من و نيكى و بخشش از روى جود و كَرَم به من، باز نمى‌دارند. پس، اين بنده نادانت را ترحّم كن و با فضل و احسانت بر او ببخش! همانا تو بخشنده بزرگوارى.
ستايش، خدايى را كه مالكِ فرمان‌روايى است، روان‌سازنده كشتى، مسخّر كننده بادها، شكافنده صبح، جزا دهنده روز جزا و پروردگار جهانيان است.
خدا را سپاس بر بردبارى‌اش پس از علمش. خدا را سپاس بر گذشتش پس از قدرتش. خدا را سپاس بر تحمّل طولانى‌اش پس از خشمش، در حالى كه او بر هر چه بخواهد، تواناست.
خدا را سپاس، كه آفريدگار خَلق است، گشاينده روزى، صاحب شُكوه و بزرگوارى و احسان و نعمت‌دهى؛ آن كه دور است، پس ديده نمى‌شود، و نزديك است، آن چنان كه نجوا را شاهد است. بزرگوار و والاست.
سپاس، خدايى را كه نه مخالفى دارد كه با او برابرى كند، و نه مشابهى دارد كه با او همتا شود، و نه پشتيبانى دارد تا از او حمايت كند. با قدرت خويش، قدرتمندان را شكست داده و بزرگان، در پيشگاه عظمتش، فروتنى كرده‌اند. پس با قدرتش به آنچه مى‌خواهد، رسيده است.
سپاس، خدايى را كه چون مى‌خوانمش، پاسخم مى‌دهد و با آن كه نافرمانى‌اش مى‌كنم، هر عيب مرا مى‌پوشاند و نعمت خويش را بر من بزرگ مى‌دارد و من سپاسش نمى‌گزارم. چه بسيار موهبت و بخشش بزرگى كه به من بخشيد و چه بسيار امر بزرگ و ترسناكى كه از من دفع كرد و چه بسيار شادمانىِ دل‌ربايى كه نشانم داد! پس، او را ستايشگرانه ثنا مى‌گويم و به پاكى و بى‌عيبى، يادش مى‌كنم.
سپاس، خدايى را كه پرده‌اش دريده نمى‌شود، درش بسته نمى‌گردد، درخواست‌كننده از او برگردانده نمى‌شود و آرزومند او محروم نمى‌گردد.
سپاس، خدايى را كه بيمناكان را ايمن مى‌سازد، شايستگان را نجات مى‌بخشد، ضعيف‌شمرده‌شدگان را رفعت مى‌دهد، مستكبران را پست مى‌كند و پادشاهانى را هلاك مى‌كند و پادشاهان ديگرى را جايگزين مى‌سازد.
سپاس، خدايى را كه در هم كوبنده جبّاران، نابودكننده ستمگران، دريابنده فراريان، كيفر دهنده ظالمان، فريادرس درماندگان، جايگاه [تأمين‌]
نيازهاى خواهندگان و تكيه‌گاه مؤمنان است.
سپاس، خدايى را كه از بيم او آسمان‌ها و آسمانيان و زمين و آبادكنندگانش مى‌لرزند و درياها و آنچه در اعماقشان شناور است، در جوش و خروش‌اند.
«سپاس، خدايى را كه ما را به اين [دين‌] هدايت كرد و اگر او هدايتمان نمى‌كرد، هرگز راه نمى‌يافتيم».
سپاس، خدايى را كه مى‌آفريند و خود، آفريده نيست؛ روزى مى‌دهد، ولى روزى‌خور نيست؛ مى‌خوراند، ولى خورنده نيست؛ زندگان را مى‌ميراند و مردگان را زنده مى‌كند و او زنده ناميراست. نيكى به دست اوست و او بر هر چيز، تواناست.
خداوندا! بر محمّد، بنده و فرستاده‌ات، امين و برگزيده‌ات، محبوب و انتخاب‌شده‌ات از ميان بندگانت، رازدارت و رساننده رسالت‌هايت، درود فرست، به بهترين، نيكوترين، زيباترين، كامل‌ترين، پاك‌ترين، رشديابنده‌ترين، پاكيزه‌ترين، والاترين و بيشترين درود و بركت و رحمت و نعمت؛ و درودى كه به هر يك از بندگان و پيامبران و فرستادگان و برگزيدگانت و آفريدگان صاحب كرامتت فرستاده‌اى!
خداوندا! بر على، امير مؤمنان، وصىّ فرستاده پروردگار جهانيان، بنده و دوستت و برادر پيامبرت و حجّت تو بر آفريدگانت و نشانه بزرگ تو و خبر بزرگ درود فرست! و بر بانوى راست‌كردار پاك، فاطمه، سَرور زنان جهان، درود فرست! و بر دو نواده رحمت و دو پيشواى هدايت، حسن و حسين، دو سَرور جوانان بهشتى، درود فرست! و بر پيشوايان مسلمانان: على بن الحسين، محمّد بن على، جعفر بن محمّد، موسى بن جعفر، على بن موسى، محمّد بن على، على بن محمّد، حسن بن على و جانشين او مهدى، حجّت‌هاى تو بر بندگانت و امينان تو در سرزمين‌هايت، درود فرست، درودى فراوان و پيوسته!
خداوندا! بر عهده‌دار فرمانت، امام قائم، كه مورد آرزوست و عدالت مورد انتظار است، درود فرست و او را با فرشتگان مقرّب خويش، فرا گير و او را اى پروردگار جهانيان با روح القدس مؤيّد بدار!
خداوندا! او را دعوت‌كننده به كتابت و برپاكننده دينت قرار بده، و او را در زمين، جانشين، قرار بده، آن گونه كه پيشينيان از او را جانشين ساختى، و آيينى را كه براى او پسنديده‌اى، براى او حاكم ساز، و او را پس از بيمش ايمنى بخش تا تنها تو را بپرستد و چيزى را شريك تو قرار ندهد!
خداوندا! او را عزّت بخش و [ما را] به او عزيز (مقتدر) بگردان و او را به‌
پيروزى برسان و او را يارى كن، يارى‌اى قدرتمندانه، و براى او فتحى آشكار قرار بده و از پيش خود، قدرتى برخوردار از يارى براى وى قرار بده!
خداوندا! با او دين خود و سنّت پيامبرت را چيره ساز تا از حق هيچ چيزى، از بيم احدى از مردم، پنهان نماند!
خداوندا! ما از درگاه تو دولت كريمه‌اى را مى‌خواهيم كه با آن، اسلام و مسلمانان را عزّت بخشى و نفاق و منافقان را خوار گردانى و ما را در آن حكومت، از دعوتگران به طاعتت و فرماندهان و پيشوايان راهت قرار دهى و با آن، كرامت دنيا و آخرت را روزىِ ما كنى.
خداوندا! آنچه از حق به ما شناساندى، توفيق عمل به آن را هم به ما ببخش و آنچه بِدان دست نيافتيم، ما را به آن برسان!
خداوندا! پراكندگىِ ما را با وجود او وحدت بخش و آشفتگىِ ما را با او به سامان برسان و تفرقه ما را با او بزداى و اندكىِ ما را با او افزون گردان و خوارىِ ما را با او به عزّت برسان و نيازمندِ ما را با او بى‌نياز كن و بدهىِ بدهكار ما را با او ادا كن و تنگ‌دستىِ ما را با او جبران ساز و نيازِ ما را با او برطرف گردان و سختىِ ما را با او آسان ساز و چهره‌هاى ما را با او سفيد گردان و گرفتارِ ما را با او رها ساز و خواسته ما را با او برآور و وعده‌هايى را كه به ما داده‌اى، با او محقّق ساز و دعايمان را با او اجابت فرما و خواسته ما را با او عطا كن و آرزوهاى ما را در دنيا و آخرت با او برآور و آمال ما را با او عطا فرما و ما را به بركت او بالاتر از خواسته‌مان عطا كن! اى بهترين درخواست‌شدگان، اى گسترده‌ترين عطا كنندگان! دل‌هاى ما را با او شفا بخش و كينه دل‌هاى ما را با او بزداى و در آنچه از حق، مورد اختلاف است، به اذن خودت، ما را با او به حق هدايت كن همانا تو هر كه را بخواهى، به راه راست هدايت مى‌كنى و ما را با او بر دشمن خودت و دشمن ما يارى كن! اى خداى حق، آمين!
خداوندا! ما به درگاهت شِكوه مى‌آوريم فقدان پيامبرمان را كه درود تو بر او و خاندانش باد و غيبت پيشوايمان را، و فزونى دشمنمان را، و اندكىِ شمارمان را، و سختىِ فتنه‌ها را بر ما، و هماهنگى [مردم‌] زمان را به زيان ما. پس بر محمّد و دودمان محمّد درود فرست و ما را بر اين خواسته‌ها، يارى كن، با فتحى كه زود پيش مى‌آورى و با رنجى كه مى‌زدايى و با يارى‌اى كه مايه قدرت مى‌سازى و با حكومت حقّى كه آشكار و پيروزش مى‌كنى و با رحمتى از سوى خود، كه بر ما شامل مى‌كنى و عافيتى از سوى خود، كه بر ما مى‌پوشانى، به رحمتت، اى مهربان‌ترينِ مهربانان!».
ص: 214
ه دُعاءُ «الدُّخولُ فِي الصّالِحينَ»
209. الإقبال: دُعاءٌ آخَرُ في كُلِّ لَيلَةٍ مِنهُ:
اللّهُمَّ بِرَحمَتِكَ فِي الصّالِحينَ فَأَدخِلنا، و في عِلِّيِّينَ فَارفَعنا، و بِكَأسٍ مِن مَعينٍ مِن عَينٍ سَلسَبيلٍ فَاسقِنا، و مِنَ الحورِ العينِ بِرَحمَتِكَ فَزَوِّجنا، و مِنَ الوِلدانِ المُخَلَّدينَ كَأنَّهُم لُؤلُؤٌ مَكنونٌ فَأَخدِمنا، و مِن ثِمارِ الجَنَّةِ و لُحومِ الطَّيرِ فَأَطعِمنا، و مِن ثِيابِ السُّندُسِ وَ الحَريرِ وَ الإِستَبرَقِ فَأَلبِسنا، و لَيلَةَ القَدرِ و حَجَّ بَيتِكَ الحَرامِ و قَتلًا في سَبيلِكَ فَوَفِّق لَنا، و صالِحَ الدُّعاءِ وَ المَسأَلَةِ فَاستَجِب لَنا، يا خالِقَنَا اسمَع وَ استَجِب لَنا. و إذا جَمَعتَ الأَوَّلينَ وَ الآخِرينَ يَومَ القِيامَةِ فَارحَمنا، و بَراءَةً مِنَ النّارِ فَاكتُب لَنا، و في جَهَنَّمَ فَلا تَغُلَّنا، و في عَذابِكَ و هَوانِكَ فَلا تَبتَلِنا، و مِنَ الزَّقّومِ وَ الضَّريعِ فَلا تُطعِمنا، و مَعَ الشَّياطينِ فَلا تَجمَعنا، و فِي النّارِ عَلى وُجوهِنا فَلا تَكُبَّنا، و مِن ثِيابِ النّارِ و سَرابيلِ القَطِرانِ فَلا تُلبِسنا، و مِن كُلِّ سوءٍ يا لا إلهَ إلّا أنتَ بِحَقِّ لا إلهَ إلّا أنتَ فَنَجِّنا.
3/ 3 أدعِيَةُ الأَسحارِ
أ دُعاءُ أبي جَعفَرٍ عليه السلام‌
210. الإقبال: عَن أيّوبَ بنِ يَقطينٍ أنَّهُ كَتَبَ إلى أبِي الحَسَنِ الرِّضا عليه السلام يَسأَلُهُ أن يُصَحِّحَ لَهُ هذَا الدُّعاءَ، فَكَتَبَ إلَيهِ: «نَعَم، و هُوَ دُعاءُ أبي جَعفَرٍ عليه السلام بِالأَسحارِ في شَهرِ رَمَضانَ.
قالَ أبي عليه السلام: قالَ أبو جَعفَرٍ عليه السلام: لَو يَعلَمُ النّاسُ مِن عِظَمِ هذِهِ المَسائِلِ عِندَ اللّهِ و سُرعَةِ إجابَتِهِ لِصاحِبِها لَاقتَتَلوا عَلَيهِ و لَو بِالسُّيوفِ، وَ اللّهُ يَختَصُّ بِرَحمَتِهِ مَن يَشاءُ.
و قالَ أبو جَعفَرٍ عليه السلام: لَو حَلَفتُ لَبَرِرتُ أنَّ اسمَ اللّهِ الأَعظَمَ قَد دَخَلَ فيها، فَإِذا دَعَوتُم فَاجتَهِدوا فِي الدُّعاءِ فَإِنَّهُ مِن مَكنونِ العِلمِ، وَ اكتُموهُ إلّا مِن أهلِهِ، و لَيسَ مِن أهلِهِ المُنافِقونَ وَ المُكَذِّبونَ وَ الجاحِدونَ، و هُوَ دُعاءُ المُباهَلَةِ تَقولُ:
اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ مِن بَهائِكَ بِأَبهاهُ و كُلُّ بَهائِكَ بَهِيٌّ، اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ بِبَهائِكَ كُلِّهِ؛ اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ مِن جَمالِكَ بِأَجمَلِهِ و كُلُّ جَمالِكَ جَميلٌ، اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ بِجَمالِكَ كُلِّهِ؛ اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ مِن جَلالِكَ بِأَجَلِّهِ و كُلُّ جَلالِكَ جَليلٌ، اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ بِجَلالِكَ كُلِّهِ؛ اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ مِن عَظَمَتِكَ بِأَعظَمِها و كُلُّ عَظَمَتِكَ عَظيمَةٌ، اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ بِعَظَمَتِكَ كُلِّها؛ اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ مِن نورِكَ بِأَنوَرِهِ و كُلُّ نورِكَ نَيِّرٌ، اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ بِنورِكَ كُلِّهِ؛ اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ مِن رَحمَتِكَ بِأَوسَعِها و كُلُّ رَحمَتِكَ واسِعَةٌ، اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ بِرَحمَتِكَ كُلِّها؛ اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ مِن كَلِماتِكَ بِأَتَمِّها و كُلُّ كَلِماتِكَ تامَّةٌ، اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ بِكَلِماتِكَ كُلِّها؛ اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ مِن كَمالِكَ بِأَكمَلِهِ و كُلُّ كَمالِكَ كامِلٌ، اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ بِكَمالِكَ كُلِّهِ؛ اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ مِن أسمائِكَ بِأَكبَرِها و كُلُّ أسمائِكَ كَبيرَةٌ، اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ بِأَسمائِكَ كُلِّها؛ اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ مِن عِزَّتِكَ بِأَعَزِّها و كُلُّ عِزَّتِكَ عَزيزَةٌ، اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ بِعِزَّتِكَ كُلِّها؛ اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ مِن مَشِيَّتِكَ بِأَمضاها و كُلُّ مَشِيَّتِكَ ماضِيَةٌ، اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ بِمَشِيَّتِكَ كُلِّها؛ اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ مِن قُدرَتِكَ بِالقُدرَةِ الَّتِي استَطَلتَ بِها عَلى كُلِّ شَي‌ءٍ و كُلُّ قُدرَتِكَ مُستَطيلَةٌ، اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ بِقُدرَتِكَ كُلِّها؛ اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ مِن عِلمِكَ بِأَنفَذِهِ و كُلُّ عِلمِكَ نافِذٌ، اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ بِعِلمِكَ كُلِّهِ؛ اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ مِن قَولِكَ‌
بِأَرضاهُ و كُلُّ قَولِكَ رَضِيٌ، اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ بِقَولِكَ كُلِّهِ؛ اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ مِن مَسائِلِكَ بِأَحَبِّها إلَيكَ و كُلُّ مَسائِلِكَ إلَيكَ حَبيبَةٌ، اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ بِمَسائِلِكَ كُلِّها؛ اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ مِن شَرَفِكَ بِأَشرَفِهِ و كُلُّ شَرَفِكَ شَريفٌ، اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ بِشَرَفِكَ كُلِّهِ؛ اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ مِن سُلطانِكَ بِأَدوَمِهِ و كُلُّ سُلطانِكَ دائِمٌ، اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ بِسُلطانِكِ كُلِّهِ؛ اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ مِن مُلكِكَ بِأَفخَرِهِ و كُلُّ مُلكِكَ فاخِرٌ، اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ بِمُلكِكَ كُلِّهِ؛ اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ مِن عُلُوِّكَ بِأَعلاهُ و كُلُّ عُلُوِّكَ عالٍ، اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ بِعُلُوِّكَ كُلِّهِ؛ اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ مِن مَنِّكَ بِأَقدَمِهِ و كُلُّ مَنِّكَ قَديمٌ، اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ بِمَنِّكَ كُلِّهِ؛ اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ مِن آياتِكَ بِأَكرَمِها و كُلُّ آياتِكَ كَريمَةٌ، اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ بِآياتِكَ كُلِّها؛ اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ بِما أنتَ فيهِ مِنَ الشَّأنِ وَ الجَبَروتِ، و أسأَلُكَ بِكُلِّ شَأنٍ وَحدَهُ وَ جَبَروتٍ وَحدَها، اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ بِما تُجيبُني بِهِ حينَ أسأَلُكَ فَأَجِبني يا أللّهُ، وَ افعَل بي كَذا و كَذا.
و تَذكُرُ حاجَتَكَ، فَإِنَّكَ تُعطاها إن شاءَ اللّهُ تَعالى».
______________________________
(1) الإقبال: ج 1 ص 143.
(2) الإقبال: ج 1 ص 175، بحار الأنوار: ج 98 ص 94 ح 2.
ص: 215
ه دعاى «ورود به جمع صالحان»
209. الإقبال در بخشى از دعايى ديگر براى هر شب:
خداوندا! به رحمتت، ما را در جمع شايستگان، وارد كن و در بهشت برين، بالايمان ببر و به ما جامى گوارا از چشمه سلسبيل، بنوشان و به رحمتت، از حوريان بهشتى همسرمان گردان و از پسركانِ جاودان [در بهشت،] كه همچون لؤلؤِ پوشيده‌اند، به خدمت ما بگمار و از ميوه‌هاى بهشتى و گوشت‌هاى پرندگان، غذايمان ده و از جامه‌هاى ديبا و پرنيان و زربفت بر ما بپوشان و توفيق درك شب قدر و حجّ خانه خودت و شهادت در راهت را به ما بده و دعا و خواسته شايسته ما را اجابت كن اى آفريدگار ما! بشنو و اجابت كن و آنگاه كه در روز قيامت، اوّلين و آخرين را گرد آورى، بر ما ترحّم كن و امان‌نامه نجات از آتش را برايمان بنويس و ما را در جهنّم به غل و زنجير مكش و ما را دچار عذاب و خوارى از سوى خود مساز و از زقّوم و ضريع به ما مخوران و ما را با شيطان‌ها يك‌جا قرار مده و ما را به رو در آتش دوزخ ميفكن و از جامه‌هاى آتشين و پيراهن‌هاى گدازنده بر ما مپوشان و ما را از هر بدى اى آن كه هيچ معبودى جز تو نيست، به حقّ آن كه معبودى جز تو نيست برهان!
3/ 3 دعاهاى سحر
الف دعاى امام باقر عليه السلام‌
210. الإقبال درباره ايّوب بن يقطين: وى نامه‌اى به امام رضا عليه السلام نوشت و از او خواست كه درستىِ اين دعا را بيان كند.
امام عليه السلام به او نوشت: «آرى. اين، دعاى امام باقر عليه السلام در سحرهاى ماه رمضان است. پدرم فرمود كه امام باقر عليه السلام فرمود:" اگر مردم از عظمت اين خواسته‌ها نزد خداوند و سرعت اجابت آنها براى صاحبانش خبر داشتند، بر سر آن با يكديگر به جنگ مى‌پرداختند، حتّى با شمشير؛ و خداوند، رحمتش را به هر كس بخواهد، ويژه مى‌سازد".
و امام باقر عليه السلام فرمود:" اگر قسم بخورم، راست گفته‌ام كه اسم اعظم خداوند، در اين دعاست. پس هرگاه دعا كرديد، در دعا بكوشيد؛ چرا كه آن از دانشِ نهفته است و آن را جز از اهلش، از ديگران پنهان بداريد. منافقان، تكذيب‌كنندگان و منكِران، از اهل آن نيستند و اين، دعاى مباهله است. چنين مى‌گويى:
«خداوندا! من از تو درخواست مى‌كنم، از جلوه‌هاى نورانيّتت، به برترين جلوه‌اش، در حالى كه همه جلوه‌هاى تو نورانى است. خداوندا! از تو درخواست مى‌كنم، به همه جلوه‌هاى نورانى‌ات.
خداوندا! از تو درخواست مى‌كنم، از زيبايى‌هايت، به زيباترينش، در حالى كه همه جمال تو زيباست. خداوندا! از تو درخواست مى‌كنم، به همه زيبايى‌ات.
خداوندا! از تو درخواست مى‌كنم، از شُكوه‌هايت، به شكوهمندترينش، در حالى كه همه شُكوه تو باشُكوه است. خداوندا! از تو درخواست مى‌كنم، به همه شُكوهت.
خداوندا! از تو درخواست مى‌كنم، از عظمت‌هايت، به بزرگ‌ترينش، در حالى كه همه عظمتت بزرگ است. خداوندا! از تو درخواست مى‌كنم، به همه عظمتت.
خداوندا! از تو درخواست مى‌كنم، از فروغ‌هايت، به فروزان‌ترينش، در حالى كه همه فروغ تو فروزان است. خداوندا! از تو درخواست مى‌كنم، به همه فروغت.
خداوندا! از تو درخواست مى‌كنم، و از رحمت‌هايت، به گسترده‌ترينش، در حالى كه همه رحمتت گسترده است. خداوندا! از تو درخواست مى‌كنم، به همه رحمتت.
خداوندا! از تو درخواست مى‌كنم، از سخنانت، به كامل‌ترينش، در حالى كه همه سخنانت كامل است. خداوندا! از تو درخواست مى‌كنم، به همه سخنانت.
خداوندا! از تو درخواست مى‌كنم، از كمال‌هايت به كامل‌ترينش، در حالى كه همه كمالت كامل است. خداوندا! از تو درخواست مى‌كنم، به همه كمالت.
خداوندا! از تو درخواست مى‌كنم، از نام‌هايت، به بزرگ‌ترينش، در حالى كه همه نام‌هايت بزرگ است. خداوندا! از تو درخواست مى‌كنم، به همه نام‌هايت.
خداوندا! از تو درخواست مى‌كنم، از عزّت‌هايت به تواناترينش، در حالى كه همه عزّتت شكست‌ناپذير است. خداوندا! از تو درخواست مى‌كنم، به همه عزّتت.
خداوندا! از تو درخواست مى‌كنم، از اراده‌هايت، به نافذترينش، در حالى كه همه اراده‌ات نافذ است. خداوندا! از تو درخواست مى‌كنم، به همه اراده‌ات.
خداوندا! از تو درخواست مى‌كنم، به آن توانى كه با آن بر هر چيز، احاطه يا فتى، درحالى‌كه همه توانت فراگير است. خداوندا! از تو درخواست مى‌كنم، به همه توانايى‌ات.
خداوندا! از تو درخواست مى‌كنم، از دانش‌هايت به نافذترينش، در حالى كه همه دانشت نافذ است. خداوندا! از تو درخواست مى‌كنم، به همه دانشت.
خداوندا! از تو درخواست مى‌كنم، از گفتارهايت، به پسنديده‌ترينش، در حالى كه همه گفتارت پسنديده است. خداوندا! از تو درخواست مى‌كنم، به همه گفتارت.
خداوندا! از تو درخواست مى‌كنم، از خواسته‌هاى برآمده در درگاهت، به محبوب‌ترينِ آنها در پيشگاهت، در حالى كه همه آن خواسته‌ها نزد تو محبوب است. خداوندا! از تو درخواست مى‌كنم، به همه خواسته‌هاى برآمده در درگاهت.
خداوندا! از تو درخواست مى‌كنم، از شرافت‌هايت، به شريف‌ترينش، در حالى كه همه شرافتت شريف است. خداوندا! از تو درخواست مى‌كنم، به همه شرافتت.
خداوندا! از تو درخواست مى‌كنم، از فرمان‌روايى‌هايت به ماناترينش، در حالى كه همه فرمان‌روايى‌ات ماناست. خداوندا! از تو درخواست مى‌كنم، به همه فرمان‌روايى‌ات.
خداوندا! از تو درخواست مى‌كنم، از پادشاهى‌هايت، به والاترينش، در حالى كه همه پادشاهى تو والاست. خداوندا! از تو درخواست مى‌كنم، به همه پادشاهى‌ات.
خداوندا! از تو درخواست مى‌كنم، از والايى‌هايت به بلندمرتبه‌ترينش، در حالى كه همه والايى تو بلندمرتبه است. خداوندا! از تو درخواست مى‌كنم، به همه والايى‌ات.
خداوندا! از تو درخواست مى‌كنم، از احسان‌هايت، به كهن‌ترينش، در حالى كه همه احسان تو ديرين است. خداوندا! از تو درخواست مى‌كنم، به همه احسانت.
خداوندا! از تو درخواست مى‌كنم، از آياتت، به گرامى‌ترينش، در حالى كه همه آياتت گرامى است. خداوندا! از تو درخواست مى‌كنم، به همه آياتت.
خداوندا! از تو درخواست مى‌كنم، به آن جايگاه و شُكوهى كه در آنى، و از تو درخواست مى‌كنم، به هر جايگاهى به تنهايى، و به هر شُكوهى به تنهايى. خداوندا! از تو درخواست مى‌كنم، به آنچه وقتى تو را به آن بخوانم، جوابم مى‌دهى.
پس خداوندا! دعايم را اجابت كن و با من چنين و چنان كن».
حاجت خود را ياد مى‌كنى، إن شاء اللّه برآورده مى‌شود.
ص: 218
ب دُعاءُ أبي حَمزَةَ الثُّمالِيِ‌
211. مصباح المتهجّد عن أبي حمزة الثمالي: كانَ عَلِيُّ بنُ الحُسَينِ سَيِّدُ العابِدينَ صَلَواتُ اللّهِ عَلَيهِما يُصَلّي عامَّةَ اللَّيلِ في شَهرِ رَمَضانَ، فَإِذا كانَ (فِي) السَّحَرِ دَعا بِهذَا الدُّعاءِ:
إلهي لا تُؤَدِّبني بِعُقوبَتِكَ، و لا تَمكُر بي في حيلَتِكَ، مِن أينَ لِيَ الخَيرُ يا رَبِّ و لا يوجَدُ إلّا مِن عِندِكَ، و مِن أينَ لِيَ النَّجاةُ و لا تُستَطاعُ إلّا بِكَ، لَا الَّذي‌
أحسَنَ استَغنى عَن عَونِكَ و رَحمَتِكَ و لَا الَّذي أساءَ وَ اجتَرَأَ عَلَيكَ و لَم يُرضِكَ خَرَجَ عَن قُدرَتِكَ، يا رَبِّ يا رَبِّ يا رَبِّ حَتّى يَنقَطِعَ النَّفَسُ بِكَ عَرَفتُكَ و أنتَ دَلَلتَني عَلَيكَ و دَعَوتَني إلَيكَ، و لَو لا أنتَ لَم أدرِ ما أنتَ.
الحَمدُ للّهِ الَّذي أدعوهُ فَيُجيبُني و إن كُنتُ بَطيئاً حينَ يَدعوني، وَ الحَمدُ للّهِ الَّذي أسأَلُهُ فَيُعطيني و إن كُنتُ بَخيلًا حينَ يَستَقرِضُني، وَ الحَمدُ للّهِ الَّذي اناديهِ كُلَّما شِئتُ لِحاجَتي و أخلو بِهِ حَيثُ شِئتُ لِسِرّي بِغَيرِ شَفيعٍ فَيَقضي لي حاجَتي.
الحَمدُ للّهِ الَّذي لا أدعو غَيرَهُ، و لَو دَعَوتُ غَيرَهُ لَم يَستَجِب لي دُعائي، وَ الحَمدُ للّهِ الَّذي لا أرجو غَيرَهُ، و لَو رَجَوتُ غَيرَهُ لَأَخلَفَ رَجائي، وَ الحَمدُ للّهِ الَّذي وَكَلَني إلَيهِ فَأَكرَمَني و لَم يَكِلني إلَى النّاسِ فَيُهينوني، وَ الحَمدُ للّهِ الَّذي تَحَبَّبَ إلَيَ و هُوَ غَنِيٌّ عَنّي، وَ الحَمدُ للّهِ الَّذي يَحلُمُ عَنّي حَتّى كَأَنّي لا ذَنبَ لي، فَرَبّي أحمَدُ شَي‌ءٍ عِندي و أحَقُّ بِحَمدي.
اللّهُمَّ إنّي أجِدُ سُبُلَ المَطالِبِ إلَيكَ مُشرَعَةً، و مَناهِلَ الرَّجاءِ إلَيكَ مُترَعَةً، وَ الاستِعانَةَ بِفَضلِكَ لِمَن أمَّلَكَ مُباحَةً، و أبوابَ الدُّعاءِ إلَيكَ لِلصّارِخينَ مَفتوحَةً، و أعلَمُ أنَّكَ لِلرّاجينَ بِمَوضِعِ إجابَةٍ و لِلمَلهوفينَ بِمَرصَدِ إغاثَةٍ، و أنَّ فِي اللَّهفِ إلى جودِكَ وَ الرِّضا بِقَضائِكَ عِوَضا مِن مَنعِ الباخِلينَ و مَندوحَةً عَمّا في أيدِي المُستَأثِرينَ، و أنَّ الرّاحِلَ إلَيكَ قَريبُ المَسافَةِ، و أنَّكَ لا تَحتَجِبُ عَن خَلقِكَ إلّا أن تَحجِبَهُمُ الأَعمالُ دونَكَ، و قَد قَصَدتُ إلَيكَ بِطَلِبَتي و تَوَجَّهتُ إلَيكَ بِحاجَتي، و جَعَلتُ بِكَ استِغاثَتي و بِدُعائِكَ تَوَسُّلي مِن غَيرِ استِحقاقٍ لِاستِماعِكَ مِنّي و لَا استيجابٍ لِعَفوِكَ عَنّي، بَل لِثِقَتي بِكَرَمِكَ و سُكوني إلى صِدقِ وَعدِكَ و لَجَئي إلَى الإِيمانِ بِتَوحيدِكَ، و يَقيني بِمَعرِفَتِكَ مِنّي ألّا رَبَّ لي غَيرُكَ، و لا إلهَ إلّا أنتَ وَحدَكَ لا شَريكَ لَكَ.
اللّهُمَّ أنتَ القائِلُ و قَولُكَ حَقٌّ و وَعدُكَ صِدقٌ: وَ اسأَلُوا اللّهَ مِن فَضلِهِ إنَّ اللّهَ كانَ بِكُم رَحيما، و لَيسَ مِن صِفاتِكَ يا سَيِّدي أن تَأمُرَ بِالسُّؤالِ و تَمنَعَ العَطِيَّةَ، و أنتَ المَنّانُ بِالعَطِيّاتِ عَلى أهلِ مَملَكَتِكَ وَ العائِدُ عَلَيهِم بِتَحَنُّنِ رَأفَتِكَ.
إلهي رَبَّيتَني في نِعَمِكَ و إحسانِكَ صَغيرا و نَوَّهتَ بِاسمي كَبيرا، فَيا مَن رَبّاني فِي الدُّنيا بِإِحسانِهِ و تَفَضُّلِهِ و نِعَمِهِ، و أشارَ لي فِي الآخِرَةِ إلى عَفوِهِ و كَرَمِهِ، مَعرِفَتي يا مَولايَ دَلَّتني (دَليلي) عَلَيكَ، و حُبّي لَكَ شَفيعي إلَيكَ، و أنَا واثِقٌ مِن دَليلي بِدَلالَتِكَ و ساكِنٌ مِن شَفيعي إلى شَفاعَتِكَ، أدعوكَ يا سَيِّدي بِلِسانٍ قَد أخرَسَهُ ذَنبُهُ، رَبِّ اناجيكَ بِقَلبٍ قَد أوبَقَهُ جُرمُهُ، أدعوكَ يا رَبِّ راهِبا راغِبا راجِيا خائِفا، إذا رَأَيتُ مَولايَ ذُنوبي فَزِعتُ، و إذا رَأَيتُ كَرَمَكَ طَمِعتُ، فَإِن عَفَوتَ فَخَيرُ راحِمٍ، و إن عَذَّبتَ فَغَيرُ ظالِمٍ، حُجَّتي يا أللّهُ في جُرأَتي عَلى مَسأَلَتِكَ مَعَ إتياني ما تَكرَهُ: جودُكَ و كَرَمُكَ، و عُدَّتي في شِدَّتي مَعَ قِلَّةِ حَيائي: رَأفَتُكَ و رَحمَتُكَ، و قَد رَجَوتُ ألّا تُخَيِّبَ بَينَ ذَينِ و ذَينِ مُنيَتي، فَحَقِّق رَجائي وَ اسمَع دُعائي يا خَيرَ مَن دَعاهُ داعٍ و أفضَلَ مَن رَجاهُ راجٍ، عَظُمَ يا سَيِّدي أمَلي و ساءَ عَمَلي، فَأَعطِني مِن عَفوِكَ بِمِقدارِ أمَلي و لا تُؤاخِذني بِأَسوَءِ عَمَلي، فَإِنَّ كَرَمَكَ يَجِلُّ عَن مُجازاةِ المُذنِبينَ، و حِلمَكَ يَكبُرُ عَن مُكافاةِ المُقَصِّرينَ، و أنَا يا سَيِّدي عائِذٌ بِفَضلِكَ هارِبٌ مِنكَ إلَيكَ، مُنتَجِزٌ (مُتَنَجِّزٌ) ما وَعَدتَ مِنَ الصَّفحِ عَمَّن أحسَنَ بِكَ ظَنّاً، و ما أنَا يا رَبِّ و ما خَطَري، هَبني بِفَضلِكَ و تَصَدَّق عَلَيَّ بِعَفوِكَ، أي رَبِّ جَلِّلني بِسِترِكَ وَ اعفُ عَن تَوبيخي بِكَرَمِ وَجهِكَ، فَلَوِ اطَّلَعَ اليَومَ عَلى ذَنبي غَيرُكَ ما فَعَلتُهُ، و لَو خِفتُ تَعجيلَ العُقوبَةِ لَاجتَنَبتُهُ، لا لِأَنَّكَ أهوَنُ النّاظِرينَ إلَيَ و أخَفُّ المُطَّلِعينَ عَلَيَ، بَلِ لِأَنَّكَ يا رَبِّ خَيرُ السّاتِرينَ و أحكَمُ الحاكِمينَ و أكرَمُ الأَكرَمينَ، سَتّارُ العُيوبِ غَفّارُ الذُّنوبِ عَلّامُ الغُيوبِ، تَستُرُ الذَّنبَ بِكَرَمِكَ و تُؤَخِّرُ
العُقوبَةَ بِحِلمِكَ، فَلَكَ الحَمدُ عَلى حِلمِكَ بَعدَ عِلمِكَ و عَلى عَفوِكَ بَعدَ قُدرَتِكَ، و يَحمِلُني و يُجَرِّئُني عَلى مَعصِيَتِكَ حِلمُكَ عَنّي، و يَدعوني إلى قِلَّةِ الحَياءِ سَترُكَ عَلَيَ، و يُسرِعُني إلَى التَّوَثُّبِ عَلى مَحارِمِكَ مَعرِفَتي بِسَعَةِ رَحمَتِكَ و عَظيمِ عَفوِكَ.
يا حَليمُ يا كَريمُ، يا حَيُ يا قَيّومُ، يا غافِرَ الذَّنبِ يا قابِلَ التَّوبِ، يا عَظيمَ المَنِّ يا قَديمَ الإِحسانِ، أينَ سِترُكَ الجَميلُ؟ أينَ عَفوُكَ الجَليلُ؟ أينَ فَرَجُكَ القَريبُ؟ أينَ غِياثُكَ السَّريعُ؟ أينَ رَحمَتُكَ الواسِعَةُ؟ أينَ عَطاياكَ الفاضِلَةُ؟ أينَ مَواهِبُكَ الهَنيئَةُ؟ أينَ صَنائِعُكَ السَّنِيَّةُ؟ أينَ فَضلُكَ العَظيمُ؟ أينَ مَنُّكَ الجَسيمُ؟ أينَ إحسانُكَ القَديمُ؟ أينَ كَرَمُكَ يا كَريمُ؟ بِهِ فَاستَنقِذني و بِرَحمَتِكَ فَخَلِّصني.
يا مُحسِنُ يا مُجمِلُ، يا مُنعِمُ يا مُفضِلُ، لَسنا نَتَّكِلُ فِي النَّجاةِ مِن عِقابِكَ عَلى أعمالِنا، بَل بِفَضلِكَ عَلَينا لِأَنَّكَ أهلُ التَّقوى و أهلُ المَغفِرَةِ، تُبدِئُ بِالإِحسانِ نِعَما و تَعفو عَنِ الذَّنبِ كَرَما، فَما نَدري ما نَشكُرُ، أ جَميلَ ما تَنشُرُ أم قَبيحَ ما تَستُرُ؟ أم عَظيمَ ما أبلَيتَ و أولَيتَ؟ أم كَثيرَ ما مِنهُ نَجَّيتَ و عافَيتَ؟ يا حَبيبَ مَن تَحَبَّبَ إلَيكَ، و يا قُرَّةَ عَينِ مَن لاذَ بِكَ وَ انقَطَعَ إلَيكَ، أنتَ المُحسِنُ و نَحنُ المُسيؤونَ، فَتَجاوَز يا رَبِّ عَن قَبيحِ ما عِندَنا بِجَميلِ ما عِندَكَ، و أيُ جَهلٍ يا رَبِّ لا يَسَعُهُ جودُكَ، أو أيُ زَمانٍ أطوَلُ مِن أناتِكَ، و ما قَدرُ أعمالِنا في جَنبِ نِعَمِكَ، و كَيفَ نَستَكثِرُ أعمالًا نُقابِلُ بِها كَرَمَكَ، بَل كَيفَ يَضيقُ عَلَى المُذنِبينَ ما وَسِعَهُم مِن رَحَمَتِكَ، يا واسِعَ المَغفِرَةِ، يا باسِطَ اليَدَينِ بِالرَّحمَةِ، فَوَ عِزَّتِكَ يا سَيِّدي لَو نَهَرتَني ما بَرِحتُ مِن بابِكَ و لا كَفَفتُ عَن تَمَلُّقِكَ لِمَا انتَهى إلَيَ مِنَ المَعرِفَةِ بِجودِكَ و كَرَمِكَ، و أنتَ الفاعِلُ لِما تَشاءُ، تُعَذِّبُ مَن تَشاءُ بِما تَشاءُ كَيفَ تَشاءُ، و تَرحَمُ مَن تَشاءُ بِما تَشاءُ كيفَ تَشاءُ.
لا تُسأَلُ عَن فِعلِكَ، و لا تُنازَعُ في مُلكِكَ، و لا تُشارَكُ في أمرِكَ، و لا تُضادُّ في حُكمِكَ و لا يَعتَرِضُ عَلَيكَ أحَدٌ في تَدبيرِكَ، لَكَ الخَلقُ وَ الأَمرُ تَبارَكَ اللّهُ رَبُّ العالَمينَ.
يا رَبِّ هذا مَقامُ مَن لاذَ بِكَ وَ استَجارَ بِكَرَمِكَ و ألِفَ إحسانَكَ و نِعَمَكَ، و أنتَ الجَوادُ الَّذي لا يَضيقُ عَفوُكَ و لا يَنقُصُ فَضلُكَ و لا تَقِلُّ رَحمَتُكَ، و قَد تَوَثَّقنا مِنكَ بِالصَّفحِ القَديمِ وَ الفَضلِ العَظيمِ وَ الرَّحمَةِ الواسِعَةِ، أ فَتُراكَ يا رَبِّ تُخلِفُ ظُنونَنا أو تُخَيِّبُ آمالَنا؟ كَلّا يا كَريمُ لَيسَ هذا ظَنُّنا بِكَ و لا هذا فيكَ طَمَعُنا، يا رَبِّ، إنَّ لَنا فيكَ أمَلًا طَويلًا كَثيرا، إنَّ لَنا فيكَ رَجاءً عَظيما، عَصَيناكَ و نَحنُ نَرجو أن تَستُرَ عَلَينا و دَعَوناكَ و نَحنُ نَرجو أن تَستَجيبَ لَنا، فَحَقِّق رَجاءَنا مَولانا فَقَد عَلِمنا ما نَستَوجِبُ بِأَعمالِنا، و لكِنَّ عِلمَكَ فينا و عِلمَنا بِأَنَّكَ لا تَصرِفُنا عَنكَ حَثَّنا عَلَى الرَّغبَةِ إلَيكَ، و إن كُنّا غَيرَ مُستَوجِبينَ لِرَحمَتِكَ فَأَنتَ أهلٌ أن تَجودَ عَلَينا و عَلَى المُذنِبينَ بِفَضلِ سَعَتِكَ، فَامنُن عَلَينا بِما أنتَ أهلُهُ و جُد عَلَينا فَإِنّا مُحتاجونَ إلى نَيلِكَ، يا غَفّارُ بِنورِكَ اهتَدَينا، و بِفَضلِكَ استَغنَينا، و بِنِعمَتِكَ أصبَحنا و أمسَينا، ذُنوبُنا بَينَ يَدَيكَ نَستَغفِرُكَ اللّهُمَّ مِنها و نَتوبُ إلَيكَ، تَتَحَبَّبُ إلَينا بِالنِّعَمِ و نُعارِضُكَ بِالذُّنوبِ، خَيرُكَ إلَينا نازِلٌ و شَرُّنا إلَيكَ صاعِدٌ، و لَم يَزَل و لا يَزالُ مَلَكٌ كَريمٌ يَأتيكَ عَنّا بِعَمَلٍ قَبيحٍ فَلا يَمنَعُكَ ذلِكَ أن تَحوطَنا بِنِعَمِكَ و تَتَفَضَّلَ عَلَينا بِآلائِكَ، فَسُبحانَكَ ما أحلَمَكَ و أعظَمَك و أكرَمَكَ مُبدِئا و مُعيدا، تَقَدَّسَت أسماؤُكَ و جَلَّ ثَناؤُكَ و كَرُمَ صَنائِعُكَ و فِعالُكَ، أنتَ إلهي أوسَعُ فَضلًا و أعظَمُ حِلما مِن أن تُقايِسَني بِفِعلي و خَطيئَتي، فَالعَفوَ العَفوَ سَيِّدي سَيِّدي سَيِّدي.
اللّهُمَّ اشغَلنا بِذِكرِكَ، و أعِذنا مِن سَخَطِكَ و أجِرنا مِن عَذابِكَ، وَ ارزُقنا مِن مَواهِبِكَ، و أنعِم عَلَينا مِن فَضلِكَ، وَ ارزُقنا حَجَّ بَيتِكَ و زِيارَةَ قَبرِ
نَبِيِّكَ صَلَواتُكَ و رَحمَتُكَ و مَغفِرَتُكَ و رِضوانُكَ عَلَيهِ و عَلى أهلِ بَيتِهِ إنَّكَ قَريبٌ مُجيبٌ، وَ ارزُقنا عَمَلًا بِطاعَتِكَ، و تَوَفَّنا عَلى مِلَّتِكَ و سُنَّةِ نَبِيِّكَ صَلَّى اللّهُ عَلَيهِ و آلِهِ.
اللّهُمَّ اغفِر لي و لِوالِدَيَّ وَ ارحَمهُما كَما رَبَّياني صَغيرا، اجزِهِما بِالإِحسانِ إحسانا و بِالسَّيِّئاتِ غُفرانا، اللّهُمَّ اغفِر لِلمُؤمِنينَ وَ المُؤمِناتِ الأَحياءِ مِنهُم وَ الأَمواتِ، و تابِع بَينَنا و بَينَهُم فِي الخَيراتِ، اللّهُمَّ اغفِر لِحَيِّنا و مَيِّتِنا، شاهِدِنا و غائِبِنا، ذَكَرِنا و انثانا، صَغيرِنا و كَبيرِنا، حُرِّنا و مَملوكِنا، كَذِبَ العادِلونَ بِاللّهِ و ضَلّوا ضَلالًا بَعيدا و خَسِروا خُسرانا مُبينا.
اللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ و آلِ مُحَمَّدٍ وَ اختِم لي بِخَيرٍ وَ اكفِني ما أهَمَّني مِن أمرِ دُنيايَ و آخِرَتي و لا تُسَلِّط عَلَيَ مَن لا يَرحَمُني، وَ اجعَل عَلَيَ مِنكَ واقِيَةً باقِيَةً، و لا تَسلُبني صالِحَ ما أنعَمتَ بِهِ عَلَيَ، وَ ارزُقني مِن فَضلِكَ رِزقا واسِعا حَلالًا طَيِّبا، اللّهُمَّ احرُسني بِحَراسَتِكَ وَ احفَظني بِحِفظِكَ وَ اكلَأني بِكِلاءَتِكَ، وَ ارزُقني حَجَّ بَيتِكَ الحَرامِ في عامِنا هذا و في كُلِّ عامٍ و زِيارَةِ قَبرِ نَبِيِّكَ، و لا تُخلِني يا رَبِّ مِن تِلكَ المَشاهِدِ الشَّريفَةِ وَ المَواقِفِ الكَريمَةِ.
اللّهُمَّ تُب عَلَيَ حَتّى لا أعصِيَكَ و ألهِمنِي الخَيرَ وَ العَمَلَ بِهِ، و خَشيَتَكَ بِاللَّيلِ وَ النَّهارِ ما أبقَيتَني يا رَبَّ العالَمينَ.
اللّهُمَّ إنّي كُلَّما قُلتُ: قَد تَهَيَّأتُ و تَعَبَّأتُ و قُمتُ لِلصَّلاةِ بَينَ يَدَيكَ و ناجَيتُكَ، ألقَيتَ عَلَيَ نُعاسا إذا أنَا صَلَّيتُ، و سَلَبتَني مُناجاتَكَ إذا أنَا ناجَيتُ، ما لي كُلَّما قُلتُ: قَد صَلَحَت سَريرَتي و قَرُبَ مِن مَجالِسِ التَّوابينَ مَجلِسي، عَرَضَت لي بَلِيَّةٌ أزالَت قَدَمي و حالَت بَيني و بَينَ خِدمَتِكَ.
سَيِّدي لَعَلَّكَ عَن بابِكَ طَرَدتَني و عَن خِدمَتِكَ نَحَّيتَني، أو لَعَلَّكَ رَأَيتَني مُستَخِفّا بِحَقِّكَ فَأَقصَيتَني، أو لَعَلَّكَ رَأَيتَني مُعرِضا عَنكَ فَقَلَيتَني، أو لَعَلَّكَ‌
وَجَدتَني في مَقامِ الكاذِبينَ فَرَفَضتَني، أو لَعَلَّكَ رَأَيتَني غَيرَ شاكِرٍ لِنَعمائِكَ فَحَرَمتَني، أو لَعَلَّكَ فَقَدتَني مِن مَجالِسِ العُلَماءِ فَخَذَلتَني، أو لَعَلَّكَ رَأَيتَني فِي الغافِلينَ فَمِن رَحمَتِكَ آيَستَني، أو لَعَلَّكَ رَأَيتَني آلِفَ مَجالِسِ البَطّالينَ فَبَيني و بَينَهُم خَلَّيتَني، أو لَعَلَّكَ لَم تُحِبَّ أن تَسمَعَ دُعائي فَباعَدتَني، أو لَعَلَّكَ بِجُرمي و جَريرَتي كافَيتَني، أو لَعَلَّكَ بِقِلَّةِ حَيائي مِنكَ جازَيتَني، فَإِن عَفَوتَ يا رَبِّ فَطالَما عَفَوتَ عَنِ المُذنِبينَ قَبلي؛ لِأَنَّ كَرَمَكَ أي رَبِّ يَجِلُّ عَن مُجازاةِ المُذنِبينَ، و حِلمَكَ يَكبُرُ عَن مُكافاةِ المُقَصِّرينَ، و أنَا عائِذٌ بِفَضلِكَ هارِبٌ مِنكَ إلَيكَ، مُنتَجِزٌ (مُتَنَجِّزٌ) ما وَعَدتَ مِنَ الصَّفحِ عَمَّن أحسَنَ بِكَ ظَنّاً.
إلهي أنتَ أوسَعُ فَضلًا و أعظَمُ حِلما مِن أن تُقايِسَني بِعَمَلي، أو أن تَستَزِلَّني بِخَطيئَتي، و ما أنَا يا سَيِّدي و ما خَطَري؟! هَبني بِفَضلِكَ سَيِّدي، و تَصَدَّق عَلَيَ بِعَفوِكَ و جَلِّلني بِسِترِكَ، وَ اعفُ عَن تَوبيخي بِكَرَمِ وَجهِكَ.
سَيِّدي أنَا الصَّغيرُ الَّذي رَبَّيتَهُ، و أنَا الجاهِلُ الَّذي عَلَّمتَهُ، و أنَا الضّالُّ الَّذي هَدَيتَهُ، و (أنَا) الوَضيعُ الَّذي رَفَعتَهُ، و أنَا الخائِفُ الَّذي آمَنتَهُ، وَ الجائِعُ الَّذي أشبَعتَهُ، وَ العَطشانُ الَّذي أروَيتَهُ، وَ العارِي الَّذي كَسَوتَهُ وَ الفَقيرُ الَّذي أغنَيتَهُ، وَ الضَّعيفُ الَّذي قَوَّيتَهُ، وَ الذَّليلُ الَّذي أعزَزتَهُ، وَ السَّقيمُ الَّذي شَفَيتَهُ، وَ السّائِلُ الَّذي أعطَيتَهُ، وَ المُذنِبُ الَّذي سَتَرتَهُ و الخاطِئُ الَّذي أقَلتَهُ، و أنَا القَليلُ الَّذي كَثَّرتَهُ، وَ المُستَضعَفُ الَّذي نَصَرتَهُ، و أنَا الطَّريدُ الَّذي آوَيتَهُ.
أنَا يا رَبِّ الَّذي لَم أستَحيِكَ فِي الخَلاءِ و لَم اراقِبكَ فِي المَلاءِ، أنَا صاحِبُ الدَّواهِي العُظمى، أنَا الَّذي عَلى سَيِّدِهِ اجتَرى، أنَا الَّذي عَصَيتُ جَبّارَ السَّماءِ، أنَا الَّذي أعطَيتُ على مَعاصِي الجَليلِ الرُّشا، أنَا الَّذي حينَ بُشِّرتُ بِها خَرَجتُ إلَيها أسعى، أنَا الَّذي أمهَلتَني فَمَا ارعَوَيتُ، و سَتَرتَ عَلَيَ فَمَا استَحيَيتُ، و عَمِلتُ بِالمَعاصي فَتَعَدَّيتُ، و أسقَطتَني مِن عَينِكَ فَما بالَيتُ،
فَبِحِلمِكَ أمهَلتَني و بِسِترِكَ سَتَرتَني، حَتّى كَأَنَّكَ أغفَلتَني، و مِن عُقوباتِ المَعاصي جَنَّبتَني حَتّى كَأَنَّكَ استَحيَيتَني.
إلهي لَم أعصِكَ حينَ عَصَيتُكَ و أنَا بِرُبوبِيَّتِكَ جاحِدٌ، و لا بِأَمرِكَ مُستَخِفٌّ، و لا لِعُقوبَتِكَ مُتَعَرِّضٌ، و لا لِوَعيدِكَ مُتَهاوِنٌ، لكِن خَطيئَةٌ عَرَضَت و سَوَّلَت لي نَفسي و غَلَبَني هَوايَ و أعانَتني عَلَيها شِقوَتي، و غَرَّني سِترُكَ المُرخى عَلَيَ، فَقَد عَصَيتُكَ و خالَفتُكَ بِجَهدي، فَالآنَ مِن عَذابِكَ مَن يَستَنقِذُني؟ و مِن أيدِي الخُصَماءِ غَدا مَن يُخَلِّصُني؟ و بِحَبلِ مَن أتَّصِلُ إن أنتَ قَطَعتَ حَبلَكَ عَنّي؟ فَوا سَوأَتا عَلى ما أحصى كِتابُكَ مِن عَمَلِيَ الَّذي لَو لا ما أرجو مِن كَرَمِكَ و سَعَةِ رَحمَتِكَ، و نَهيِكَ إيّايَ عَنِ القُنوطِ لَقَنَطتُ عِندَ ما أتَذَكَّرُها، يا خَيرَ مَن دَعاهُ داعٍ و أفضَلَ مَن رَجاهُ راجٍ.
اللّهُمَّ بِذِمَّةِ الإِسلامِ أتَوَسَّلُ إلَيكَ، و بِحُرمَةِ القُرآنِ أعتَمِدُ عَلَيكَ، و بِحُبِّ النَّبِيِ الامِّيِ القُرَشِيِ الهاشِمِيِ العَرَبِيِ التَّهامِيِ المَكِّيِ المَدَنِيِ أرجُو الزُّلفَةَ لَدَيكَ، فَلا توحِشِ استيناسَ إيماني، و لا تَجعَل ثَوابي ثَوابَ مَن عَبَدَ سِواكَ، فَإِنَّ قَوما آمَنوا بِأَلسِنَتِهِم لِيَحقِنوا بِهِ دِماءَهُم فَأَدرَكوا ما أمَّلوا، و إنّا آمَنّا بِكَ بِأَلسِنَتِنا و قُلوبِنا لِتَعفُوَ عَنّا فَأَدرِكنا ما أمَّلنا، و ثَبِّت رَجاءَكَ في صُدورِنا، و لا تُزِغ قُلوبَنا بَعدَ إذ هَدَيتَنا وهَب لَنا مِن لَدُنكَ رَحمَةً إنَّكَ أنتَ الوَهّابُ، فَوَ عِزَّتِكَ لَوِ انتَهَرتَني ما بَرِحتُ مِن بابِكَ و لا كَفَفتُ عَن تَمَلُّقِكَ لِما الهِمَ قَلبي مِنَ المَعرِفَةِ بِكَرَمِكَ و سَعَةِ رَحمَتِكَ، إلى مَن يَذهَبُ العَبدُ إلّا إلى مَولاهُ، و إلى مَن يَلتَجِئُ المَخلوقُ إلّا إلى خالِقِهِ.
إلهي لَو قَرَنتَني بِالأَصفادِ، و مَنَعتَني سَيبَكَ مِن بَينِ الأَشهادِ، و دَلَلتَ عَلى فَضائِحي عُيونَ العِبادِ، و أمَرتَ بي إلَى النّارِ و حُلتَ بَيني و بَينَ الأَبرارِ، ما قَطَعتُ رَجائي مِنكَ و ما صَرَفتُ تَأميلي لِلعَفوِ عَنكَ، و لا خَرَجَ حُبُّكَ مِن‌
قَلبي، أنَا لا أنسى أيادِيَكَ عِندي و سِترَكَ عَلَيَ في دارِ الدُّنيا.
سَيِّدي أخرِج حُبَّ الدُّنيا مِن قَلبي، اجمَع بَيني و بَينَ المُصطَفى و آلِهِ خِيَرَتِكَ مِن خَلقِكَ و خاتَمِ النَّبِيِّينَ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللّهُ عَلَيهِ و آلِهِ و سَلَّمَ، وَ انقُلني إلى دَرَجَةِ التَّوبَةِ إلَيكَ، و أعِنّي بِالبُكاءِ عَلى نَفسي فَقَد أفنَيتُ بِالتَّسويفِ وَ الآمالِ عُمُري، و قَد نَزَلتُ مَنزِلَةَ الآيِسينَ مِن خَيري، فَمَن يَكونُ أسوَأَ حالًا مِنّي إن أنَا نُقِلتُ عَلى مِثلِ حالي إلى قَبري، لَم امَهِّدهُ لِرَقدَتي و لَم أفرُشهُ بِالعَمَلِ الصّالِحِ لِضَجعَتي، و ما لي لا أبكي و ما أدري إلى ما يَكونُ مَصيري، و أرى نَفسي تُخادِعُني و أيّامي تُخاتِلُني؟ و قَد خَفَقَت عِندَ رَأسي أجنِحَةُ المَوتِ، فَما لي لا أبكي؟! أبكي لِخُروجِ نَفسي، أبكي لِظُلمَةِ قَبري، أبكي لِضيقِ لَحدي، أبكي لِسُؤالِ مُنكَرٍ و نَكيرٍ إيّايَ، أبكي لِخُروجي مِن قَبري عُريانا ذَليلًا حامِلًا ثِقلي عَلى ظَهري، أنظُرُ مَرَّةً عَن يَميني و اخرى عَن شِمالي، إذِ الخَلائِقُ في شَأنٍ غَيرِ شَأني، لِكُلِّ امرِئ؟ مِنهُم يَومَئِذٍ شَأنٌ يُغنيهِ، وُجوهٌ يَومَئِذٍ مُسفِرَةٌ ضاحِكَةٌ مُستَبشِرَةٌ، و وُجوهٌ يَومَئِذٍ عَلَيها غَبَرَةٌ تَرهَقُها قَتَرَةٌ و ذِلَّةٌ، سَيِّدي عَلَيكَ مُعَوَّلي و مُعتَمَدي و رَجائي و تَوَكُّلي، و بِرَحمَتِكَ تَعَلُّقي، تُصيبُ بِرَحمَتِكَ مَن تَشاءُ و تَهدي بِكَرامَتِكَ مَن تُحِبُّ، فَلَكَ الحَمدُ عَلى ما نَقَّيتَ مِنَ الشِّركِ قَلبي، و لَكَ الحَمدُ عَلى بَسطِ لِساني، أ فَبِلِساني هذا الكالِّ أشكُرُكَ؟ أم بِغايَةِ جَهدي في عَمَلي ارضيكَ؟ و ما قَدرُ لِساني يا رَبِّ في جَنبِ شُكرِكَ و ما قَدرُ عَمَلي في جَنبِ نِعَمِكَ و إحسانِكَ إلَيَ.
إلهي إنَّ جودَكَ بَسَطَ أمَلي، و شُكرَكَ قَبِلَ عَمَلي، سَيِّدي إلَيكَ رَغبَتي و إلَيكَ رَهبَتي و إلَيكَ تَأميلي، قَد ساقَني إلَيكَ أمَلي و عَلَيكَ يا واحِدي عَلِقَت هِمَّتي و فيما عِندَكَ انبَسَطَت رَغبَتي، و لَكَ خالِصُ رَجائي و خَوفي، و بِكَ أنِسَت مَحَبَّتي و إلَيكَ ألقَيتُ بِيَدي، و بِحَبلِ طاعَتِكَ مَدَدتُ رَهبَتي.
مَولايَ بِذِكرِكَ عاشَ قَلبي، و بِمُناجاتِكَ بَرَّدتَ ألَمَ الخَوفِ عَنّي، فَيا مَولايَ و يا مُؤَمَّلي و يا مُنتَهى سُؤلي، فَرِّق بَيني و بَينَ ذَنبِيَ المانِعِ لي مِن لُزومِ طاعَتِكَ، فَإِنَّما أسأَلُكَ لِقَديمِ الرَّجاءِ فيكَ و عَظيمِ الطَّمَعِ مِنكَ، الَّذي أوجَبتَهُ عَلى نَفسِكَ مِنَ الرَّأفَةِ وَ الرَّحمَةِ، فَالأَمرُ لَكَ وَحدَكَ، وَ الخَلقُ كُلُّهُم عِيالُكَ و في قَبضَتِكَ، و كُلُّ شَي‌ءٍ خاضِعٌ لَكَ تَبارَكتَ يا رَبَّ العالَمينَ.
إلهِي ارحَمني إذَا انقَطَعَت حُجَّتي، و كَلَّ عَن جَوابِكَ لِساني و طاشَ عِندَ سُؤالِكَ إيّايَ لُبّي، فَيا عَظيمَ رَجائي لا تُخَيِّبني إذَا اشتَدَّت فاقَتي، و لا تَرُدَّني لِجَهلي، و لا تَمنَعني لِقِلَّةِ صَبري، أعطِني لِفَقري وَ ارحَمني لِضَعفي، سَيِّدي عَلَيكَ مُعتَمَدي و مُعَوَّلي و رَجائي و تَوَكُّلي، و بِرَحمَتِكَ تَعَلُّقي و بِفَنائِكَ أحُطُّ رَحلي، و لِجودِكَ أقصُدُ طَلِبَتي، و بِكَرَمِكَ أي رَبِّ أستَفتِحُ دُعائي، و لَدَيكَ أرجو غِنى فاقَتي، و بِغِناكَ أجبُرُ عَيلتي، و تَحتَ ظِلِّ عَفوِكِ قِيامي، و إلى جودِكَ و كَرَمِكَ أرفَعُ بَصَري، و إلى مَعروفِكَ اديمُ نَظَري، فَلا تُحرِقني بِالنّارِ و أنتَ مَوضِعُ أمَلي، و لا تُسكِنِّي الهاوِيَةَ فَإِنَّكَ قُرَّةُ عَيني، يا سَيِّدي لا تُكَذِّب ظَنّي بِإِحسانِكَ و مَعروفِكَ، فَإِنَّكَ ثِقَتي و لا تَحرِمني ثَوابَكَ فَإِنَّكَ العارِفُ بِفَقري.
إلهي إن كانَ قَد دَنا أجَلي و لَم يُقَرِّبني مِنكَ عَمَلي، فَقَد جَعَلتُ الاعترافَ إلَيكَ بِذَنبي وَسائِلَ عِلَلي.
إلهي إن عَفَوتَ فَمَن أولى مِنكَ و إن عَذَّبتَ فَمَن أعدَلُ مِنكَ فِي الحُكمِ. ارحَم في هذِهِ الدُّنيا غُربَتي، و عِندَ المَوتِ كُربَتي، و فِي القَبرِ وَحدَتي، و فِي اللَّحدِ وَحشَتي و إذا نُشِرتُ لِلحِسابِ بَينَ يَدَيكَ ذُلَّ مَوقِفي، وَ اغفِر لي ما خَفِيَ عَلَى الآدَمِيِّينَ مِن عَمَلي، و أدِم لي ما بِهِ سَتَرتَني، وَ ارحَمني صَريعا عَلَى الفِراشِ تُقَلِّبُني أيدي أحِبَّتي، و تَفَضَّل عَلَيَ مَمدودا عَلَى المُغتَسَلِ يُقَلِّبُني صالِحُ‌
جيرَتي، و تَحَنَّن عَلَيَ مَحمولًا قَد تَناوَلَ الأَقرِباءُ أطرافَ جِنازَتي، و جُد عَلَيَ مَنقولًا قَد نَزَلتُ بِكَ وَحيدا في حُفرَتي، وَ ارحَم في ذلِكَ البَيتِ الجَديدِ غُربَتي حَتّى لا أستَأنِسَ بِغَيرِكَ، يا سَيِّدي إن وَكَلتَني إلى نَفسي هَلَكتُ، سَيِّدي فَبِمَن أستَغيثُ إن لَم تُقِلني عَثرَتي؟ فَإِلى مَن أفزَعُ إن فَقَدتُ عِنايَتَكَ في ضَجعَتي؟ و إلى مَن ألتَجِئُ إن لَم تُنَفِّس كُربَتي؟ سَيِّدي مَن لي و مَن يَرحَمُني إن لَم تَرحَمني؟ و فَضلَ مَن اؤَمِّلُ إن عَدِمتُ فَضلَكَ يَومَ فاقَتي؟ و إلى مَنِ الفِرارُ مِنَ الذُّنوبِ إذَا انقَضى أجَلي؟ سَيِّدي لا تُعَذِّبني و أنَا أرجوكَ.
إلهي حَقِّق رَجائي و آمِن خَوفي فَإِنَّ كَثرَةَ ذُنوبي لا أرجو فيها إلّا عَفوَكَ، سَيِّدي أنَا أسأَلُكَ ما لا أستَحِقُّ و أنتَ أهلُ التَّقوى و أهلُ المَغفِرَةِ فَاغفِر لي، و ألبِسني مِن نَظَرِكَ ثَوبا يُغَطّي عَلَيَ التَّبِعاتِ و تَغفِرُها لي و لا اطالَبُ بِها، إنَّكَ ذو مَنٍّ قَديمٍ و صَفحٍ عَظيمٍ و تَجاوُزٍ كَريمٍ.
إلهي أنتَ الَّذي تُفيضُ سَيبَكَ عَلى مَن لا يَسأَلُكَ و عَلَى الجاحِدينَ بِرُبوبِيَّتِكَ، فَكَيفَ سَيِّدي بِمَن سَأَلَكَ و أيقَنَ أنَّ الخَلقَ لَكَ وَ الأَمرَ إلَيكَ؟ تَبارَكتَ و تَعالَيتَ يا رَبَّ العالَمينَ، سَيِّدي عَبدُكَ بِبابِكَ أقامَتهُ الخَصاصَةُ بَينَ يَدَيكَ، يَقرَعُ بابَ إحسانِكَ بِدُعائِهِ و يَستَعطِفُ جَميلَ نَظَرِكَ بِمَكنونِ رَجائِهِ، فَلا تُعرِض بِوَجهِكَ الكَريمِ عَنّي وَ اقبَل مِنّي ما أقولُ، فَقَد دَعَوتُكَ بِهذَا الدُّعاءِ و أنَا أرجو ألّا تَرُدَّني مَعرِفَةً مِنّي بِرَأفَتِكَ و رَحمَتِكَ، إلهي أنتَ الَّذي لا يُحفيكَ سائِلٌ و لا يَنقُصُكَ نائِلٌ؛ أنتَ كَما تَقولُ و فَوقَ ما نَقولُ.
اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ صَبرا جَميلًا و فَرَجا قَريبا و قَولًا صادِقا و أجرا عَظيما، أسأَلُكَ يا رَبِّ مِنَ الخَيرِ كُلِّهِ ما عَلِمتُ مِنهُ و ما لَم أعلَم، أسأَلُكَ اللّهُمَّ مِن خَيرِ ما سَأَلَكَ مِنهُ عِبادُكَ الصّالِحونَ، يا خَيرَ مَن سُئِلَ و أجوَدَ مَن أعطى، أعطِني سُؤلي في نَفسي و أهلي و والِدَيَ و وَلَدي و أهلِ حُزانَتي و إخواني فيكَ،
و أرغِد عَيشي و أظهِر مُرُوَّتي و أصلِح جَميعَ أحوالي، وَ اجعَلني مِمَّن أطَلتَ عُمُرَهُ و حَسَّنتَ عَمَلَهُ، و أتمَمتَ عَلَيهِ نِعمَتَكَ و رَضيتَ عَنهُ، و أحيَيتَهُ حَياةً طَيِّبَةً في أدوَمِ السُّرورِ و أسبَغِ الكَرامَةِ و أتَمِّ العَيشِ، إنَّكَ تَفعَلُ ما تَشاءُ و لا يَفعَلُ ما يَشاءُ غَيرُكَ.
اللّهُمَّ خُصَّني مِنكَ بِخاصَّةِ ذِكرِكَ، و لا تَجعَل شَيئا مِمّا أتَقَرَّبُ بِهِ في آناءِ اللَّيلِ و أطرافِ النَّهارِ رِياءً و لا سُمعَةً و لا أشَرا و لا بَطَرا وَ اجعَلني لَكَ مِنَ الخاشِعينَ.
اللّهُمَّ أعطِنِي السَّعَةَ فِي الرِّزقِ، وَ الأَمنَ فِي الوَطَنِ، و قُرَّةَ العَينِ فِي الأَهلِ وَ المالِ وَ الوَلَدِ وَ المُقامَ في نِعَمِكَ عِندي، وَ الصِّحَّةَ فِي الجِسمِ وَ القُوَّةَ فِي البَدَنِ وَ السَّلامَةَ فِي الدّينِ، وَ استَعمِلني بِطاعَتِكَ و طاعَةِ رَسولِكَ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللّهُ عَلَيهِ و آلِهِ أبَدا مَا استَعمَرتَني، وَ اجعَلني مِن أوفَرِ عِبادِكَ عِندَكَ نَصيبا في كُلِّ خَيرٍ أنزَلتَهُ و تُنزِلُهُ في شَهرِ رَمَضانَ في لَيلَةِ القَدرِ و ما أنتَ مُنزِلُهُ في كُلِّ سَنَةٍ، مِن رَحمَةٍ تَنشُرُها و عافِيَةٍ تُلبِسُها و بَلِيَّةٍ تَدفَعُها و حَسَناتٍ تَتَقَبَّلُها و سَيِّئاتٍ تَتَجاوَزُ عَنها، وَ ارزُقني حَجَّ بَيتِكَ الحَرامِ في عامي هذا و في كُلِّ عامٍ، وَ ارزُقني رِزقا واسِعا مِن فَضلِكَ الواسِعِ، وَ اصرِف عَنّي يا سَيِّدِي الأَسواءَ، وَ اقضِ عَنِّي الدَّينَ وَ الظُّلاماتِ حَتّى لا أتَأَذّى بِشَي‌ءٍ مِنهُ، و خُذ عَنّي بِأَسماعِ و أبصارِ أعدائي و حُسّادي وَ الباغينَ عَلَيَ وَ انصُرني عَلَيهِم، و أقِرَّ عَيني و فَرِّح قَلبي، وَ اجعَل لي مِن هَمّي و كَربي فَرَجا و مَخرَجا، وَ اجعَل مَن أرادَني بِسوءٍ مِن جَميعِ خَلقِكَ تَحتَ قَدَمَيَ، وَ اكفِني شَرَّ الشَّيطانِ و شَرَّ السُّلطانِ و سَيِّئاتِ عَمَلي، و طَهِّرني مِنَ الذُّنوبِ كُلِّها، و أجِرني مِنَ النّارِ بِعَفوِكَ و أدخِلنِي الجَنَّةَ بِرَحمَتِكَ و زَوِّجني مِنَ الحورِ العينِ بِفَضلِكَ، و ألحِقني بِأَولِيائِكَ الصّالِحينَ مُحَمَّدٍ و آلِهِ الأَبرارِ الطَّيِّبينَ الطّاهِرينَ الأَخيارِ صَلَواتُكَ عَلَيهِم و عَلى أجسادِهِم و أرواحِهِم و رَحمَةُ اللّهِ و بَرَكاتُهُ.
إلهي و سَيِّدي و عِزَّتِكَ و جَلالِكَ لَئِن طالَبتَني بِذُنوبي لَاطالِبَنَّكَ بِعَفوِكَ، و لَئِن طالَبتَني بِلُؤمي لَاطالِبَنَّكَ بِكَرَمِكَ، و لَئِن أدخَلتَنِي النّارَ لَاخبِرَنَّ أهلَ النّارِ بِحُبّي لَكَ.
إلهي و سَيِّدي إن كُنتَ لا تَغفِرُ إلّا لِأَولِيائِكَ و أهلِ طاعَتِكَ فَإِلى مَن يَفزَعُ المُذنِبونَ؟ و إن كُنتَ لا تُكرِمُ إلّا أهلَ الوَفاءِ بِكَ فَبِمَن يَستَغيثُ المُسيؤونَ؟
إلهي إن أدخَلتَنِي النّارَ فَفي ذلِكَ سُرورُ عَدُوِّكَ، و إن أدخَلتَنِي الجَنَّةَ فَفي ذلِكَ سُرورُ نَبِيِّكَ، و أنَا وَ اللّهِ أعلَمُ أنَّ سُرورَ نَبِيِّكَ أحَبُّ إلَيكَ مِن سُرورِ عَدُوِّكَ.
اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ أن تَملَأَ قَلبي حُبّا لَكَ و خَشيَةً مِنكَ و تَصديقا لَكَ و إيمانا بِكَ و فَرَقا مِنكَ و شَوقا إلَيكَ، يا ذَا الجَلالِ وَ الإِكرامِ، حَبِّب إلَيَ لِقاءَكَ و أحبِب لِقائي، وَ اجعَل لي في لِقائِكَ الرّاحَةَ وَ الفَرَجَ وَ الكَرامَةَ.
اللّهُمَّ ألحِقني بِصالِحِ مَن مَضى وَ اجعَلني مِن صالِحِ مَن بَقِيَ، و خُذ بي سَبيلَ الصّالِحينَ و أعِنّي عَلى نَفسي بِما تُعينُ بِهِ الصّالِحينَ عَلى أنفُسِهِم، وَ اختِم عَمَلي بِأَحسَنِهِ وَ اجعَل ثَوابي مِنهُ الجَنَّةَ بِرَحمَتِكَ، و أعِنّي عَلى صالِحِ ما أعطَيتَني، و ثَبِّتني يا رَبِّ و لا تَرُدَّني في سوءٍ استَنقَذتَني مِنهُ يا رَبَّ العالَمينَ.
اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ إيمانا لا أجَلَ لَهُ دونَ لِقائِكَ، أحيِني ما أحيَيتَني عَلَيهِ و تَوَفَّني إذا تَوَفَّيتَني عَلَيهِ، وَ ابعَثني إذا بَعَثتَني عَلَيهِ و أبرِئ قَلبي مِنَ الرِّياءِ وَ الشَّكِّ وَ السُّمعَةِ في دينِكَ حَتّى يَكونَ عَمَلي خالِصا لَكَ.
اللّهُمَّ أعطِني بَصيرَةً في دينِكَ و فَهما في حُكمِكَ و فِقها في عِلمِكَ، و كِفلَينِ مِن رَحمَتِكَ و وَرَعا يَحجُزُني عَن مَعاصيكَ و بَيِّض وَجهي بِنورِكَ وَ اجعَل رَغبَتي فيما عِندَكَ، و تَوَفَّني في سَبيلِكَ و عَلى مِلَّةِ رَسولِكَ صَلَّى اللّهُ عَلَيهِ و آلِهِ.
اللّهُمَّ إنّي أعوذُ بِكَ مِنَ الكَسَلِ وَ الفَشَلِ وَ الهَمِّ وَ الجُبنِ وَ البُخلِ وَ الغَفلَةِ وَ القَسوَةِ
وَ الذِّلَّةِ وَ المَسكَنَةِ وَ الفَقرِ وَ الفاقَةِ و كُلِّ بَلِيَّةٍ، وَ الفَواحِشِ ما ظَهَرَ مِنها و ما بَطَنَ، و أعوذُ بِكَ مِن نَفسٍ لا تَقنَعُ و بَطنٍ لا يَشبَعُ و قَلبٍ لا يَخشَعُ و دُعاءٍ لا يُسمَعُ و عَمَلٍ لا يَنفَعُ، و أعوذُ بِكَ يا رَبِّ عَلى نَفسي و ديني و مالي و عَلى جَميعِ ما رَزَقتَني مِنَ الشَّيطانِ الرَّجيمِ إنَّكَ أنتَ السَّميعُ العَليمُ.
اللّهُمَّ إنَّهُ لا يُجيرُني مِنكَ أحَدٌ و لا أجِدُ مِن دونِكَ مُلتَحَدا، فَلا تَجعَل نَفسي في شَي‌ءٍ مِن عَذابِكَ، و لا تَرُدَّني بِهَلَكَةٍ و لا تَرُدَّني بِعَذابٍ أليمٍ.
اللّهُمَّ تَقَبَّل مِنّي و أعلِ ذِكري وَ ارفَع دَرَجَتي و حُطَّ وِزري و لا تُذَكِّرني بِخَطيئَتي، وَ اجعَل ثَوابَ مَجلسي و ثَوابَ مَنطِقي و ثَوابَ دُعائي رِضاكَ وَ الجَنَّةَ، أعطِني يا رَبِّ جَميعَ ما سَأَلتُكَ و زِدني مِن فَضلِكَ، إنّي إلَيكَ راغِبٌ يا رَبَّ العالَمينَ.
اللّهُمَّ إنَّكَ أنزَلتَ في كِتابِكَ أن نَعفُوَ عَمَّن ظَلَمَنا، و قَد ظَلَمنا أنفُسَنا فَاعفُ عَنّا فَإِنَّكَ أولى بِذلِكَ مِنّا، و أمَرتَنا ألّا نَرُدَّ سائِلًا عَن أبوابِنا و قَد جِئتُكَ سائِلًا فَلا تَرُدَّني إلّا بِقَضاءِ حاجَتي، و أمَرتَنا بِالإِحسانِ إلى ما مَلَكَت أيمانُنا و نَحنُ أرِقّاؤُكَ فَأَعتِق رِقابَنا مِنَ النّارِ.
يا مَفزَعي عِندَ كُربَتي، و يا غَوثي عِندَ شِدَّتي، إلَيكَ فَزَعتُ و بِكَ استَغَثتُ و لُذتُ، لا ألوذُ بِسِواكَ و لا أطلُبُ الفَرَجَ إلّا مِنكَ، فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ و آلِ مُحَمَّدٍ فَأَغِثني و فَرِّج عَنّي، يا مَن يَقبَلُ اليَسيرَ و يَعفو عَنِ الكَثيرِ، اقبَل مِنِّي اليَسيرَ وَ اعفُ عَنِّي الكَثيرَ إنَّكَ أنتَ الرَّحيمُ الغَفورُ.
اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ إيمانا تُباشِرُ بِهِ قَلبي، و يَقينا حَتّى أعلَمَ أنَّهُ لَن يُصيبَني إلّا ما كَتَبتَ لي، و رَضِّني مِنَ العَيشِ بِما قَسَمتَ لي يا أرحَمَ الرّاحِمينَ.
______________________________
(1) مصباح المتهجّد: ص 582 ح 691، الإقبال: ج 1 ص 157، المصباح للكفعمي: ص 781.
ص: 219
ب دعاى ابو حمزه ثُمالى‌
211. مصباح المتهجّد به نقل از ابو حمزه ثمالى: امام سجّاد عليه السلام در ماه رمضان، همه شب را نماز مى‌خواند و چون سحر مى‌شد، اين دعا را مى‌خواند:
«خدايا! مرا با كيفرت ادب نكن و با عقوبت غافلگيركننده‌ات، به من نيرنگ مزن. پروردگارا! برايم از كجا خير تواند بود، با آن كه جز از پيش تو يافت نمى‌شود؛ و برايم از كجا رهايى خواهد بود، با آن كه جز به يارى‌ات، در توان‌
نيست؟ نه آن كه نيكى كند، از يارى و رحمتت بى‌نياز است و نه آن كه بدى كند و بر تو گستاخ شود و تو را ناخرسند سازد، از قلمرو قدرتت بيرون. اى پروردگار من، اى پروردگار من، اى پروردگار من! ...».
بگويد تا آن كه نفَس قطع شود.
«تو را با تو شناختم و تو خود، مرا بر خودت راهنمايى كردى و به سويت خواندى و اگر تو نبودى، نمى‌دانستم كه تو چيستى.
سپاس، خدايى را كه او را مى‌خوانم، پس جوابم مى‌دهد، هر چند وقتى مرا مى‌خوانَد، كاهلم.
سپاس، خدايى را كه از او مى‌خواهم، پس عطايم مى‌كند، هر چند وقتى از من وام مى‌خواهد، بخيلم.
سپاس، خدايى را كه هرگاه بخواهم، براى نيازم او را مى‌خوانم و هرگاه بخواهم، براى راز و نيازم با او خلوت مى‌كنم، بدون هيچ واسطه‌اى. او نيز حاجتم را برمى‌آورد.
سپاس، خدايى را كه جز او را نمى‌خوانم، و اگر جز او را بخوانم، دعايم را اجابت نمى‌كند.
سپاس، خدايى را كه جز به او اميد ندارم، و اگر جز به او اميد بندم، اميدم را نااميد مى‌كند.
سپاس، خدايى را كه مرا به خودش وا گذاشت. پس گرامى‌ام داشت و مرا به مردم وا نگذاشت تا خوارم سازند.
سپاس، خدايى را كه با من اظهار دوستى كرد، با آن كه او از من، بى‌نياز است.
سپاس، خدايى را كه نسبت به [گناهانِ‌] من بردبارى مى‌ورزد، چنان كه گويى مرا گناهى نيست. پس، پروردگارم، پيش من ستوده‌ترين چيز و شايسته‌ترين كس به ستايش من است.
خداوندا! من راه‌هاى نيازخواهى را به سوى تو باز مى‌بينم و چشمه‌هاى اميد به درگاهت را پُرآب مى‌يابم و يارى جستن از احسان تو را براى اميدواران به تو روا مى‌بينم و درهاى دعا به پيشگاهت را براى فريادخواهان، گشوده مى‌يابم؛ و مى‌دانم كه براى اميدواران، در جايگاه اجابتى و براى پريشان‌خاطران، در كمينِ فريادرسى، و [مى‌دانم كه‌] در ناليدن به درگاه جود تو و خرسندى از تقدير تو، بهترين عوض از بخلِ بخيلان است و وسعت و بى‌نيازى از آنچه در دست دنياطلبان است و [نيز مى‌دانم‌] آن كه به سوى تو كوچ كند، راهش نزديك است و تو خود را از بندگانت نمى‌پوشانى، مگر آن كه كارهاى بدِ آنان، حجابى ميان آنان و تو گردد. من خواسته‌ام را به درگاه تو آورده‌ام و نيازم را نزد تو باز مى‌گويم و پناهجويى‌ام را به نزد تو و وسيله‌جويى‌ام را با دعا به آستان تو قرار داده‌ام، بى آن كه شايسته آن باشم كه از من بشنوى و يا از من درگذرى؛ بلكه از آن رو كه به بزرگوارى‌ات اطمينان دارم و به درستىِ وعده‌ات دل‌آرامم و به ايمان به يگانگى‌ات پناه برده‌ام و يقين دارم كه مرا چنان مى‌شناسى كه پروردگارى جز تو و معبودى غير از تو ندارم، كه تو يگانه بى‌شريكى.
خداوندا! تو فرموده‌اى و سخنت حق و وعده‌ات راست است كه: «از فضل (احسان) خدا بخواهيد» «همانا خداوند به شما مهربان است» و از صفات تو اى سَرور من آن نيست كه به خواستن، فرمان دهى، ولى عطا نكنى، در حالى كه تو با بخشش‌هايت، به اهل مملكت خويش نعمت‌دهنده‌اى و با رأفت و مهربانى‌ات، به آنان عنايت دارى.
خداوندا! مرا از كوچكى، در دامان نعمت و احسانت پروراندى و در بزرگى هم بلندآوازه‌ام كردى. پس، اى آن كه در دنيا با نيكى و احسان و نعمت‌هايش مرا پرورْد و در آخرت به بخشايش و بزرگوارى‌اش اشارتم فرمود! اى مولاى من! معرفتم، راهنماى من بر توست و محبّتم به تو، واسطه من به درگاهت است و من به راهنمايى تو، به اين راهنمايم اطمينان دارم و به شفاعت تو، به شفيع خود دل‌گرمم.
سرورم! تو را با زبانى مى‌خوانم كه گناهش، آن را لال كرده است و با قلبى با تو نجوا مى‌كنم كه جرمش، او را به هلاكت افكنده است.
پروردگارا! تو را مى‌خوانم، بيمناك و مشتاق، و اميدوار و ترسان. مولاى من! چون به گناهانم مى‌نگرم، وحشت‌زده مى‌نالم و چون بر كَرَمت چشم مى‌دوزم، اميدوار مى‌شوم. پس اگر ببخشايى، بهترين مهربانى و اگر عذاب كنى، ستم نكرده‌اى.
خدايا! حجّت من در گستاخى‌ام بر خواستن از تو، با اين كه آنچه را نمى‌پسندى، انجام داده‌ام، بخشش و كَرَم توست و پشتوانه‌ام در سختىِ خويش با وجود بى‌شرمى‌ام، رأفت و مهربانى توست. اميد بسته‌ام كه بين اينها، نااميدم نمى‌كنى. پس، اميدم را برآور و دعايم را بشنو، اى بهترين كسى كه نيايشگر، او را مى‌خواند و برترين كسى كه اميدوار، به او اميد مى‌بندد!
سرورم! آرزويم بزرگ، ولى كردارم زشت است؛ از بخشايش خود به اندازه آرزويم عطا كن و مرا به بدترين كارم مؤاخذه نكن. تو بزرگوارتر از آنى كه گنهكاران را كيفر دهى و بردبارتر از آنى كه كوتاهى‌كنندگان را مجازات كنى.
سرورم! به احسانت پناهنده‌ام و از تو به سوى خودت مى‌گريزم و وعده گذشتى را كه به خوش‌بينان به خويش داده‌اى، حتمى مى‌دانم. پروردگارا! مگر من كيستم و چه اهمّيتى دارم؟ به احسانت مرا ببخشاى و به گذشتت بر من منّت گذار. پروردگارا! با پوششت مرا بپوشان و با ذات بزرگوارت از سرزنشم درگذر. اگر امروز، كسى جز تو بر گناهم آگاه مى‌شد، انجامش نمى‌دادم و اگر از كيفر امروزت بيم داشتم، از آن پرهيز مى‌كردم، [البتّه‌] نه آن كه پيش من بى‌مقدارترينِ بينندگان يا ناچيزترينِ مطّلعان از من باشى؛ بلكه چون تو اى پروردگار بهترينِ پوشانندگان و دادگرترينِ داوران و بزرگوارترينِ بزرگوارانى؛ [و] عيب‌پوش و خطابخش و غيب‌دانى؛ [و] با كَرَمت گناه را مى‌پوشى و با بردبارى‌ات، كيفر را به تأخير مى‌افكنى. پس، تو را
سپاس بر بردبارى‌ات پس از دانستنت، و بر گذشتت پس از قدرتت. بردبارى‌ات به من، بر گناه، گستاخم مى‌كند و عيب‌پوشى‌ات بر من، به بى‌شرمى‌ام مى‌كشاند و شناختى كه از رحمت گسترده و گذشت بزرگ تو دارم، مرا در روى آوردن به گناهان، شتاب مى‌بخشد.
اى بردبار، اى بزرگوار، اى زنده پابرجا، اى آمرزنده گناه، اى پذيرنده توبه، اى بزرگ‌منّت و اى ديرين‌احسان! كجاست پوشش زيبايت؟ كجاست گذشت بزرگت؟ كجاست گشايش نزديكت؟ كجاست پناه دادنِ سريعت؟ كجاست رحمت گسترده‌ات؟ كجاست بخشش‌هاى فراوانت؟ كجاست عطاهاى گوارايت؟ كجاست رفتارهاى ارجمندت؟ كجاست فضل بزرگ و منّت عظيم و احسان ديرينت؟ كَرَمت كجاست، اى كريم؟ با كَرَمت، نجاتم بخش و با رحمتت، رهايم كن!
اى احسان‌كننده، اى زيباكردار، اى نعمت‌بخش و اى صاحب احسان! در نجات از كيفرت، به اعمال خود تكيه نمى‌كنيم؛ بلكه به احسانت بر ما، دل بسته‌ايم؛ چرا كه تو اهل تقوا و اهل آمرزشى. از روى نعمت، آغازگر احسانى و از روى كَرَم، بخشاينده گناه. نمى‌دانيم چگونه سپاست گوييم و كدام نعمتت را شكر كنيم: آيا بر آن زيبايى‌اى كه مى‌گسترى؟ يا بر آن زشتى‌اى كه مى‌پوشانى؟ يا بر آن بلاها و امتحان‌هاى بزرگى كه آسان ساختى؟ و يا آن سختى‌هاى بسيارى كه از آنها نجات و عافيت بخشيدى؟
اى دوستِ آن كه به درگاهت مهر ورزد! اى نور چشم آن كه به تو پناه آورَد و از ديگران بگسلد! تو نيكوكارى و ما بدكاريم. پس، پروردگارا! به زيبايىِ لطف و كَرَمت، از زشتى گناهمان درگذر!
پروردگارا! كدام نابخردى است كه بخشش تو نتواند آن را فرا گيرد؟ يا كدام زمان، بلندمدّت‌تر از تحمّل توست؟ و اندازه كارهاى ما در كنار نعمت‌هاى تو چيست؟ و چگونه كارهاى زشتمان را در مقابل بزرگوارى‌ات، زياد بشماريم؟ بلكه چگونه مجال بر گنهكاران، تنگ مى‌شود، با آن رحمت گسترده تو كه آنان را فرا گرفته است؟
اى گسترده‌آمرزش، اى گشاده‌دست به رحمت! به عزّتت سوگند اى سرورم اگر مرا برانى، از درگاهت نروم و از التماس به تو دست بر ندارم؛ چرا كه تو را با جود و كَرَم مى‌شناسم. تو آنچه را بخواهى، مى‌كنى؛ و هر كه را هر گونه بخواهى، عذاب مى‌كنى؛ و هر كه را به هر سبب كه بخواهى، هر گونه كه بخواهى، رحم مى‌كنى.
در كار تو، چون و چرا نيست و در فرمان‌روايى‌ات كسى مخالف نيست. در فرمانت، بى‌شريكى و در حكومتت، بى‌رقيبى و در تدبيرت، كسى بر تو ايراد نمى‌گيرد. آفرينش و فرمان، براى توست. خجسته است خداوند، پروردگار جهانيان.
پروردگارا! اين، جايگاه كسى است كه به تو روى آورده و به آستان كَرَمت پناهنده شده و همدم احسان و نعمت‌هاى توست. تو، آن بخشنده‌اى هستى كه گذشتِ تو تنگ نمى‌شود و احسانت كاسته و رحمتت كم نمى‌گردد. ما به عفو ديرين تو و احسان بزرگ و رحمت گسترده‌ات، اطمينان داريم. پروردگارا! آيا ممكن است بر خلاف گمانمان با ما رفتار كنى و يا آرزوهايمان را بر نياورى؟ هرگز، اى بزرگوار! نه گمانِ ما به تو اين گونه است و نه انتظار ما از تو، چنين.
پروردگارا! ما به درگاهت آرزويى طولانى و بسيار و بزرگ داريم. نافرمانى‌ات كرده‌ايم؛ ليك اميد آن داريم كه بر ما بپوشانى. تو را خوانده‌ايم و اميد استجابت داريم. مولاى ما! اميدمان را برآور، كه مى‌دانيم با كارهايمان مستحقّ چه كيفرى هستيم؛ ليكن اين كه به ما آگاهى و اين كه مى‌دانيم روى رحمت از ما برنمى‌گردانى، ما را بر آن داشته كه به درگاهت رغبت كنيم، هر چند شايسته رحمتت نباشيم؛ امّا تو شايسته آنى كه بر ما و گنهكاران، با احسان گسترده‌ات، بخشش كنى. پس، آن گونه كه تو شايسته آنى، بر ما منّت بگذار و بر ما ببخش، كه ما نيازمند احسان توييم.
اى آمرزنده! به فروغ تو، راه يافته‌ايم و به احسان تو، بى‌نياز شده‌ايم و صبح و شام ما، همدم نعمت توست. گناهانمان پيش روى توست؛ از آنها به درگاهت آمرزش مى‌طلبيم و توبه مى‌كنيم. تو با نعمت‌ها، به ما محبّت مى‌كنى و ما با گناهان، با تو مخالفت مى‌كنيم. نيكىِ تو بر ما فرود مى‌آيد؛ ولى بدىِ ما به سويت بالا مى‌رود. هميشه فرشته‌اى بزرگوار، از ما كار زشت به حضورت مى‌آورد؛ امّا اين، سبب نمى‌شود كه نعمت‌ها و نيكى‌هايت را از ما دريغ بدارى. پس، منزّهى تو، از آغاز تا انجام. چه بردبار و بزرگ و كريم بوده‌اى و هستى! نام‌هايت مقدّس، ستايشت بزرگ، و نعمت‌ها و كارهايت بزرگوارانه بوده است. خدايا! احسان و بردبارى‌ات، گسترده‌تر و بزرگ‌تر از آن است كه آن را با رفتار و خطاى من مقايسه كنى. پس سرورم، سرورم، سرورم! ببخشاى، ببخشاى!
خداوندا! ما را به ياد خودت مشغول دار و از خشم و عذابت پناهمان ده و از نعمت‌هايت روزى‌مان بخش و از احسان خود بر ما نعمت بده و حجّ خانه‌ات و زيارت قبر پيامبرت را كه درود و رحمت و آمرزش و رضوان تو بر او و
خاندانش باد روزى‌مان كن. همانا تو نزديك و شنوايى؛ و به ما عمل به فرمانبرى‌ات را روزى كن و ما را بر آيين خود و سنّت پيامبرت صلى الله عليه و آله بميران!
خداوندا! مرا و پدر و مادرم را بيامرز و رحمتشان كن، آن گونه كه در خُردى، تربيتم كردند. آنان را در مقابل نيكى، پاداش نيك و در مقابل گناهان، آمرزش عطا كن. خداوندا! مردان و زنان مؤمن، زندگان و مردگانشان را بيامرز و در نيكى‌ها ميان ما و آنان پيونده بده. خدايا! زنده و مرده ما را، حاضر و غايب ما را، مرد و زن ما را، كوچك و بزرگ ما را و آزاد و برده ما را ببخشاى. آنان كه از خدا برگشتند، دروغ گفتند و بسيار گم‌راه شدند و به خسارتى آشكار دچار گشتند.
خداوندا! بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و كار مرا با نيكى به پايان ببر و درباره آنچه (از كار دنيا و آخرتم) مرا پريشان‌خاطر كرده، كفايتم كن و آن كه را بر من رحم نمى‌كند، بر من چيره مگردان و از پيش خود، برايم نگه‌دارنده و باقى‌دارنده قرار بده، و نعمت‌هاى شايسته‌اى را كه به من داده‌اى، از من مگير، و از فضل خويش، مرا روزىِ گسترده و حلال و پاكيزه، عطا كن. خداوندا! با نگاهبانى‌ات، مرا نگهبان باش و با نيروى نگه‌دارنده‌ات، مرا نگه دار و با حمايتت، مرا در پناه خود بگير و حجّ خانه با حرمت خودت و زيارت قبر پيامبرت را امسال و هر سال، روزى‌ام گردان و مرا از آن حرم‌هاى با شرافت و جاهاى با كرامت، دور مگردان.
خداوندا! توفيق توبه‌ام ده تا نافرمانى‌ات نكنم، و نيكى و عمل به نيكى را به من الهام كن و خشيت خودت را در شب و روز، تا زنده‌ام، ارزانى‌ام دار، اى پروردگار جهانيان!
خداوندا! من هر چه پيش خود گفتم كه: «آماده و مهيّا شدم و براى نماز و مناجات در پيشگاهت ايستادم»، [ولى‌] هنگام نمازم بر من حالت خواب انداختى و توفيق مناجاتت را هنگام مناجاتم از من گرفتى. مرا چه شده كه هرگاه گفته‌ام: «درونم پاك و شايسته شده است و به مجالس توبه‌كاران راه يافته‌ام»، باز هم بلايى برايم پيش آمده، گامم را لغزانده و مرا از خدمتت باز داشته است؟
سرورا! شايد مرا از درگاهت رانده و از خدمتت دورم كرده‌اى! يا شايد چون ديده‌اى حقّت را سبك مى‌شمارم، دورم ساخته‌اى! يا شايد چون ديده‌اى كه از تو روى‌گردانم، بر من غضب كرده‌اى! يا شايد چون مرا در زمره دروغ‌گويان يافته‌اى، ردّم كرده‌اى! يا شايد چون نسبت به نعمت‌هايت ناسپاسم ديده‌اى، محرومم ساخته‌اى! يا شايد چون‌
مرا در مجالس عالِمان نيافته‌اى، مرا وا گذاشته‌اى! يا شايد چون مرا در جمع غافلان ديده‌اى، از رحمتت نوميدم كرده‌اى! يا شايد چون ديده‌اى كه همدم مجالس اهل باطلم، مرا با همانان وا گذاشته‌اى! يا شايد چون دوست نداشتى دعايم را بشنوى، دورم كرده‌اى! يا شايد مرا به جرم و خطايم كيفر داده‌اى! و يا شايد مرا به بى‌شرمى‌ام مجازات كرده‌اى!
پروردگارا! پس اگر درگذرى، چه بسيار گنهكارانى كه پيش از من از آنان درگذشته‌اى؛ چرا كه كَرَمت اى پروردگار بالاتر از آن است كه بندگانِ مقصّر را كيفر دهى. من پناهنده به فضل تو ام [و] از تو به سوى تو گريزانم [و] وعده‌اى را كه داده‌اى كه از هر كه به تو خوش‌گمان باشد، درمى‌گذرى، حتمى مى‌دانم.
خدايا! احسان تو گسترده‌تر، و بردبارى‌ات بزرگ‌تر از آن است كه مرا با عملم بسنجى، يا به خطايم خوارم گردانى، و مگر اى سرورم من چيستم و چه اهمّيتى دارم؟ مرا اى مولاى من به فضل خويش ببخشاى و با گذشت خود بر من، منّت بگذار و با خطاپوشى‌ات، مرا بپوشان و با ذات بزرگوارت، از سرزنشم درگذر.
سرورم! منم آن كوچكى كه تربيتش كردى. منم آن نادانى كه علمش آموختى. منم آن گم‌راهى كه هدايتش كردى. منم آن پَستى كه رفعتم دادى. منم آن ترسانى كه آرامَش ساختى و گرسنه‌اى كه سيرش كردى و تشنه‌اى كه سيرابش ساختى و عريانى كه جامه‌اش پوشاندى و تنگ‌دستى كه بى‌نيازش كردى و ناتوانى كه نيرومندش ساختى و خوارى كه عزّتش بخشيدى و بيمارى كه شفايش دادى و خواهانى كه عطايش كردى و گنهكارى كه گناهش را پوشاندى و خطاكارى كه از او درگذشتى. منم آن اندكى كه فزونش كردى و ناتوانى كه يارى‌اش كردى و رانده‌اى كه پناهش دادى.
پروردگارا! منم آن كه در نهان، از تو شرم نكردم و در آشكار، تو را مراقب نبودم. منم صاحب مصيبت‌هاى بزرگ. منم آن كه بر سَرور خود، گستاخى كردم. منم آن كه خداى جبّارِ آسمان را نافرمانى كردم. منم آن كه بر گناهان بزرگ، رشوه دادم. منم آن كه چون مژده گناه بزرگ به من دادند، شتابان به سويش رفتم. منم آن كه مهلتم دادى؛ امّا از گناه برنگشتم، و بر من پرده افكندى؛ امّا شرم نكردم و نافرمانى‌ها كردم و از حد گذشتم، و مرا از چشم خود انداختى؛ ولى باز هم اعتنا نكردم. پس با بردبارى‌ات، مهلتم دادى و با
پرده‌پوشى‌ات مرا پوشاندى، تا آنجا كه گويى از من غافل شده‌اى و مرا از كيفرهاى گناهانم دور داشته‌اى، تا آنجا كه گويا تو از من شرم كرده‌اى.
خدايا! آنگاه كه نافرمانى‌ات كردم، نه پروردگارى‌ات را منكر بودم و نه فرمانت را سبك مى‌شمردم و نه خود را در معرض كيفرت قرار مى‌دادم و نه وعيدهاى تو را ناديده مى‌انگاشتم؛ بلكه گناهى بود كه پيش آمد. نفْس [امّاره‌] من نيز آن را بر من مشتبه ساخت و هوسم بر من چيره شد. بدبختى‌ام هم به يارى‌اش آمد و پرده‌پوشى‌ات بر من نيز مغرورم ساخت. پس با اختيار و تلاش خودم، تو را نافرمانى و مخالفت كردم. پس، اينك كيست كه از عذابت نجاتم دهد؟ و فرداى قيامت، چه كسى از دست دشمنان، رهايم سازد؟ اگر تو ريسمان رحمتت را از من بگسلى، به ريسمان چه كس آويزم؟ پس، واى بر من از كردار زشتم، كه كتاب تو آن را بر من به شمار آورده است! اگر اميدى كه به كَرَم و رحمت گسترده‌ات دارم، نبود و تو نهى نكرده بودى كه نااميد نباشم، وقتى گناهانم را ياد مى‌كردم، مأيوس مى‌شدم، اى بهترين كسى كه هر نيايشگر او را خوانده است و [اى‌] برترين كسى كه هر اميدوارى به او اميد بسته است!
خداوندا! به سبب پيمان اسلام به تو توسّل مى‌جويم و به احترام قرآن، بر تو تكيه مى‌كنم و با عشقى كه به پيامبر امّىِ قُرَشىِ هاشمىِ عربىِ تَهامىِ مكّىِ مدنى دارم، اميدوارم كه در پيشگاهت مقرّب شوم. پس انس مرا به سبب ايمانم، به وحشت، مبدّل مكن و پاداش مرا، پاداش آن كه جز تو را پرستيد، قرار مده؛ چرا كه گروهى براى حفظ جانشان، به زبان، ايمان آوردند و به خواسته‌شان رسيدند، و ما با زبان‌ها و دل‌هايمان به تو ايمان آورده‌ايم تا از ما درگذرى. پس، ما را به خواسته‌هايمان برسان و اميدت را در سينه‌هايمان استوار بدار و پس از آن كه هدايتمان كردى، دل‌هايمان را به گم‌راهى ميفكن و ما را از پيش خودت رحمتى بخش، كه همانا تويى بخشنده!
پس به عزّتت سوگند، اگر مرا برانى، از درگاهت نمى‌روم و دست از تملّق به آستانت برنمى‌دارم؛ چرا كه كَرَم و رحمت گسترده‌ات، بر دلم الهام شده است. بنده، جز به درگاه مولايش كجا مى‌رود؟ و آفريده، جز به آستان آفريدگارش كجا پناه مى‌برد؟
خدايا! اگر مرا به بندها و زنجيرها بكشى و از ميان همه، مرا از رحمتت محروم كنى و چشم بندگانت را به رسوايى‌هايم باز كنى و فرمان دهى كه به آتشم افكنند و ميان من و نيكان، جدايى اندازى، اميدم را از تو نمى‌گسلم و آرزوى بخشش را از تو برنمى‌گردانم و محبّتت، از دلم بيرون نمى‌رود. من،
هرگز نعمت‌هايت را در حق خودم از ياد نمى‌برم و آنچه را در سراى دنيا بر من پوشاندى، فراموش نمى‌كنم.
سرور من! محبّت دنيا را از دلم بيرون كن و ميان من و محمّد مصطفى صلى الله عليه و آله (كه برگزيده تو از ميان آفريدگانت، و خاتم پيامبرانت است) و خاندانش، جمع كن و مرا به رتبه توبه در درگاهت منتقل ساز و يارى‌ام كن تا بر خويش بگريم؛ چرا كه عمرم را با تأخير انداختن‌ها و آرزوها تباه كردم و به جايگاه نااميدانِ از خير خويش، فرود آمده‌ام. اگر مرا با همين حال به گورم ببرند، چه كسى بدحال‌تر از من است، كه نه آن را آماده آرميدنم ساخته‌ام و نه آن را با عمل صالح، براى خوابيدنم فرش كرده‌ام؟ چرا نگريم، در حالى كه نمى‌دانم سرنوشتم چه خواهد شد؟ نَفْس من با من نيرنگ مى‌كند و روزگارم با من خدعه مى‌ورزد و عقاب مرگ بر بالينم بال و پر مى‌زند. پس چرا نگريم؟!
مى‌گريم براى جان كندنم، مى‌گريم براى تاريكى گورم، مى‌گريم براى تنگىِ قبرم، مى‌گريم براى سؤال نكير و منكر از من، مى‌گريم بر اين كه عريان و خوار، با بار سنگين گناهان بر دوش، از گورم بيرون مى‌آيم، كه گاهى به راست مى‌نگرم و گاهى به چپ، در حالى كه هر كس در حالتى است غير از حالت من. هر كس از آنان را آن روز، كارى است كه او را بس است. آن روز، چهره‌هايى سفيد و خندان و شادمان‌اند و چهره‌هايى غبارآلود و خوار و ذليل.
سرورم! تكيه‌گاه و اعتماد و اميد و توكّلم بر توست و به رحمتت وابسته‌ام. رحمتت را به هر كس خواهى، مى‌رسانى و به بزرگوارى‌ات هر كه را خواهى، هدايت مى‌كنى. تو را سپاس، كه دلم را از شرك، پاك ساختى و تو را شكر، كه زبانم را گشودى. آيا با اين زبان گنگ، سپاست گويم، يا با نهايت تلاش در كارم، خشنودت سازم؟ مگر پروردگارا اندازه زبانم در كنار شُكر تو چه قدر است و كارم در برابر نعمت‌ها و احسانت بر من، چه ارزشى دارد؟
خدايا! بخشندگى‌ات، آرزويم را گسترده، و سپاس‌گزارى‌ات كارم را پذيرفته است. سرورا! شوق و رغبت و آرزومندى‌ام، به توست. آرزويم، مرا به سوى تو مى‌كشاند و اى يكتا پروردگارم همّتم به تو وابسته است و شوقم به پاداشى كه نزد توست، بال گشوده است. اميد و هراس خالصانه‌ام، براى توست و محبّتم، با تو انس گرفته است. دستم را به درگاه رحمتت، و هراسم را به رشته طاعتت آويخته‌ام.
مولاى من! دلم زنده به ياد توست و با مناجات به درگاهت، رنج هراس را از خويش آرام ساخته‌ام. پس، اى مولاى من، اى اميد من، و اى نهايتِ خواسته‌ام! ميان من و گناهم، كه مرا از اطاعت پيوسته باز داشته، جدايى افكن! خواست من از تو، به خاطر اين است كه اميد ديرينم به تو، و آرزوى بزرگم از توست كه آن را بر خويش حتمى كرده‌اى، از سرِ رأفت و رحمت. فرمان، تنها از آنِ توست و مردم، همه نانخوران تو و در قبضه اراده تو هستند و همه چيز، فرمان‌بردار توست. خجسته‌اى، اى پروردگار جهانيان!
خدايا! مرا رحم كن، آنگاه كه دليلم قطع مى‌شود و زبانم از پاسخ دادن به تو باز مى‌ماند و هوش و خِرَدم آنگاه كه از من سؤال مى‌كنى به اضطراب مى‌افتد. پس، اى اميد بزرگم! آن گه كه نيازم شدّت مى‌يابد، محرومم مكن و به نادانى‌ام ردّم منما و به خاطر كم‌صبرى‌ام محرومم مگردان! چون نيازمندم، عطايم كن و چون ناتوانم، رحمم كن!
سرورا! تكيه‌گاه و اعتماد و اميد و توكّلم بر توست و دل‌بستگى‌ام به رحمت توست. به درگاه احسانت، بار مى‌افكنم و خواسته‌ام را از آستان جود تو مى‌طلبم و دعايم را پروردگارا به كَرَم تو باز مى‌گشايم و رفع نيازم را از پيشگاه تو اميدوارم و نادارى خود را با توانگرى تو جبران مى‌كنم. زير سايه بخشايشت ايستاده‌ام و نگاهم را به آستانِ جود و كَرَمت دوخته‌ام و چشمم پيوسته به لطف و احسان توست. پس، مرا كه به تو اميد بسته‌ام، به آتش مسوزان و در دوزخم جاى نده؛ چرا كه تو فروغ ديدگان منى. اى سرورم! گمانِ نيكويى را كه به احسانت دارم، دروغ مگردان، كه تو تكيه‌گاه منى؛ و از پاداش خود محرومم مساز، كه نيازم را مى‌شناسى!
خدايا! اگر زمان مرگم نزديك شده و عملم مرا به تو نزديك نساخته است، اعتراف به گناه خود را اسباب عذرخواهى‌ام قرار داده‌ام.
خدايا! اگر عفو كنى، از تو شايسته‌تر كيست؟ و اگر كيفر دهى، از تو دادگرتر در داورى كيست؟
[خدايا!]، رحم كن در اين دنيا به غربتم، و هنگام مرگ به غم و حسرتم! و در قبر به تنهايى و وحشتم! و هنگامى كه براى حساب زنده مى‌شوم در پيشگاهت به وقوف ذليلانه‌ام! و آنچه را (از كارم) بر آدميان پوشيده است، بيامرز و پوشش خود را بر خطايم ادامه بده و مرا رحم كن، آنگاه كه بر بستر مرگ افتاده‌ام و دست‌هاى دوستانم مرا مى‌گردانند! بر من لطف كن، آنگاه كه مرا بر سنگِ غسل خوابانده‌اند و همسايگان خوبم مرا به چپ و راست‌
مى‌چرخانند! و بر من احسان كن، آن دم كه مرا با تابوت برمى‌دارند و خويشاوندان، اطراف جنازه‌ام را مى‌گيرند! و بر من كَرَم كن، آنگاه كه در گورم تنها به حضورت مى‌آيم! در آن خانه نو بر غربتم ترحّم كن، تا جز به تو انس نگيرم!
سرورا! اگر مرا به خودم واگذارى، تباه مى‌شوم. سرورم! اگر گناهم را نيامرزى، به كه پناه برم و اگر عنايتت را در آرامگاهم از دست بدهم، به چه كسى روى آورم و اگر گرفتارى‌ام را برطرف نسازى، به كه پناهنده شوم؟
سرورم! من، كه را دارم و كيست كه بر من رحم كند، اگر تو بر من ترحّم نكنى؟ و به احسانِ كه آرزو بندم، اگر هنگام نيازم، از احسان تو محروم گردم؟ و اگر اجَلم فرا رسد، از گناهانم به سوى چه كسى بگريزم؟ سرورم! عذابم مكن، در حالى كه به تو اميدوارم.
خدايا! اميدم را برآور و هراسم را ايمنى بخش؛ چرا كه درباره گناهان فراوانم، جز به عفو تو اميد ندارم!
سرورم! من از تو، چيزى را طلب مى‌كنم كه سزاوار آن نيستم و تو، اهل تقوا و آمرزشى. پس مرا بيامرز و از نگاه كريمانه‌ات، جامه‌اى بر من بپوشان كه پيامدهاى گناهم را بر من بپوشاند و [بدين ترتيب،] آنها را ببخشايى و به خاطر آنها مؤاخذه نشوم! همانا تو صاحب احسان ديرين و گذشت بزرگ و چشم‌پوشىِ كريمانه‌اى.
خدايا! تو آن كريمى هستى كه با پروردگارى‌ات، احسان خويش را حتّى بر آنان كه از تو درخواست نمى‌كنند و بر آنان كه انكارت مى‌كنند، سرازير مى‌كنى. پس، با آن كه دست نياز به درگاهت دارد و يقين دارد كه عالَم آفرينش، براى تو و امور، به سوى توست، چگونه خواهى بود؟ خجسته و والا گشته‌اى، اى پروردگار جهانيان!
سرورم! بنده‌ات به درگاه توست [و] نياز، او را در آستانت قرار داده است. با دعايش، درِ رحمتت را مى‌كوبد و با اميد درونى‌اش، چشم به عنايت و توجّه زيباى تو دوخته است. پس، چهره كريمانه‌ات را از من بر مگردان و آنچه را مى‌گويم، از من بپذير! من تو را با اين دعا خوانده‌ام و اميدوارم كه ردّم نمى‌كنى؛ چرا كه به رأفت و مهربانى‌ات آشنايم. خدايا! تو آنى كه هيچ پُرسنده‌اى، به ستوهت نمى‌آورد و هيچ بخششى، از تو نمى‌كاهد. تو، آن گونه‌اى كه خود مى‌گويى و برتر از آنى كه ما مى‌گوييم.
خداوندا! از تو صبرى نيكو، گشايشى نزديك، گفتارى صادقانه و پاداشى بزرگ مى‌طلبم. پروردگارا! از تو از همه نيكى‌ها مى‌خواهم: آنچه مى‌دانم و آنچه نمى‌دانم. پروردگارا! از تو بهترين چيزهايى را كه بندگان شايسته‌ات از تو مى‌طلبند، مى‌خواهم.
اى بهترين درخواست‌شونده، اى بخشنده‌ترين عطابخش! خواسته‌ام را درباره خودم، خانواده‌ام، پدر و مادرم، فرزندانم، خاندانم و برادران دينى‌ام،
برآور؛ زندگى‌ام را سرشار و جوان‌مردى‌ام را آشكار كن؛ همه احوالم را سامان بخش؛ مرا از آنانى قرار ده كه عمرشان را طولانى، و كارشان را نيكو ساخته‌اى و نعمتت را بر آنان كامل گردانده‌اى و از آنان خرسندى و آنان را با زندگى پاك و مداوم‌ترين مسرّت و سرشارترين كرامت و كامل‌ترين زندگانى، حيات بخشيده‌اى! تو آنچه را خواهى، انجام مى‌دهى و آنچه جز تو بخواهد، انجام نمى‌گيرد.
خداوندا! مرا از سوى خودت به ياد ويژه‌ات، مخصوص گردان و آنچه را با آن، در لحظات شب و ساعات روز، به درگاهت تقرّب مى‌جويم، براى ريا و نامجويى و از روى برترى‌طلبى و بى‌خيالى، قرار مده و مرا از خاشعان درگاهت قرار بده!
خداوندا! مرا گشايش در روزى، امنيّت در وطن، روشنايى چشم در مورد خانواده و مال و فرزند، پايندگى نعمت‌هايت نزد من، درستى در انجام دادن كارها، نيرومندى در بدن و سلامت در دين عطا كن؛ و تا مرا عمر مى‌دهى، مرا در خدمت اطاعت خودت و فرستاده‌ات محمّد صلى الله عليه و آله، به كار گير و مرا از بهره‌مندترين بندگانت قرار بده، در بهره بردن از هر خيرى كه در ماه رمضان در شب قدر و در طول سال، نازل كرده و مى‌كنى، و از هر رحمتى كه مى‌گسترانى و عافيتى كه مى‌پوشانى و بلايى كه برمى‌گردانى و حسناتى كه قبول مى‌كنى و گناهانى كه مى‌بخشايى؛ و زيارت خانه خودت را امسال و همه سال روزى‌ام كن و از رحمت گسترده‌ات، روزىِ گسترده عطايم كن!
سرورم! بدى‌ها را از من برگردان؛ وام‌ها و حقوق مردم را از جانب من ادا كن تا به هيچ يك از آنها آزرده نشوم؛ گوش‌ها و چشم‌هاى دشمنانم و حسودان به من و ستمگران بر من را به روى من ببند و مرا بر آنان يارى كن؛ چشمم را فروغ بخش؛ دلم را شاد گردان؛ برايم از اندوه و رنجم، گشايش و رهايى قرار بده؛ هر كه را از همه آفريدگانت نسبت به من قصد بدى دارد، زير پاهايم [تحت سلطه‌ام‌] قرار ده؛ شرّ شيطان، شرّ حكومت و بدى‌هاى عملم را از من كفايت كن؛ از همه گناهان، پاكم كن؛ با عفو خويش، از آتشم نگه دار و با رحمت خويش به بهشتم درآور؛ به فضل خويش، با حوريان بهشتى قرينم ساز و مرا به دوستان شايسته‌ات، محمّد و خاندان شايسته و پاكيزه و پاك و خوبش كه درود تو و رحمت خدا و بركاتش بر آنان باد ملحق ساز!
خدايا و سرورا! به عزّت و جلالَت سوگند كه اگر مرا به گناهانم بازخواست كنى، تو را به بخشايشت طلب مى‌كنم، و اگر مرا به فرومايگى‌ام بازخواست كنى، تو را به كَرَمت درخواست مى‌كنم، و اگر مرا به آتش افكنى، به دوزخيان خواهم گفت كه دوستت دارم.
خدايا و سرورا! اگر جز دوستان و مطيعانت را نمى‌آمرزى، پس گنهكاران به كه روى آورند؟ و اگر جز اهل وفا را نمى‌نوازى، پس بدكاران به كه پناهنده شوند؟
خدايا! اگر مرا به آتش افكنى، شادمانىِ دشمنت در اين است، و اگر به بهشتم ببرى، پيامبرت خرسند مى‌شود، و من به خدا سوگند مى‌دانم كه شادمانىِ پيامبرت را بيش از شادى دشمنت دوست دارى.
خداوندا! از تو مى‌خواهم كه دلم را از محبّت به تو و خَشيت از خودت، از تصديق تو و ايمان به خودت، و از بيم از تو و اشتياق به خودت بياكَنى.
اى شكوهمند باكرامت! ديدارت را محبوبم گردان و ديدارم را دوست بدار و برايم در ديدار خودت، آسايش و گشايش و كرامت قرار بده!
خداوندا! مرا به گذشتگانِ شايسته ملحق ساز و از آيندگانِ شايسته قرار بده؛ مرا به راه صالحان بدار و مرا در غلبه بر نفْس خود يارى كن، به آنچه صالحان را براى غلبه بر نفْسشان يارى مى‌كنى؛ كارم را به بهترين صورت به پايان ببر و با رحمت خويش پاداش عملم را بهشت قرار بده و مرا در به كارگيرى شايسته آنچه عطايم كردى، يارى كن؛ مرا پروردگارا ثابت‌قدم بدار و مرا به آن بدى كه از آن نجاتم دادى، بر مگردان، اى پروردگار جهانيان!
خداوندا! از تو ايمانى مى‌خواهم كه پايانى جز ديدارت نداشته باشد. تا مرا زنده داشته‌اى، بر آن ايمان، زنده بدارم و چون مى‌ميرانى، بر آن بميرانم و چون مرا برانگيختى، بر آن برانگيز؛ و دلم را از ريا، ترديد و آوازه‌خواهى در دينت، پيراسته كن تا كارم، خالص براى تو باشد!
خداوندا! مرا بصيرتى در دينت، فهمى در حُكمَت، ژرف‌نگرى در دانشت، دو سهم از رحمتت، و پرهيزى بازدارنده از نافرمانى‌ات، عطا كن و با نور خويش، روسفيدم گردان و اشتياقم را به آنچه نزد توست، قرار بده و مرا در راهت و بر آيين پيامبرت صلى الله عليه و آله بميران!
خداوندا! به درگاهت پناه مى‌برم از: تنبلى، بى‌حالى، سستى، اندوه،
ترس، بخل، غفلت، سنگ‌دلى، خوارى، بيچارگى، تنگ‌دستى، نيازمندى و از هر بلا و از زشتى‌هاى آشكار و نهان. به تو پناه مى‌برم از نَفْسى كه قانع نمى‌شود، شكمى كه سير نمى‌گردد، دلى كه خشوع نمى‌يابد، دعايى كه اجابت نمى‌شود و عملى كه سود نمى‌بخشد. و به تو پروردگارا از شيطانِ رانده‌شده پناه مى‌برم درباره خودم، دينم، مالم و همه آنچه روزى‌ام كرده‌اى. همانا تويى تو شنواى دانا.
خداوندا! جز تو، كسى مرا از قهرت پناه نمى‌دهد و جز تو، پشت و پناهى نمى‌يابم. پس، مرا در هيچ عذابى قرار مده و مرا به سوى هلاكت، و مرا به سوى عذاب دردناك، باز نگردان!
خداوندا! از من پذيرا باش؛ يادم را بلند و رتبه‌ام را والا گردان؛ بار گناهم را فرو ريز؛ گناهم را به يادم نينداز؛ پاداش نشستن و سخن گفتن و نيايشم را رضاى خود و بهشت قرار بده؛ و همه آنچه را از تو خواستم و بيش از آن را پروردگارا از احسان خويش عطايم كن! من مشتاق تو هستم، اى پروردگار جهانيان!
خداوندا! در كتاب خويش، چنين نازل كرده‌اى كه: از آن كه بر ما ستم كرد، درگذريم. ما به خود، ستم كرده‌ايم. پس، از ما درگذر، كه تو بر اين گذشت، سزاوارتر از مايى؛ و ما را فرمان داده‌اى كه نيازمندى را از درِ خود نرانيم. اينك من، نيازمندانه، به درگاهت آمده‌ام. مرا جز با برآوردن حاجتم، بر نگردان؛ و ما را به احسان به بردگانمان دستور داده‌اى. ما بردگان توييم. پس، ما را از آتش دوزخ برهان!
اى پناهگاه من در هنگام رنج و بلايم! اى فريادرس من در هنگام گرفتارى‌ام! به درگاه تو ناليدم و به آستان تو پناه آوردم و جز به درگاهت به ديگرى پناه نمى‌برم و جز از تو، گشايش نمى‌طلبم. پس بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و پناهم ده و گرفتارى‌ام را بزداى!
اى آن كه اندك را مى‌پذيرى و از گناهِ بسيار درمى‌گذرى! اندكم را بپذير و گناهِ فراوانم را ببخشاى! همانا تو مهربان و آمرزنده‌اى.
خداوندا! از تو ايمانى مى‌خواهم كه دلم را همدم آن سازى و يقينى كه بدانم جز آنچه برايم مقدّر كرده‌اى، به من نخواهد رسيد. مرا از زندگى به آنچه برايم سهم نهاده‌اى، خرسند ساز، اى مهربان‌ترينِ مهربانان!».

ص: 246
ج دُعاءُ «يا عُدَّتي في كُربَتي»
212. مصباح المتهجّد: و يَدعو أيضا فِي السَّحَرِ بِهذَا الدُّعاءِ:
يا عُدَّتي في كُربَتي، و يا صاحِبي في شِدَّتي، و يا وَلِيِّي في نِعمَتي، و يا غايَتي في رَغبَتي، أنتَ السّاتِرُ عَورَتي وَ المُؤمِنُ رَوعَتي وَ المُقيلُ عَثرَتي، فَاغفِر لي خَطيئَتي.
اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ خُشوعَ الإِيمانِ قَبلَ خُشوعِ الذُّلِّ فِي النّارِ، يا واحِدُ يا أحَدُ يا صَمَدُ يا مَن لَم يَلِد و لَم يولَد و لَم يَكُن لَهُ كُفُوا أحَدٌ، يا مَن يُعطي مَن سَأَلَهُ تَحَنُّنا مِنهُ و رَحمَةً، و يَبتَدِئُ بِالخَيرِ مَن لَم يَسأَلهُ تَفَضُّلًا مِنهُ و كَرَما، بِكَرَمِكَ الدّائِمِ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ و أهلِ بَيتِهِ، وهَب لي رَحمَةً واسِعَةً جامِعَةً أبلُغُ بِها خَيرَ الدُّنيا وَ الآخِرَةِ.
اللّهُمَّ إنّي أستَغفِرُكَ لِما تُبتُ إلَيكَ مِنهُ ثُمَّ عُدتُ فيهِ، و أستَغفِرُكَ لِكُلِّ خَيرٍ أرَدتُ بِهِ وَجهَكَ فَخالَطَني فيهِ ما لَيسَ لَكَ.
اللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ و آلِ مُحَمَّدٍ وَ اعفُ عَن ظُلمي و جُرمي بِحِلمِكَ و جودِكَ يا كَريمُ، يا مَن لا يَخيبُ سائِلُهُ و لا يَنفَدُ نائِلُهُ، يا مَن عَلا فَلا شَي‌ءَ فَوقَهُ و دَنا فَلا شَي‌ءَ دونَهُ، صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ و آلِ مُحَمَّدٍ وَ ارحَمني يا فالِقَ البَحرِ لِموسى، اللَّيلَةَ اللَّيلَةَ اللَّيلَةَ، السّاعَةَ السّاعَةَ السّاعَةَ.
اللّهُمَّ طَهِّر قَلبي مِنَ النِّفاقِ، و عَمَلي مِنَ الرِّياءِ، و لِساني مِنَ الكَذِبِ، و عَيني مِنَ الخِيانَةِ فَإِنَّكَ تَعلَمُ خائِنَةَ الأَعيُنِ و ما تُخفِي الصُّدورِ.
يا رَبِّ هذا مَقامُ العائِذِ بِكَ مِنَ النّارِ، هذا مَقامُ المُستَجيرِ بِكَ مِنَ النّارِ، هذا مَقامُ المُستَغيثِ بِكَ مِنَ النّارِ، هذا مَقامُ الهارِبِ إلَيكَ مِنَ النّارِ، هذا مَقامُ مَن يَبوءُ لَكَ بِخَطيئَتِهِ و يَعتَرِفُ بِذَنبِهِ و يَتوبُ إلى رَبِّهِ، هذا مَقامُ البائِسِ الفَقيرِ،
هذا مَقامُ الخائِفِ المُستَجيرِ، هذا مَقامُ المَحزونِ المَكروبِ، هذا مَقامُ المَحزونِ المَغمومِ المَهمومِ، هذا مَقامُ الغَريبِ الغَريقِ، هذا مَقامُ المُستَوحِشِ الفَرِقِ، هذا مَقامُ مَن لا يَجِدُ لِذَنبِهِ غافِرا غَيرَكَ و لا لِضَعفِهِ مُقَوِّيا إلّا أنتَ، و لا لِهَمِّهِ مُفَرِّجا سِواكَ.
يا أللّهُ يا كَريمُ، لا تُحرِق وَجهي بِالنّارِ بَعدَ سُجودي لَكَ و تَعفيري بِغَيرِ مَنٍّ مِنّي عَلَيكَ، بَل لَكَ الحَمدُ وَ المَنُّ وَ التَّفَضُّلُ عَلَيَ. ارحَم أي رَبِّ أي رَبِّ أي رَبِّ حَتّى يَنقَطِعَ النَّفَسُ ضَعفي و قِلَّةَ حيلَتي و رِقَّةَ جِلدي و تَبَدُّدَ أوصالي و تَناثُرَ لَحمي و جِسمي و جَسَدي و وَحدَتي و وَحشَتي في قَبري و جَزَعي مِن صَغيرِ البَلاءِ. أسأَلُكَ يا رَبِّ قُرَّةَ العَينِ وَ الاغتِباطَ يَومَ الحَسرَةِ وَ النَّدامَةِ، بَيِّض وَجهي يا رَبِّ يَومَ تَسوَدُّ فيهِ الوُجوهُ، آمِنِّي مِنَ الفَزَعِ الأَكبَرِ، أسأَلُكَ البُشرى يَومَ تُقَلَّبُ فيهِ القُلوبُ وَ الأَبصارُ، وَ البُشرى عِندَ فِراقِ الدُّنيا. الحَمدُ للّهِ الَّذي أرجوهُ عَونا في حَياتي، و اعِدُّهُ ذُخرا لِيَومِ فاقَتي، الحَمدُ للّهِ الَّذي أدعوهُ (و) لا أدعو غَيرَهُ و لَو دَعَوتُ غَيرَهُ لَخَيَّبَ دُعائي. الحَمدُ للّهِ الَّذي أرجوهُ و لا أرجو غَيرَهُ و لَو رَجَوتُ غَيرَهُ لَأَخلَفَ رَجائي، الحَمدُ للّهِ المُنعِمِ المُحسِنِ المُجمِلِ المُفضِلِ ذِي الجَلالِ وَ الإِكرامِ، وَلِيِ كُلِّ نِعمَةٍ، و صاحِبِ كُلِّ حَسَنَةٍ، و مُنتَهى كُلِّ رَغبَةٍ، و قاضِي كُلِّ حاجَةٍ.
اللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ و آلِ مُحَمَّدٍ، وَ ارزُقنِي اليَقينَ و حُسنَ الظَّنِّ بِكَ، و أثبِت رَجاكَ في قَلبي، وَ اقطَع رَجائي عَمَّن سِواكَ حَتّى لا أرجُوَ غَيرَكَ و لا أثِقَ إلّا بِكَ. يا لَطيفا لِما يَشاءُ، الطُف لي في جَميعِ أحوالي بِما تُحِبُّ و تَرضى. يا رَبِّ إنّي ضَعيفٌ عَلَى النّارِ فَلا تُعَذِّبني بِالنّارِ. يا رَبِّ ارحَم دُعائي و تَضَرُّعي و خَوفي و ذُلّي و مَسكَنَتي و تَعويذ و تَلويذي.
يا رَبِّ إنّي ضَعيفٌ عَن طَلَبِ الدُّنيا و أنتَ واسِعٌ كَريمٌ، أسأَلُكَ يا رَبِّ بِقُوَّتِكَ‌
عَلى ذلِكَ و قُدرَتِكَ عَلَيهِ و غِناكَ عَنهُ و حاجَتي إلَيهِ، أن تَرزُقَني في عامي هذا و شَهري و يَومي هذا و ساعَتي هذِهِ رِزقا تُغنيني بِهِ عَن تَكَلُّفِ ما في أيدِي النّاسِ؛ مِن رِزقِكَ الحَلالِ الطَّيِّبِ.
أي رَبِّ، مِنكَ أطلُبُ و إلَيكَ أرغَبُ و إيّاكَ أرجو و أنتَ أهلُ ذلِكَ، لا أرجو غَيرَكَ و لا أثِقُ إلّا بِكَ يا أرحَمَ الرّاحِمينَ. أي رَبِّ، ظَلَمتُ نَفسي فَاغفِر لي وَ ارحَمني و عافِني، يا سامِعَ كُلِّ صَوتٍ، و يا جامِعَ كُلِّ فَوتٍ، و يا بارِئَ النُّفوسِ بَعدَ المَوتِ، يا مَن لا تَغشاهُ الظُّلُماتُ و لا تَشتَبِهُ عَلَيهِ الأَصواتُ، و لا يَشغَلُهُ شَي‌ءٌ عَن شَي‌ءٍ أعطِ مُحَمَّدا صَلَّى اللّهُ عَلَيهِ و آلِهِ أفضَلَ ما سَأَلَكَ و أفضَلَ ما سَأَلتَ لَهُ و أفضَلَ ما أنتَ مَسؤولٌ لَهُ إلى يَومِ القِيامَةِ، وهَب لِيَ العافِيَةَ حَتّى تُهَنِّئَنِي المَعيشَةَ، وَ اختِم لي بِخَيرٍ حَتّى لا تَضُرَّنِيَ الذُّنوبُ.
اللّهُمَّ رَضِّني بِما قَسَمتَ لي حَتّى لا أسأَلَ أحَدا شَيئا، اللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ و آلِ مُحَمَّدٍ وَ افتَح لي خَزائِنَ رَحمَتِكَ، وَ ارحَمني رَحمَةً لا تُعَذِّبُني بَعدَها أبَدا فِي الدُّنيا وَ الآخِرَةِ، وَ ارزُقني مِن فَضلِكَ الواسِعِ رِزقا حَلالًا طَيِّبا لا تُفقِرُني إلى أحَدٍ بَعدَهُ سِواكَ، تَزيدُني بِذلِكَ شُكرا و إلَيكَ فاقَةً و فَقرا و بِكَ عَمَّن سِواكَ غِنىً و تَعَفُّفا، يا مُحسِنُ يا مُجمِلُ، يا مُنعِمُ يا مُفضِلُ، يا مَليكُ يا مُقتَدِرُ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ و آلِ مُحَمَّدٍ وَ اكفِنِي المُهِمَّ كُلَّهُ، وَ اقضِ لي بِالحُسنى بارِك لي في جَميعِ اموري وَ اقضِ لي جَميعَ حَوائِجي.
اللّهُمَّ يَسِّر لي ما أخافُ تَعسيرَهُ فَإِنَّ تَيسيرَ ما أخافُ تَعسيرَهُ عَلَيكَ يَسيرٌ، و سَهِّل لي ما أخافُ حُزونَتَهُ، و نَفِّس عَنّي ما أخافُ ضيقَهُ، و كُفَّ عَنّي ما أخافُ غَمَّهُ، وَ اصرِف عَنّي ما أخافُ بَلِيَّتَهُ يا أرحَمَ الرّاحِمينَ.
اللّهُمَّ املَأ قَلبي حُبّا لَكَ و خَشيَةً مِنكَ، و تَصديقا و إيمانا بِكَ و فَرَقا مِنكَ و شَوقا إلَيكَ، يا ذَا الجَلالِ وَ الإِكرامِ.
اللّهُمَّ إنَّ لَكَ حُقوقا فَتَصَدَّق بِها عَلَيَّ، و لِلنّاسِ قِبَلي تَبِعاتٌ فَتَحَمَّلها عَنّي، و قَد أوجَبتَ لِكُلِّ ضَيفٍ قِرىً و أنا ضَيفُكَ فَاجعَل قِرايَ اللَّيلَةَ الجَنَّةَ، يا وَهّابَ الجَنَّةِ، يا وَهّابَ المَغفِرَةِ، و لا حَولَ و لا قُوَّةَ إلّا بِكَ.
______________________________
(1) مصباح المتهجّد: ص 598 ح 692، بحار الأنوار: ج 98 ص 95 ح 2.
ص: 247
ج دعاى «يا عُدَّتى فى كُرْبَتى»
212. مصباح المتهجّد: نيز در سحر، اين دعا را بخواند:
«اى پشتوانه من در پريشانى‌ام! اى همراه من در سختى‌ام! اى سرپرست من در برخوردارى‌ام! اى منتهاى اشتياقم! تويى پوشاننده عيبم و ايمنى‌بخش هراسم و درگذرنده از خطايم. پس، گناهم را بيامرز!
خداوندا! از تو فروتنىِ ايمان را پيش از خوارى و ذلّت آتش، مى‌طلبم.
اى يگانه! اى يكتا! اى بى‌نياز! اى آن كه نزاده است و زاده كسى نيست و هيچ همتايى ندارد! اى آن كه از روى مهربانى و رحمت خويش، به هر كه از او بخواهد، عطا مى‌كند و از روى فضل و بزرگوارى، هر كه را هم كه از او درخواست نكند، بى‌تقاضا عطايش مى‌كند! به حقّ كَرَم دائمت، بر محمّد و خاندانش درود فرست و مرا رحمتى گسترده و فراگير ببخش كه با آن به خير دنيا و آخرت برسم!
خداوندا! از تو به خاطر گناهى كه از آن به درگاهت توبه كردم، ولى باز انجامش دادم، آمرزش مى‌طلبم و از تو به خاطر هر نيكى كه خواستم خالصانه انجامش دهم، ولى نيّت‌هاى غير خدايى به آن آميخت، آمرزش مى‌خواهم.
خداوندا! بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و اى بزرگوار به خاطر بردبارى و بخششت، از ستم و جرمم درگذر!
اى آن كه خواهانش ناكام نشود و برخوردار از نعمتش، بى‌بهره نماند! اى آن كه برترى يافت؛ پس، چيزى برتر از او نيست! اى آن كه نزديك شد؛ پس، چيزى نزديك‌تر از او نيست! بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و بر من رحمت آور اى شكافنده دريا براى موسى همين امشب، همين امشب، همين امشب، همين ساعت، همين ساعت، همين ساعت!
خداوندا! دلم را از نفاق، پاك گردان و عملم را از ريا، و زبانم را از دروغ، و چشمم را از خيانت، پاكيزه دار، كه تو چشم‌هاى خيانتكار و آنچه را در سينه‌ها نهان است، مى‌دانى!
پروردگارا! اين، جايگاه كسى است كه از دوزخ، به تو پناه مى‌آورد. اين، جايگاه كسى است كه از آتش، به تو پناهنده مى‌شود. اين، جايگاه كسى است كه از آتش، از درگاه تو يارى مى‌جويد. اين، جايگاه كسى است كه از آتش، به درگاه تو مى‌گريزد. اين، جايگاه كسى است كه از خطايش، به آستان تو روى مى‌آورد و به گناهش اعتراف دارد و به سوى پروردگارش توبه مى‌كند. اين، جايگاه پريشانِ نيازمند است. اين، جايگاه ترسان پناهجوست. اين، جايگاه‌
غمگين گرفتار است. اين، جايگاه اندوهگين غمناك پريشان‌خاطر است. اين، جايگاه بى‌كس غرق گشته است. اين، جايگاه وحشت‌زده هراسان است. اين، جايگاه كسى است كه براى گناهش آمرزنده، و براى ناتوانى‌اش توانبخش، و براى اندوهش غم‌زدايى جز تو نمى‌يابد.
اى خدا، اى بزرگوار! چهره‌ام را به آتش مسوزان، پس از آن كه بدون منّتى از من بر تو، در پيشگاهت سجده كرده و به خاك افتاده‌ام؛ بلكه تو را بر من حقّ سپاس و منّت و احسان است. رحم كن اى پروردگار، اى پروردگار، اى پروردگار!» بگويد تا آن كه نَفَس قطع شود «ناتوانى و بيچارگى‌ام را، نازكى پوست و از هم گسستن رگ‌هايم را، فروپاشى گوشت و بدن و جسمم را، تنهايى و وحشتم را در گورم، و بى‌تابى‌ام را از بلاى كوچك!
پروردگارا! از درگاهت، در روز حسرت و پشيمانى، فروغ ديده و شادمانى مى‌طلبم.
پروردگارا! آن روز كه چهره‌ها سياه مى‌شود، روسفيدم گردان و در روز هراس بزرگ، ايمنم ساز! از تو، آن روز كه دل‌ها و ديده‌ها هراسان و نگران مى‌شوند و هنگام جدايى از دنيا، بشارت مى‌طلبم.
سپاس، خدايى را كه در زندگى‌ام به يارى او اميدوارم و براى روز نيازم، ذخيره‌اش مى‌شمارم.
سپاس، خدايى را كه تنها او را مى‌خوانم و ديگرى را نمى‌خوانم و اگر ديگرى را بخوانم، دعايم را ناكام مى‌گذارد.
سپاس، خدايى را كه به او اميد دارم و جز به او اميدم نيست و اگر به غير او اميدوار شوم، نااميدم مى‌كند.
سپاس، خدايى را كه نعمت‌بخش و نيكوكار و اهل احسان و نيكى و داراى شُكوه و بزرگوارى است و صاحب هر نعمت و حسنه‌اى است و نهايت هر اشتياق و برآورنده هر نياز است.
خداوندا! بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و مرا يقين و خوش‌باورى به خودت روزى گردان؛ اميدت را در دلم استوار دار؛ اميدم را از جز خودت ببُر تا به غير خودت اميد نبندم و جز به تو اطمينان نكنم!
اى صاحب لطف، به هر چه خواهى! در همه حالاتم، آن گونه كه دوست دارى و مى‌پسندى، به من لطف كن!
پروردگارا! بر آتش دوزخ، ناتوانم. پس به آتش، عذابم مكن!
پروردگارا! بر دعا و ناليدنم، بر بيم و خوارى و نيازمندى‌ام، بر پناهجويى و
پناهندگى‌ام، رحم كن!
پروردگارا! من از دنيا طلبيدن ناتوانم. تو هم وسعت‌بخش و بزرگوارى. پروردگارا! از تو، كه بر خواسته دنيايى‌ام توانايى و از آن بى‌نيازى و من بدان نيازمندم، مى‌خواهم كه در همين سال و همين ماه و همين روز و همين ساعت، از روزىِ حلال و پاك خود، چنان روزى‌ام دهى كه از زحمت دستيابى به آنچه در دست مردم است، بى‌نيازم گردانى.
پروردگارا! از تو مى‌خواهم و به تو مشتاقم و از تو اميد دارم و تو شايسته آنى. به غير تو اميد ندارم و جز به تو اعتماد نمى‌كنم، اى مهربان‌ترينِ مهربانان!
پروردگارا! بر خويش ستم كردم. پس، مرا بيامرز و ترحّم كن و از من درگذر!
اى شنواى هر صدا! اى گردآورنده هر از دست رفته! اى بازآفريننده آدميان، پس از مرگ! اى آن كه نه تاريكى، او را فرا مى‌گيرد و نه صداها بر او اشتباه مى‌شود و نه چيزى او را از چيزى غافل مى‌سازد! به محمّد كه درود خدا بر او و خاندانش باد بهترين چيزى را كه از تو خواسته و برترين چيزى را كه تو برايش خواسته‌اى و برترين چيزى كه تا روز قيامت براى او از تو مى‌خواهند، عطا كن و مرا هم عافيت بخش تا زندگى‌ام را گوارا كند و مرا عاقبت به خير گردان تا گناهان، زيانم نرسانند!
خداوندا! به آنچه قسمتم كردى، راضى‌ام گردان تا از كسى چيزى نخواهم!
خداوندا! بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و گنجينه‌هاى رحمتت را بر من بگشاى و مرا چنان رحمتى عنايت كن كه پس از آن هرگز در دنيا و آخرت، عذابم نكنى و از احسان گسترده‌ات، چنان روزىِ حلال و پاكيزه‌اى روزى‌ام گردان كه پس از آن به هيچ كس جز خودت، نيازمندم نسازى و به خاطر آن، سپاسم را بيفزايى و نيازم را به درگاهت و بى‌نيازى و پرهيزم را از جز خودت، افزون كنى!
اى نيكويى‌كننده، اى صاحب لطف، اى نعمت‌بخش، اى عطاكننده، اى فرمانروا، اى توانمند! بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و همه مهمّات امورم را برآور و به بهترين صورت برايم ادا كن و همه كارهايم را خجسته گردان و همه نيازهايم را برآور!
خداوندا! آنچه را از دشوارى‌اش مى‌ترسم، برايم آسان ساز؛ چرا كه آسان ساختن آنچه از دشوارى‌اش بيمناكم، بر تو آسان است؛ و آنچه را از سختى و ناهنجارى‌اش مى‌ترسم، برايم آسان كن؛ و آنچه را از تنگنايى‌اش هراس دارم، غمش را از من بزداى؛ و آنچه را از اندوهش نگرانم، از من دور بدار؛ و آنچه را از گرفتارى‌اش ترسانم، از من بگردان، اى مهربان‌ترينِ مهربانان!
خداوندا! دلم را از محبّت و خشيت خودت و از باور و ايمان به خودت و از خوف از تو و اشتياق به خويش، لبريز گردان، اى صاحب شُكوه و بزرگوارى!
خداوندا! تو را [بر من‌] حقوقى است. پس، آنها را بر من ببخش! مردم را نيز بر من حقوقى است. آنها را هم از جانب من بر عهده گير! براى هر ميهمانى، پذيرايى‌اى واجب كرده‌اى. من هم ميهمان تو ام. پس، امشب، پذيرايى مرا بهشت قرار بده، اى بخشنده بهشت، اى عطاكننده آمرزش! قدرت و نيرويى جز به تو نيست».
ص: 252
د دُعاءُ «يا مَفزَعي عِندَ كُربَتي»
213. الإقبال: دعاءٌ آخَرُ فِي السَّحرِ نُقِلَ مِن أصلٍ عتيقٍ مِن اصولِ أصحابِنا، أوَّلُ رِوايَتِهِ عَنِ الحَسَنِ بنِ مَحبوبٍ، و تاريخُ كِتابَتِهِ سَنَةُ ثَلاثٍ و سَبعينَ و ثَلاثِمِائَةٍ:
يا مَفزَعي عِندَ كُربَتي، و يا غَوثي عِندَ شِدَّتي، إلَيكَ فَزِعتُ و بِكَ استَغَثتُ و بِكَ لُذتُ، لا ألوذُ بِسِواكَ و لا أطلُبُ الفَرَجَ إلّا مِنكَ، فَأَغِثني و فَرِّج عَنّي، يا مَن يَقبَلُ اليَسيرَ و يَعفو عَنِ الكَثيرِ، اقبَل مِنِّي اليَسيرَ وَ اعفُ عَنِّي الكَثيرَ إنَّكَ أنتَ الغَفورُ الرَّحيمُ.
اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ إيمانا تُباشِرُ بِهِ قَلبي، و يَقينا حَتّى أعلَمَ أنَّهُ لَن يُصيبَني إلّا ما كَتَبتَ لي، و رَضِّني مِنَ العَيشِ بِما قَسَمتَ لي يا أرحَمَ الرّاحِمينَ.
يا عُدَّتي في كُربَتي، و يا صاحِبي في شِدَّتي، و يا وَلِيِّي في نِعمَتي، و يا غايَتي في رَغبَتي، أنتَ السّاتِرُ عَورَتي وَ الآمِنُ رَوعَتي وَ المُقيلُ عَثرَتي، فَاغفِر لي خَطيئَتي يا أرحَمَ الرّاحِمين.
ه التَّسبيح‌
214. الإقبال: و قالَ فِي الكِتابِ المَذكورِ: التَّسبيحُ فِي السَّحرِ:
سُبحانَ مَن يَعلَمُ جَوارِحَ القُلوبِ، سُبحانَ مَن يُحصي عَدَدَ الذُّنوبِ، سُبحانَ مَن لا تَخفى عَلَيهِ خافِيَةٌ فِي السَّماواتِ وَ الأَرَضينَ، سُبحانَ الرَّبِّ الوَدودِ،
سُبحانَ الفَردِ الوَترِ، سُبحانَ العَظيمِ الأَعظَمِ، سُبحانَ مَن لا يَعتَدي عَلى أهلِ مَملَكَتِهِ، سُبحانَ مَن لا يُؤاخِذُ أهلَ الأَرضِ بِأَلوانِ العَذابِ، سُبحانَ الحَنّانِ المَنّانِ، سُبحانَ الرَّؤوفِ الرَّحيمِ، سُبحانَ الجَبّارِ الجَوادِ، سُبحانَ الحَليمِ الكَريمِ، سُبحانَ البَصيرِ العَليمِ، سُبحانَ البَصيرِ الواسِعِ، سُبحانَ اللّهِ عَلى إقبالِ النَّهارِ، سُبحانَ اللّهِ عَلى إدبارِ النَّهارِ، سُبحانَ اللّهِ عَلى إدبارِ اللَّيلِ و إقبالِ النَّهارِ، و لَهُ الحَمدُ وَ المَجدُ وَ العَظَمَةُ وَ الكِبرِياءُ مَعَ كُلِّ نَفَسٍ، و كُلِّ طَرفَةِ عَينٍ و كُلِّ لَمحَةٍ سَبَقَ في عِلمِهِ، سُبحانَكَ مِل‌ءَ ما أحصى كِتابُكَ، سُبحانَكَ زِنَةَ عَرشِكَ، سُبحانَكَ سُبحانَكَ سُبحانَكَ.
______________________________
(1) الإقبال: ج 1 ص 183، بحار الأنوار: ج 98 ص 100 ح 2.
(2) الإقبال: ج 1 ص 184، بحار الأنوار: ج 98 ص 100 ح 2.
ص: 253
د دعاى «يا مَفْزَعى عِندَ كُرْبتى»
213. الإقبال: دعايى ديگر براى وقت سحر است كه از يكى از منابع كهن اصحاب ما، نقل شده است. اوّل روايت وى، نام حسن بن محبوب است و تاريخ نوشتن آن، سال 373 [ق‌]:
«اى پناهگاه من در هنگام گرفتارى‌ام! اى فريادرس من در هنگام سختى‌ام! به آستان تو پناه آورده‌ام و تو را به فريادرسى مى‌خوانم و به تو پناهنده شده‌ام. جز به تو به كسى پناه نمى‌برم و جز از تو، از كسى گشايش نمى‌طلبم. پس به فريادم برس و گشايشم ده!
اى كه طاعت اندك را مى‌پذيرى و از گناه بسيار مى‌گذرى! اندكِ مرا بپذير و بسيارِ مرا ببخشاى! همانا تويى آمرزنده مهربان.
خداوندا! از تو ايمانى مى‌خواهم كه با آن هميشه در دلم باشى، و يقينى كه بدانم جز آنچه برايم نوشته‌اى، مرا نخواهد رسيد. مرا از زندگى به آنچه قسمتم فرموده‌اى، خرسند ساز، اى مهربان‌ترينِ مهربانان!
اى تكيه‌گاه (ذخيره) من در گرفتارى‌ام! اى همدم من در سختى‌ام! اى سرپرست من در نعمتم! اى نهايت آرزوى من در خواسته‌ام! تويى كه عيب‌پوش منى و ايمنى‌بخش هراس منى و پذيراى پوزش منى. پس، خطايم را بيامرز، اى مهربان‌ترينِ مهربانان!».
ه تسبيح‌
214. الإقبال: در همان كتاب آمده است: تسبيح هنگام سحر [چنين است‌]:
«منزّه است خدايى كه دستاوردهاى دل‌ها را مى‌داند. منزّه است آن كه تعداد گناهان را بر مى‌شمارد. منزّه است آن كه هيچ پوشيده و پنهانى در
آسمان‌ها و زمين‌ها بر او پنهان نيست. منزّه است پروردگار مهربان. منزّه است آن يكتاى بى‌همتا. منزّه است آن بزرگِ بزرگ‌تر. منزّه است آن كه به اهل مملكتش تجاوز نمى‌كند. منزّه است آن كه زمينيان را با انواع عذاب‌ها تنبيه نمى‌كند. منزّه است آن مهرورز نعمت‌بخش. منزّه است آن خيرخواه مهربان. منزّه است آن شوكتمند بخشنده. منزّه است آن بُردبار بزرگوار. منزّه است آن بيناى دانا. منزّه است آن بيناى نعمت‌گستر. منزّه است خداوند، هنگام روى آوردن روز. منزّه است خداوند، هنگام به پايان رسيدن روز. منزّه است خداوند، هنگام فرو رفتن شب و برآمدن روز. با هر نَفَس، با هر چشم بر هم زدن، با هر اشاره‌اى كه در علم او هست، او را ستايش و بزرگوارى و عظمت و كبريايى است. منزّهى تو، به اندازه‌اى كه كتابت برشمرده است. منزّهى تو، همسنگِ عرشت. منزّهى تو، منزّهى تو، منزّهى تو».
ص: 254
3/ 4 أدعِيَةُ كُلِّ يَومٍ‌
أ دُعاءُ عَلِيِّ بنِ الحُسَينِ‌
215. الكافي: عَن عَبدِ الرَّحمنِ بنِ بَشيرٍ عَن بَعضِ رِجالِهِ أنَّ عَلِيَ بنَ الحُسَينِ عليهما السلام كانَ يَدعو بِهذَا الدُّعاءِ في كُلِّ يَومٍ مِن شَهرِ رَمَضانَ:
اللّهُمَّ إنَّ هذا شَهرُ رَمَضانَ، و هذا شَهرُ الصِّيامِ، و هذا شَهرُ الإِنابَةِ، و هذا شَهرُ التَّوبَةِ، و هذا شَهرُ المَغفِرَةِ وَ الرَّحمَةِ، و هذا شَهرُ العِتقِ مِنَ النّارِ وَ الفَوزِ بِالجَنَّةِ، اللّهُمَّ فَسَلِّمهُ لي و تَسَلَّمهُ مِني، و أعِنّي عَلَيهِ بِأَفضَلِ عَونِكَ، و وَفِّقني فيهِ لِطاعَتِكَ، و فَرِّغني فيهِ لِعِبادَتِكَ و دُعائِكَ و تِلاوَةِ كِتابِكَ، و أعظِم لي فيهِ البَرَكَةَ و أحسِن لي فيهِ العاقِبَةَ، و أصِحَّ لي فيهِ بَدَني و أوسِع فيهِ رِزقي، وَ اكفِني فيهِ ما أهَمَّني وَ استَجِب لي فيهِ دُعائي و بَلِّغني فيهِ رَجائي.
اللّهُمَّ أذهِب عَنّي فيهِ النُّعاسَ وَ الكَسَلَ وَ السَّآمَةَ وَ الفَترَةَ وَ القَسوَةَ وَ الغَفلَةَ وَ الغِرَّةَ.
اللّهُمَّ جَنِّبني فيهِ العِلَلَ وَ الأَسقامَ، وَ الهُمومَ وَ الأَحزانَ، وَ الأَعراضَ وَ الأَمراضَ، وَ الخَطايا وَ الذُّنوبَ، وَ اصرِف عَنّي فيهِ السّوءَ وَ الفَحشاءَ وَ الجَهدَ وَ البَلاءَ وَ التَّعَبَ وَ العَناءَ إنَّكَ سَميعُ الدُّعاءِ.
اللّهُمَّ أعِذني فيهِ مِنَ الشَّيطانِ الرَّجيمِ و هَمزِهِ و لَمزِهِ و نَفثِهِ و نَفخِهِ و وَسواسِهِ و كَيدِهِ و مَكرِهِ و حِيَلِهِ و أمانِيِّهِ و خُدَعِهِ و غُرورِهِ و فِتنَتِهِ و رَجلِهِ و شَرَكِهِ و أعوانِهِ و أتباعِهِ و أخدانِهِ و أشياعِهِ و أولِيائِهِ و شُرَكائِهِ و جَميعِ كَيدِهِم.
اللّهُمَّ ارزُقني فيهِ تَمامَ صِيامِهِ و بُلوغَ الأَمَلِ في قِيامِهِ، وَ استِكمالَ ما يُرضيكَ فيهِ صَبرا و إيمانا و يَقينا وَ احتِسابا، ثُمَّ تَقَبَّل ذلِكَ مِنّا بِالأَضعافِ الكَثيرَةِ وَ الأَجرِ العَظيمِ.
اللّهُمَّ ارزُقني فيهِ الجِدَّ وَ الاجتِهادَ وَ القُوَّةَ وَ النَّشاطَ وَ الإِنابَةَ وَ التَّوبَةَ وَ الرَّغبَةَ وَ الرَّهبَةَ وَ الجَزَعَ وَ الرِّقَّةَ و صِدقَ اللِّسانِ، وَ الوَجَلَ مِنكَ وَ الرَّجاءَ لَكَ وَ التَّوَكُّلَ عَلَيكَ وَ الثِّقَةَ بِكَ، وَ الوَرَعَ عَن مَحارِمِكَ بِصالِحِ القَولِ و مَقبولِ السَّعيِ و مَرفوعِ العَمَلِ و مُستَجابِ الدُّعاءِ و لا تَحُل بَيني و بَينَ شَي‌ءٍ مِن ذلِكَ بِعَرَضِ و لا مَرَضٍ و لا هَمٍّ و لا غَمٍّ بِرَحمَتِكَ يا أرحَمَ الرّاحِمينَ.
______________________________
(1) الكافي: ج 4 ص 75 ح 7.
ص: 255
3/ 4 دعاهاى هر روز
الف دعاى امام سجّاد عليه السلام‌
215. الكافى به نقل از عبد الرحمن بن بشير، از برخى راويان خود: امام سجّاد عليه السلام در هر روز از ماه رمضان، اين دعا را مى‌خواند:
«خداوندا! اين، ماه رمضان است. اين، ماه روزه‌دارى است. اين، ماه بازگشت است. اين، ماه توبه است. اين، ماه آمرزش و رحمت است. اين، ماه آزادى از آتش و رسيدن به بهشت است.
خداوندا! آن را برايم سلامت بدار و آن را از من، سالم بگير و مرا با بهترين يارى‌ات، بر [روزه‌دارىِ‌] آن، يارى كن و به اطاعتت در آن، توفيقم ده و مرا براى عبادت و دعا به درگاهت و خواندن كتابت، فارغ گردان و بركتم را در آن، بزرگ بدار و عاقبتم را در آن، نيكو كن و بدنم را در آن سلامت بدار و روزى‌ام را در آن، وسعت بخش و آنچه اندوهگينم مى‌سازد، برطرف ساز و دعايم را در آن، اجابت كن و مرا به اميدم برسان!
خداوندا! در آن، چُرت و كسالت و ملالت و سستى و سنگ‌دلى و غفلت و غرور را از من دور كن!
خداوندا! در اين ماه، مرا از دردها و بيمارى‌ها، غم‌ها و اندوه‌ها، عوارض و مرض‌ها و از لغزش‌ها و گناهان، دور بدار و در اين ماه، بدى و زشتى و مشقّت و بلا و خستگى و رنج را از من برگردان! همانا تو شنواى دعايى.
خداوندا! در اين ماه، مرا از شيطان رانده‌شده و بدگويى و عيبجويى‌اش، از نفوذ و دم و وسوسه و نيرنگ و حيله و آرزوهاى شيطانى، از فريب و غرور و فتنه و پياده‌نظام شيطان، و از شريكان و ياران و پيروان و دوستان و هواداران و هواخواهان و شريكان او و از همه كيد و نيرنگ آنان، پناه ده!
خداوندا! در اين ماه، روزه‌دارىِ كامل، عبادت در نهايت آرزو، و به كمال رساندن آنچه را خرسندت مى‌سازد، از روى صبر و ايمان و يقين و خلوص، روزى‌ام كن. سپس آن را چندين برابر و با پاداش بزرگ، از ما قبول فرما!
خداوندا! در اين ماه، جدّيت و تلاش، نيرو و نشاط، بازگشت و توبه، شوق و خوف، تضرّع و رقّت، راستگويى، بيم از خودت، اميد و توكّل و اعتماد به خودت و پرهيز از حرام‌هايت را روزى‌ام كن، با سخنى شايسته و تلاشى پذيرفته و عملى به سوى خدا بالا رفته و دعايى اجابت‌شده؛ و ميان من و اين خواسته‌ها، با هيچ عارضه و بيمارى و غم و اندوهى، فاصله نينداز، به رحمتت، اى مهربان‌ترينِ مهربانان!».
ص: 256
ب دُعاءُ «اللّهُمَّ رَبَّ شَهرِ رَمَضانَ»
216. البلد الأمين: ثُمَّ ادعُ بِما ذَكَرَهُ السَّيِّدُ عَلِيُّ بنُ الحُسَينِ بنِ باقي رحمه الله فِي اختِيارِهِ؛ فَقَد رُوِيَ أنَّهُ مَن دَعا بِهِ كُلَّ يَومٍ مِن شَهرِ رَمَضانَ غَفَرَ اللّهُ لَهُ ذُنوبَ أربَعينَ سَنَةً، و هُوَ:
اللّهُمَّ رَبَّ شَهرِ رَمَضانَ الَّذي أنزَلتَ فيهِ القُرآنَ وَ افتَرَضتَ عَلى عِبادِكَ فيهِ الصِّيامَ، ارزُقني حَجَّ بَيتِكَ الحَرامِ في هذَا العامِ و في كُلِّ عامٍ، وَ اغفِر لِيَ الذُّنوبَ العِظامَ؛ فَإِنَّهُ لا يَغفِرُها غَيرُكَ يا ذَا الجَلالِ وَ الإِكرامِ.
______________________________
(1) البلد الأمين: ص 223، المزار الكبير: ص 628.
ص: 257
ب دعاى «اللّهمّ ربَّ شهر رمضان»
216. البلد الأمين: سپس دعايى را بخوان كه سيّد على بن الحسين بن باقى رحمه الله آن را در كتابش (الاختيار) نقل كرده است. روايت شده كه هر كس آن را در هر روز از ماه رمضان بخواند، خداوند گناهان چهل سال او را مى‌آمرزد. آن دعا، اين است:
«خداوندا! اى پروردگار ماه رمضان كه در آن قرآن را نازل كرده و روزه‌دارى در آن را
بر بندگانت واجب ساخته‌اى! امسال و همه سال، حجّ خانه خودت را روزى‌ام كن و گناهان بزرگ مرا بيامرز؛ چرا كه جز تو، آنها را نمى‌آمرزد، اى صاحب شُكوه و بزرگوارى!».
ص: 258
3/ 5 دُعاءُ الجَوشَنِ الكَبيرِ
217. الإمام زين العابدين عن أبيه عن جدّه عليهم السلام‌: نَزَلَ جَبرَئيلُ عليه السلام عَلَى النَّبِيِ صلى الله عليه و آله و هُوَ في بَعضِ غَزَواتِهِ و عَلَيهِ جَوشَنٌ ثَقيلٌ آلَمَهُ ثِقلُهُ، و قالَ: «يا مُحَمَّدُ رَبُّكَ يُقرِئُكَ السَّلامَ و يَقولُ لَكَ: اخلَع هذَا الجَوشَنَ وَ اقرَأ هذَا الدُّعاءَ، فَهُوَ أمانٌ لَكَ و لِأُمَّتِكَ؛ فَمَن قَرَأَهُ عِندَ خُروجِهِ مِن مَنزِلِهِ أو حَمَلَهُ، حَفِظَهُ اللّهُ و أوجَبَ حَقَّهُ عَلَيهِ، و وَفَّقَهُ اللّهُ تَعالى لِصالِحِ الأَعمالِ ....
و مَن دَعا بِهِ بِنِيَّةٍ خالِصَةٍ في أوَّلِ شَهرِ رَمَضانَ رَزَقَهُ اللّهُ تَعالى لَيلَةَ القَدرِ، و خَلَقَ لَهُ سَبعينَ ألفَ مَلَكٍ يُسَبِّحونَ اللّهَ و يُقَدِّسونَهُ، و جَعَلَ ثَوابَهُم لَهُ. [يا مُحَمَّدُ، مَن دَعا بِهِ لَم يَبقَ بَينَهُ و بَينَ اللّهِ تَعالى حِجابٌ، و لَم يَطلُب مِنَ اللّهِ تَعالى شَيئا إلّا أعطاهُ‌] ....
و مَن دَعا بِهِ في شَهرِ رَمَضانَ ثَلاثَ مَرّاتٍ [أو مَرَّةً واحِدَةً] حَرَّمَ اللّهُ تَعالى جَسَدَهُ عَلَى النّارِ، و أوجَبَ لَهُ الجَنَّةَ، وَ وَكَّلَ اللّهُ بِهِ مَلَكَينِ يَحفَظانِهِ مِنَ المَعاصي، و كانَ في أمانِ اللّهِ طولَ حَياتِهِ، يا مُحَمَّدُ، و لا تُعَلِّمهُ إلّا لِمُؤمِنٍ تَقِيٍ».
قالَ الحُسَينُ عليه السلام: أوصاني أبي عَلِيُ بنُ أبي طالِبٍ عليه السلام بِحِفظِ هذَا الدُّعاءِ
و تَعظيمِهِ، و أن أكتُبَهُ عَلى كَفَنِهِ، و أن اعَلِّمَهُ أهلي و أحُثَّهُم عَلَيهِ، و هُوَ ألفُ اسمٍ و فيهِ الاسمُ الأَعظَمُ.
______________________________
(1) المصباح للكفعمي: ص 332 أورده في الحاشية، بحار الأنوار: ج 94 ص 382 وج 81 ص 331 ح 32.
ص: 259
3/ 5 دعاى جوشن كبير
217. امام سجّاد عليه السلام به نقل از پدرش، از جدّش عليهما السلام: در يكى از جنگ‌ها كه پيامبر خدا زره سنگينى در بر داشت و سنگينىِ آن آزارش مى‌داد، جبرئيل بر ايشان نازل شد و گفت: «اى محمّد! پروردگارت سلام مى‌رساند و مى‌فرمايد: اين زره را بر كن و اين دعا را بخوان، كه براى تو و امّت تو، مايه ايمنى است.
هر كس آن را در هنگام بيرون آمدن از خانه بخواند يا با خود داشته باشد، خداوندْ او را حفظ مى‌كند و حقّ او را بر خود لازم مى‌سازد و او را به كارهاى شايسته موفّق مى‌دارد ....
و هر كس با نيّت خالص، آن را در آغاز ماه رمضان بخواند، خداوند متعال، شب قدر را روزىِ او مى‌كند و برايش هفتاد هزار فرشته مى‌آفريند كه خدا را تسبيح مى‌گويند و تقديس مى‌كنند و پاداش آنان را براى او قرار مى‌دهد.
اى محمّد! هر كس اين دعا را بخواند، ميان او و خداى متعال، حجابى نمى‌ماند و از خداوند، چيزى درخواست نمى‌كند، مگر آن كه خدا آن را به وى عطا مى‌كند ....
و هر كس آن را در ماه رمضان سه بار [يا يك بار] بخواند، خداوندْ بدن او را بر آتش، حرام مى‌كند و بهشت را برايش حتمى مى‌سازد و دو فرشته بر او مى‌گمارد كه از گناهانْ نگاهش دارند و تا زنده است، در امان خدا خواهد بود. اى محمّد! آن را جز به مؤمن پرهيزگار، نياموز».
امام حسين عليه السلام فرمود: «پدرم على بن ابى طالب عليه السلام، مرا به حفظ و بزرگداشت اين دعا توصيه فرمود و نيز اين كه آن را بر كفن او بنويسم و آن را به خانواده‌ام بياموزم و بر خواندنش تشويق كنم. اين دعا، هزار نام است و اسم اعظم، در آن است».
ص: 260
218. المصباح للكفعمي: دُعاءُ الجَوشَنِ الكَبيرِ مَروِيٌ عَنِ النَّبِيِ صلى الله عليه و آله و هُوَ مِئَةُ فَصلٍ كُلُّ فَصلٍ عَشَرَةُ أسماءٍ، و تَقولُ في آخِرِ كُلِّ فَصلٍ مِنها:
سُبحانَكَ يا لا إلهَ إلّا أنتَ الغَوثَ الغَوثَ خَلِّصنا مِنَ النّارِ يا رَبِّ.
الأَوَّل: اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ بِاسمِكَ يا أللّهُ، يا رَحمانُ، يا رَحيمُ، يا كَريمُ، يا مُقيمُ، يا عَظيمُ، يا قَديمُ، يا عَليمُ، يا حَليمُ، يا حَكيمُ.
الثّاني: يا سَيِّدَ السّاداتِ، يا مُجيبَ الدَّعَواتِ، يا رافِعَ الدَّرَجاتِ، يا وَلِيَ الحَسَناتِ، يا غافِرَ الخَطيئاتِ، يا مُعطِيَ المَسأَلاتِ، يا قابِلَ التَّوباتِ، يا سامِعَ الأَصواتِ، يا عالِمَ الخَفِيّاتِ، يا دافِعَ البَلِيّاتِ.
الثّالِث: يا خَيرَ الغافِرينَ، يا خَيرَ الفاتِحينَ، يا خَيرَ النّاصِرينَ، يا خَيرَ الحاكِمينَ، يا خَيرَ الرّازِقينَ، يا خَيرَ الوارِثينَ، يا خَيرَ الحامِدينَ، يا خَيرَ الذّاكِرينَ، يا خَيرَ المُنزِلينَ، يا خَيرَ المُحسِنينَ.
الرّابِع: يا مَن لَهُ العِزَّةُ وَ الجَمالُ، يا مَن لَهُ القُدرَةُ وَ الكَمالُ، يا مَن لَهُ المُلكُ وَ الجَلالُ، يا مَن هُوَ الكَبيرُ المُتَعالِ، يا مُنشِئَ السَّحابِ الثِّقالِ، يا مَن هُوَ شَديدُ المِحالِ، يا مَن هُوَ سَريعُ الحِسابِ، يا مَن هُوَ شَديدُ العِقابِ، يا مَن عِندَهُ حُسنُ الثَّوابِ، يا مَن عِندَهُ امُّ الكِتابِ.
الخامِس: اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ بِاسمِكَ يا حَنّانُ، يا مَنّانُ، يا دَيّانُ، يا بُرهانُ، يا سُلطانُ، يا رِضوانُ، يا غُفرانُ، يا سُبحانُ، يا مُستَعانُ، يا ذَا المَنِّ وَ البَيانِ.
السّادِس: يا مَن تَواضَعَ كُلُّ شَي‌ءٍ لِعَظَمَتِهِ، يا مَنِ استَسلَمَ كُلُّ شَي‌ءٍ لِقُدرَتِهِ،
يا مَن ذَلَّ كُلُّ شَي‌ءٍ لِعِزَّتِهِ، يا مَن خَضَعَ كُلُّ شَي‌ءٍ لِهَيبَتِهِ، يا مَنِ انقادَ كُلُّ شَي‌ءٍ مِن خَشيَتِهِ، يا مَن تَشَقَّقَتِ الجِبالُ مِن مَخافَتِهِ، يا مَن قامَتِ السَّماواتُ بِأَمرِهِ، يا مَنِ استَقَرَّتِ الأَرَضونَ بِإِذنِهِ، يا مَن يُسَبِّحُ الرَّعدُ بِحَمدِهِ، يا مَن لا يَعتَدي عَلى أهلِ مَملَكَتِهِ.
السّابِع: يا غافِرَ الخَطايا، يا كاشِفَ البَلايا، يا مُنتَهَى الرَّجايا، يا مُجزِلَ العَطايا، يا واهِبَ الهَدايا، يا رازِقَ البَرايا، يا قاضِيَ المَنايا، يا سامِعَ الشَّكايا، يا باعِثَ البَرايا، يا مُطلِقَ الاسارى.
الثّامِن: يا ذَا الحَمدِ وَ الثَّناءِ، يا ذَا الفَخرِ وَ البَهاءِ يا ذَا المَجدِ وَ السَّناءِ، يا ذَا العَهدِ وَ الوَفاءِ، يا ذَا العَفوِ وَ الرِّضاءِ، يا ذَا المَنِّ وَ العَطاءِ، يا ذَا الفَصلِ وَ القَضاءِ، يا ذَا العِزِّ وَ البَقاءِ، يا ذَا الجودِ وَ السَّخاءِ، يا ذَا الآلاءِ وَ النَّعماءِ.
التّاسِع: اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ يا مانِعُ، يا دافِعُ، يا رافِعُ، يا صانِعُ، يا نافِعُ، يا سامِعُ، يا جامِعُ، يا شافِعُ، يا واسِعُ، يا مُوَسِّعُ.
العاشِر: يا صانِعَ كُلِّ مَصنوعٍ، يا خالِقَ كُلِّ مَخلوقٍ، يا رازِقَ كُلِّ مَرزوقٍ، يا مالِكَ كُلِّ مَملوكٍ، يا كاشِفَ كُلِّ مَكروبٍ، يا فارِجَ كُلِّ مَهمومٍ، يا راحِمَ كُلِّ مَرحومٍ، يا ناصِرَ كُلِّ مَخذولٍ، يا ساتِرَ كُلِّ مَعيوبٍ، يا مَلجَأَ كُلِّ مَطرودٍ.
الحادي عَشَر: يا عُدَّتي عِندَ شِدَّتي، يا رَجائي عِندَ مُصيبَتي، يا مُؤنِسي عِندَ وَحشَتي، يا صاحِبي عِندَ غُربَتي، يا وَلِيِّي عِندَ نِعمَتي، يا غِياثي عِندَ كُربَتي، يا دَليلي عِندَ حَيرَتي، يا غِنائي عِندَ افتِقاري، يا مَلجَئي عِندَ اضطِراري، يا مُعيني عِندَ مَفزَعي.
الثّاني عَشَر: يا عَلّامَ الغُيوبِ، يا غَفّارَ الذُّنوبِ، يا سَتّارَ العُيوبِ، يا كاشِفَ الكُروبِ، يا مُقَلِّبَ القُلوبِ، يا طَبيبَ القُلوبِ، يا مُنَوِّرَ القُلوبِ، يا أنيسَ القُلوبِ، يا مُفَرِّجَ الهُمومِ، يا مُنَفِّسَ الغُمومِ.
الثّالِث عَشَر: اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ بِاسمِكَ يا جَليلُ، يا جَميلُ، يا وَكيلُ، يا كَفيلُ، يا دَليلُ، يا قَبيلُ، يا مُديلُ، يا مُنيلُ، يا مُقيلُ، يا مُحيلُ.
الرّابع عَشَر: يا دَليلَ المُتَحَيِّرينَ، يا غِياثَ المُستَغيثينَ، يا صَريخَ المُستَصرِخينَ، يا جارَ المُستَجيرينَ، يا أمانَ الخائِفينَ، يا عَونَ المُؤمِنينَ، يا راحِمَ المَساكينِ، يا مَلجَأَ العاصينَ، يا غافِرَ المُذنِبينَ، يا مُجيبَ دَعوَةِ المُضطَرّينَ.
الخامِس عَشَر: يا ذَا الجودِ وَ الإِحسانِ، يا ذَا الفَضلِ وَ الامتِنانِ، يا ذَا الأَمنِ وَ الأَمانِ، يا ذَا القُدسِ وَ السُّبحانِ، يا ذَا الحِكمَةِ وَ البَيانِ، يا ذَا الرَّحمَةِ وَ الرِّضوانِ، يا ذَا الحُجَّةِ وَ البُرهانِ، يا ذَا العَظَمَةِ وَ السُّلطانِ، يا ذَا الرَّأفَةِ وَ المُستَعانِ، يا ذَا العَفوِ وَ الغُفرانِ.
السّادِس عَشَر: يا مَن هُوَ رَبُّ كُلِّ شَي‌ءٍ، يا مَن هُوَ إلهُ كُلِّ شَي‌ءٍ، يا مَن هُوَ خالِقُ كُلِّ شَي‌ءٍ، يا مَن هُوَ صانِعُ كُلِّ شَي‌ءٍ، يا مَن هُوَ قَبلَ كُلِّ شَي‌ءٍ، يا مَن هُوَ بَعدَ كُلِّ شَي‌ءٍ، يا مَن هُوَ فَوقَ كُلِّ شَي‌ءٍ، يا مَن هُوَ عالِمٌ بِكُلِّ شَي‌ءٍ، يا مَن هُوَ قادِرٌ عَلى كُلِّ شَي‌ءٍ، يا مَن هُوَ يَبقى و يَفنى كُلُّ شَي‌ءٍ.
السّابِع عَشَر: اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ بِاسمِكَ يا مُؤمِنُ، يا مُهَيمِنُ، يا مُكَوِّنُ، يا مُلَقِّنُ، يا مُبَيِّنُ، يا مُهَوِّنُ، يا مُمَكِّنُ، يا مُزَيِّنُ، يا مُعلِنُ، يا مُقَسِّمُ.
الثّامِن عَشَر: يا مَن هُوَ في مُلكِهِ مُقيمٌ، يا مَن هُوَ في سُلطانِهِ قَديمٌ، يا مَن هُوَ في جَلالِهِ عَظيمٌ، يا مَن هُوَ عَلى عِبادِهِ رَحيمٌ، يا مَن هُوَ بِكُلِّ شَي‌ءٍ عَليمٌ، يا مَن هُوَ بِمَن عَصاهُ حَليمٌ، يا مَن هُوَ بِمَن رَجاهُ كَريمٌ، يا مَن هُوَ في صُنعِهِ حَكيمٌ، يا مَن هُوَ في حِكمَتِهِ لَطيفٌ، يا مَن هُوَ في لُطفِهِ قَديمٌ.
التّاسِع عَشَر: يا مَن لا يُرجى إلّا فَضلُهُ، يا مَن لا يُسأَلُ إلّا عَفوُهُ، يا مَن لا يُنظَرُ إلّا بِرُّهُ، يا مَن لا يُخافُ إلّا عَدلُهُ، يا مَن لا يَدومُ إلّا مُلكُهُ، يا مَن لا سُلطانَ إلّا
سُلطانُهُ، يا مَن وَسِعَت كُلَّ شَي‌ءٍ رَحمَتُهُ، يا مَن سَبَقَت رَحمَتُهُ غَضَبَهُ، يا مَن أحاطَ بِكُلِّ شَي‌ءٍ عِلمُهُ، يا مَن لَيسَ أحَدٌ مِثلَهُ.
العِشرون: يا فارِجَ الهَمِّ، يا كاشِفَ الغَمِّ، يا غافِرَ الذَّنبِ، يا قابِلَ التَّوبِ، يا خالِقَ الخَلقِ، يا صادِقَ الوَعدِ، يا موفِيَ العَهدِ، يا عالِمَ السِّرِّ، يا فالِقَ الحَبِّ، يا رازِقَ الأَنامِ.
الحادي وَ العِشرون: اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ بِاسمِكَ يا عَلِيُ، يا وَفِيُ، يا غَنِيُ، يا مَلِيُ، يا حَفِيُ، يا رَضِيُ، يا زَكِيُ، يا بَدِيُ، يا قَوِيُ، يا وَلِيُ.
الثّاني وَ العِشرون: يا مَن أظهَرَ الجَميلَ، يا مَن سَتَرَ القَبيحَ، يا مَن لَم يُؤاخِذ بِالجَريرَةِ، يا مَن لَم يَهتِكِ السِّترَ، يا عَظيمَ العَفوِ، يا حَسَنَ التَّجاوُزِ، يا واسِعَ المَغفِرَةِ، يا باسِطَ اليَدَينِ بِالرَّحمَةِ، يا صاحِبَ كُلِّ نَجوى، يا مُنتَهى كُلِّ شَكوى.
الثّالث و العِشرون: يا ذَا النِّعمَةِ السّابِغَةِ، يا ذَا الرَّحمَةِ الواسِعَةِ، يا ذَا المِنَّةِ السّابِقَةِ، يا ذَا الحِكمَةِ البالِغَةِ، يا ذَا القُدرَةِ الكامِلَةِ، يا ذَا الحُجَّةِ القاطِعَةِ، يا ذَا الكَرامَةِ الظّاهِرَةِ، يا ذَا العِزَّةِ الدّائِمَةِ، يا ذَا القُوَّةِ المَتينَةِ، يا ذَا العَظَمَةِ المَنيعَةِ.
الرّابِع و العِشرون: يا بَديعَ السَّماواتِ، يا جاعِلَ الظُّلُماتِ، يا راحِمَ العَبَراتِ، يا مُقيلَ العَثَراتِ، يا ساتِرَ العَوراتِ، يا مُحيِيَ الأَمواتِ، يا مُنزِلَ الآياتِ، يا مُضَعِّفَ الحَسَناتِ، يا ماحِيَ السَّيِّئاتِ، يا شَديدَ النَّقِماتِ.
الخامِس وَ العِشرون: اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ بِاسمِكَ يا مُصَوِّرُ، يا مُقَدِّرُ، يا مُدَبِّرُ، يا مُطَهِّرُ، يا مُنَوِّرُ، يا مُيَسِّرُ، يا مُبَشِّرُ، يا مُنذِرُ، يا مُقَدِّمُ، يا مُؤَخِّرُ.
السّادِس وَ العِشرون: يا رَبَّ البَيتِ الحَرامِ، يا رَبَّ الشَّهرِ الحَرام، يا رَبَّ البَلَدِ الحَرامِ، يا رَبَّ الرُّكنِ وَ المَقامِ، يا رَبَّ المَشعَرِ الحَرامِ، يا رَبَّ المَسجِدِ الحَرامِ، يا رَبَّ الحِلِّ وَ الحَرامِ، يا رَبَّ النّورِ وَ الظَّلامِ، يا رَبَّ التَّحِيَّةِ وَ السَّلامِ،
يا رَبَّ القُدرَةِ فِي الأَنامِ.
السّابِع وَ العِشرون: يا أحكَمَ الحاكِمينَ، يا أعدَلَ العادِلينَ، يا أصدَقَ الصّادِقينَ، يا أطهَرَ الطّاهِرينَ، يا أحسَنَ الخالِقينَ، يا أسرَعَ الحاسِبينَ، يا أسمَعَ السّامِعينَ، يا أبصَرَ النّاظِرينَ، يا أشفَعَ الشّافِعينَ، يا أكرَمَ الأَكرَمينَ.
الثّامِن وَ العِشرون: يا عِمادَ مَن لا عِمادَ لَهُ، يا سَنَدَ مَن لا سَنَدَ لَهُ، يا ذُخرَ مَن لا ذُخرَ لَهُ، يا حِرزَ مَن لا حِرزَ لَهُ، يا غِياثَ مَن لا غِياثَ لَهُ، يا فَخرَ مَن لا فَخرَ لَهُ، يا عِزَّ مَن لا عِزَّ لَهُ، يا مُعينَ مَن لا مُعينَ لَهُ، يا أنيسَ مَن لا أنَيسَ لَهُ، يا أمانَ مَن لا أمانَ لَهُ.
التّاسِع وَ العِشرون: اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ بِاسمِكَ يا عاصِمُ، يا قائِمُ، يا دائِمُ، يا راحِمُ، يا سالِمُ، يا حاكِمُ، يا عالِمُ، يا قاسِمُ، يا قابِضُ، يا باسِطُ.
الثَّلاثون: يا عاصِمَ مَنِ استَعصَمَهُ، يا راحِمَ مَنِ استَرحَمَهُ، يا غافِرَ مَنِ استَغفَرَهُ، يا ناصِرَ مَنِ استَنصَرَهُ، يا حافِظَ مَنِ استَحفَظَهُ، يا مُكرِمَ مَنِ استَكرَمَهُ، يا مُرشِدَ مَنِ استَرشَدَهُ، يا صَريخَ مَنِ استَصرَخَهُ، يا مُعينَ مَنِ استَعانَهُ، يا مُغيثَ مَنِ استَغاثَهُ.
الحادي وَ الثَّلاثون: يا عَزيزا لا يُضامُ، يا لَطيفا لا يُرامُ، يا قَيّوما لا يَنامُ، يا دائِما لا يَفوتُ، يا حَيّا لا يَموتُ، يا مَلِكا لا يَزولُ، يا باقِيا لا يَفنى، يا عالِما لا يَجهَلُ يا صَمَدا لا يُطعَمُ، يا قَوِيّا لا يُضعَفُ.
الثّاني وَ الثَّلاثون: اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ بِاسمِكَ يا أحَدُ، يا واحِدُ، يا شاهِدُ، يا ماجِدُ، يا حامِدُ، يا راشِدُ، يا باعِثُ، يا وارِثُ، يا ضارُّ، يا نافِعُ.
الثّالِث وَ الثَّلاثون: يا أعظَمَ مِن كُلِّ عَظيمٍ، يا أكرَمَ مِن كُلِّ كَريمٍ، يا أرحَمَ مِن كُلِّ رَحيمٍ، يا أعلَمَ مِن كُلِّ عَليمٍ، يا أحكَمَ مِن كُلِّ حَكيمٍ، يا أقدَمَ مِن كُلِّ قَديمٍ، يا أكبَرَ مِن كُلِّ كَبيرٍ، يا ألطَفَ مِن كُلِّ لَطيفٍ، يا أجَلَّ مِن كُلِّ جَليلٍ،
يا أعَزَّ مِن كُلِّ عَزيزٍ.
الرّابِع وَ الثَّلاثون: يا كَريمَ الصَّفحِ، يا عَظيمَ المَنِّ، يا كَثيرَ الخَيرِ، يا قَديمَ الفَضلِ، يا دائِمَ اللُّطفِ، يا لَطيفَ الصُّنعِ، يا مُنَفِّسَ الكَربِ، يا كاشِفَ الضُّرِّ، يا مالِكَ المُلكِ، يا قاضِيَ الحَقِّ.
الخامِس وَ الثَّلاثون: يا مَن هُوَ في عَهدِهِ وَفِيٌ، يا مَن هُوَ في وَفائِهِ قَوِيٌّ، يا مَن هُوَ في قُوَّتِهِ عَلِيٌّ، يا مَن هُوَ في عُلُوِّهِ قَريبٌ، يا مَن هُوَ في قُربِهِ لَطيفٌ، يا مَن هُوَ في لُطفِهِ شَريفٌ، يا مَن هُوَ في شَرَفِهِ عَزيزٌ، يا مَن هُوَ في عِزِّهِ عَظيمٌ، يا مَن هُوَ في عَظَمَتِهِ مَجيدٌ، يا مَن هُوَ في مَجدِهِ حَميدٌ.
السّادِس وَ الثَّلاثون: اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ بِاسمِكَ يا كافي، يا شافي، يا وافي، يا مُعافي، يا هادي، يا داعي، يا قاضي، يا راضي، يا عالي، يا باقي.
السّابِع وَ الثَّلاثون: يا مَن كُلُّ شَي‌ءٍ خاضِعٌ لَهُ، يا مَن كُلُّ شَي‌ءٍ خاشِعٌ لَهُ، يا مَن كُلُّ شَي‌ءٍ كائِنٌ لَهُ، يا مَن كُلُّ شَي‌ءٍ مَوجودٌ بِهِ، يا مَن كُلُّ شَي‌ءٍ مُنيبٌ إلَيهِ، يا مَن كُلُّ شَي‌ءٍ خائِفٌ مِنهُ، يا مَن كُلُّ شَي‌ءٍ قائِمٌ بِهِ، يا مَن كُلُّ شَي‌ءٍ صائِرٌ إلَيهِ، يا مَن كُلُّ شَي‌ءٍ يُسَبِّحُ بِحَمدِهِ، يا مَن كُلُّ شَي‌ءٍ هالِكٌ إلّا وَجهَهُ.
الثّامِن وَ الثَّلاثون: يا مَن لا مَفَرَّ إلّا إلَيهِ، يا مَن لا مَفزَعَ إلّا إلَيهِ، يا مَن لا مَقصَدَ إلّا إلَيهِ، يا مَن لا مَنجى مِنهُ إلّا إلَيهِ، يا مَن لا يُرغَبُ إلّا إلَيهِ، يا مَن لا حَولَ و لا قُوَّةَ إلّا بِهِ، يا مَن لا يُستَعانُ إلّا بِهِ، يا مَن لا يُتَوَكَّلُ إلّا عَلَيهِ، يا مَن لا يُرجى إلّا هُوَ، يا مَن لا يُعبَدُ إلّا إيّاهُ.
التّاسِع وَ الثَّلاثون: يا خَيرَ المَرهوبينَ، يا خَيرَ المَرغوبينَ، يا خَيرَ المَطلوبينَ، يا خَيرَ المَسؤولينَ، يا خَيرَ المَقصودينَ، يا خَيرَ المَذكورينَ، يا خَيرَ المَشكورينَ، يا خَيرَ المَحبوبينَ، يا خَيرَ المَدعُوّينَ، يا خَيرَ المُستَأنِسينَ.
الأَربَعون: اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ بِاسمِكَ يا غافِرُ، يا ساتِرُ، يا قادِرُ، يا قاهِرُ،
يا فاطِرُ، يا كاسِرُ، يا جابِرُ، يا ذاكِرُ، يا ناظِرُ، يا ناصِرُ.
الحادي وَ الأَربَعون: يا مَن خَلَقَ فَسَوّى، يا مَن قَدَّرَ فَهَدى، يا مَن يَكشِفُ البَلوى، يا مَن يَسمَعُ النَّجوى، يا مَن يُنقِذُ الغَرقى، يا مَن يُنَجِّي الهَلكى، يا مَن يَشفِي المَرضى، يا مَن أضحَكَ و أبكى، يا مَن أماتَ و أحيا، يا مَن خَلَقَ الزَّوجَينِ الذَّكَرَ وَ الانثى.
الثّاني وَ الأَربَعون: يا مَن فِي البَرِّ وَ البَحرِ سَبيلُهُ، يا مَن فِي الآفاقِ آياتُهُ، يا مَن فِي الآياتِ بُرهانُهُ، يا مَن فِي المَماتِ قُدرَتُهُ، يا مَن فِي القُبورِ عِبرَتُهُ، يا مَن فِي القِيامَةِ مُلكُهُ، يا مَن فِي الحِسابِ هَيبَتُهُ، يا مَن فِي الميزانِ قَضاؤُهُ، يا مَن فِي الجَنَّةِ ثَوابُهُ، يا مَن فِي النّارِ عِقابُهُ.
الثّالِث وَ الأَربَعون: يا مَن إلَيهِ يَهرَبُ الخائِفونَ، يا مَن إلَيهِ يَفزَعُ المُذنِبونَ، يا مَن إلَيهِ يَقصُدُ المُنيبونَ، يا مَن إلَيهِ يَرغَبُ الزّاهِدونَ، يا مَن إلَيهِ يَلجَأُ المُتَحَيِّرونَ، يا مَن بِهِ يَستَأنِسُ المُريدونَ، يا مَن بِهِ يَفتَخِرُ المُحِبّونَ، يا مَن في عَفوِهِ يَطمَعُ الخاطِئونَ يا مَن إلَيهِ يَسكُنُ الموقِنونَ، يا مَن عَلَيهِ يَتَوَكَّلُ المُتَوَكِّلونَ.
الرّابِع وَ الأَربَعون: اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ بِاسمِكَ يا حَبيبُ، يا طَبيبُ، يا قَريبُ، يا رَقيبُ، يا حَسيبُ، يا مُهيبُ، يا مُثيبُ، يا مُجيبُ، يا خَبيرُ، يا بَصيرُ.
الخامِس وَ الأَربَعون: يا أقرَبَ مِن كُلِّ قَريبٍ، يا أحَبَّ مِن كُلِّ حَبيبٍ، يا أبصَرَ مِن كُلِّ بَصيرٍ، يا أخبَرَ مِن كُلِّ خَبيرٍ، يا أشرَفَ مِن كُلِّ شَريفٍ، يا أرفَعَ مِن كُلِّ رَفيعٍ، يا أقوى مِن كُلِّ قَوِيٍّ، يا أغنى مِن كُلِّ غَنِيٍّ، يا أجوَدَ مِن كُلِّ جَوادٍ، يا أرأَفَ مِن كُلِّ رَؤوفٍ.
السّادِس وَ الأَربَعون: يا غالِبا غَيرَ مَغلوبٍ، يا صانِعا غَيرَ مَصنوعٍ، يا خالِقا غَيرَ مَخلوقٍ، يا مالِكا غَيرَ مَملوكٍ، يا قاهِرا غَيرَ مَقهورٍ، يا رافِعا غَيرَ مَرفوعٍ،
يا حافِظا غَيرَ مَحفوظٍ، يا ناصِرا غَيرَ مَنصورٍ، يا شاهِدا غَيرَ غائِبٍ، يا قَريبا غَيرَ بَعيدٍ.
السّابِع و الأَربَعون: يا نورَ النّورِ، يا مُنَوِّرَ النّورِ، يا خالِقَ النّورِ، يا مُدَبِّرَ النّورِ، يا مُقَدِّرَ النّورِ، يا نورَ كُلِّ نورٍ، يا نورا قَبلَ كُلِّ نورٍ، يا نورا بَعدَ كُلِّ نورٍ، يا نورا فَوقَ كُلِّ نورٍ، يا نورا لَيسَ كَمِثلِهِ نورٌ.
الثّامِن وَ الأَربَعون: يا مَن عَطاؤُهُ شَريفٌ، يا مَن فِعلُهُ لَطيفٌ، يا مَن لُطفُهُ مُقيمٌ، يا مَن إحسانُهُ قَديمٌ، يا مَن قَولُهُ حَقٌّ، يا مَن وَعدُهُ صِدقٌ، يا مَن عَفوُهُ فَضلٌ، يا مَن عَذابُهُ عَدلٌ، يا مَن ذِكرُهُ حُلوٌ، يا مَن فَضلُهُ عَميمٌ.
التّاسِع وَ الأَربَعون: اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ بِاسمِكَ يا مُسَهِّلُ، يا مُفَضِّلُ، يا مُبَدِّلُ، يا مُذَلِّلُ، يا مُنَزِّلُ، يا مُنَوِّلُ، يا مُفَصِّلُ، يا مُجزِلُ، يا مُمهِلُ، يا مُجمِلُ.
الخَمسون: يا مَن يَرى و لا يُرى، يا مَن يَخلُقُ و لا يُخلَقُ، يا مَن يَهدي و لا يُهدى، يا مَن يُحيي و لا يُحيا، يا مَن يُسأَلُ و لا يَسأَلُ، يا مَن يُطعِمُ و لا يُطعَمُ، يا مَن يُجيرُ و لا يُجارُ عَلَيهِ، يا مَن يَقضي و لا يُقضى عَلَيهِ، يا مَن يَحكُمُ و لا يُحكَمُ عَلَيهِ، يا مَن لَم يَلِد و لَم يولَد و لَم يَكُن لَهُ كُفُوا أحَدٌ.
الحادي وَ الخَمسون: يا نِعمَ الحَسيبِ، يا نِعمَ الطَّبيبِ، يا نِعمَ الرَّقيبِ، يا نِعمَ القَريبِ، يا نِعمَ المُجيبِ، يا نِعمَ الحَبيبِ، يا نِعمَ الكَفيلِ، يا نِعمَ الوَكيلِ، يا نِعمَ المَولى، يا نِعمَ النَّصيرِ.
الثّاني وَ الخَمسون: يا سُرورَ العارِفينَ، يا مُنَى المُحِبّينَ، يا أنيسَ المُريدينَ، يا حَبيبَ التَّوّابينَ، يا رازِقَ المُقِلّينَ، يا رَجاءَ المَدينينَ، يا قُرَّةَ عَينِ العابِدينَ، يا مُنَفِّسا عَنِ المَكروبينَ، يا مُفَرِّجا عَنِ المَغمومينَ، يا إلهَ الأَوَّلينَ وَ الآخِرينَ.
الثّالِث وَ الخَمسون: اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ بِاسمِكَ يا رَبَّنا، يا إلهَنا، يا سَيِّدَنا،
يا مَولانا، يا ناصِرَنا، يا حافِظَنا، يا دَليلَنا، يا مُعينَنا، يا حَبيبَنا، يا طَبيبَنا.
الرّابِع وَ الخَمسون: يا رَبَّ النَّبِيِّينَ وَ الأَبرارِ، يا رَبَّ الصِّدّيقينَ وَ الأَخيارِ، يا رَبَّ الجَنَّةِ وَ النّارِ، يا رَبَّ الصِّغارِ وَ الكِبارِ، يا رَبَّ الحُبوبِ وَ الثِّمارِ، يا رَبَّ الأَنهارِ وَ الأَشجارِ، يا رَبَّ الصَّحاري وَ القِفارِ، يا رَبَّ البَراري وَ البِحارِ، يا رَبَّ اللَّيلِ وَ النَّهارِ، يا رَبَّ الإِعلانِ وَ الإِسرارِ.
الخامِس وَ الخَمسون: يا مَن نَفَذَ في كُلِّ شَي‌ءٍ أمرُهُ، يا مَن لَحِقَ بِكُلِّ شَي‌ءٍ عِلمُهُ، يا مَن بَلَغَت إلى كُلِّ شَي‌ءٍ قُدرَتُهُ، يا مَن لا تُحصِي العِبادُ نِعَمَهُ، يا مَن لا تَبلُغُ الخَلائِقُ شُكرَهُ، يا مَن لا تُدرِكُ الأَفهامُ جَلالَهُ، يا مَن لا تَنالُ الأَوهامُ كُنهَهُ، يا مَنِ العَظَمَةُ وَ الكِبرِياءُ رِداؤُهُ، يا مَن لا تَرُدُّ العِبادُ قَضاءَهُ، يا مَن لا مُلكَ إلّا مُلكُهُ، يا مَن لا عَطاءَ إلّا عَطاؤُهُ.
السّادِس وَ الخَمسون: يا مَن لَهُ المَثَلُ الأَعلى، يا مَن لَهُ الصِّفاتُ العُليا، يا مَن لَهُ الآخِرَةُ وَ الاولى، يا مَن لَهُ جَنَّةُ المَأوى، يا مَن لَهُ الآياتُ الكُبرى، يا مَن لَهُ الأَسماءُ الحُسنى، يا مَن لَهُ الحُكمُ وَ القَضاءُ، يا مَن لَهُ الهَواءُ وَ الفَضاءُ يا مَن لَهُ العَرشُ وَ الثَّرى، يا مَن لَهُ السَّماواتُ العُلى.
السّابِع وَ الخَمسون: اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ بِاسمِكَ يا عَفُوُّ، يا غَفورُ، يا صَبورُ، يا شَكورُ، يا رَؤوفُ، يا عَطوفُ، يا مَسؤولُ، يا وَدودُ، يا سُبّوحُ، يا قُدّوسُ.
الثّامِن وَ الخَمسون: يا مَن فِي السَّماواتِ عَظَمَتُهُ، يا مَن فِي الأَرضِ آياتُهُ، يا مَن في كُلِّ شَي‌ءٍ دَلائِلُهُ، يا مَن فِي البِحارِ عَجائِبُهُ، يا مَن فِي الجِبالِ خَزائِنُهُ، يا مَن يَبدَأُ الخَلقَ ثُمَّ يُعيدُهُ، يا مَن إلَيهِ يَرجِعُ الأَمرُ كُلُّهُ، يا مَن أظهَرَ في كُلِّ شَي‌ءٍ لُطفَهُ، يا مَن أحسَنَ كُلَّ شَي‌ءٍ خَلَقَهُ، يا مَن تُصَرَّفُ فِي الخَلائِقِ قُدرَتُهُ.
التّاسِع وَ الخَمسون: يا حَبيبَ مَن لا حَبيبَ لَهُ، يا طَبيبَ مَن لا طَبيبَ لَهُ،
يا مُجيبَ مَن لا مُجيبَ لَهُ، يا شَفيقَ مَن لا شَفيقَ لَهُ، يا رَفيقَ مَن لا رَفيقَ لَهُ، يا مُغيثَ مَن لا مُغيثَ لَهُ، يا دَليلَ مَن لا دَليلَ لَهُ، يا أنيسَ مَن لا أنيسَ لَهُ، يا راحِمَ مَن لا راحِمَ لَهُ، يا صاحِبَ مَن لا صاحِبَ لَهُ.
السِّتّون: يا كافِيَ مَنِ استَكفاهُ، يا هادِيَ مَنِ استَهداهُ، يا كالِئَ مَنِ استَكلاهُ، يا راعِيَ مَنِ استَرعاهُ، يا شافِيَ مَنِ استَشفاهُ، يا قاضِيَ مَنِ استَقضاهُ، يا مُغنِيَ مَنِ استَغناهُ، يا موفِيَ مَنِ استَوفاهُ، يا مُقَوِّيَ مَنِ استَقواهُ، يا وَلِيَ مَنِ استَولاهُ.
الحادي وَ السِّتّون: اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ بِاسمِكَ يا خالِقُ يا رازِقُ، يا ناطِقُ يا صادِقُ، يا فالِقُ يا فارِقُ، يا فاتِقُ يا راتِقُ، يا سابِقُ يا سامِقُ.
الثّاني وَ السِّتّون: يا مَن يُقَلِّبُ اللَّيلَ وَ النَّهارَ، يا مَن جَعَلَ الظُّلُماتِ وَ الأَنوارَ، يا مَن خَلَقَ الظِّلَّ وَ الحَرورَ، يا مَن سَخَّرَ الشَّمسَ وَ القَمَرَ، يا مَن قَدَّرَ الخَيرَ وَ الشَّرَّ، يا مَن خَلَقَ المَوتَ وَ الحَياةَ، يا مَن لَهُ الخَلقُ وَ الأَمرُ، يا مَن لَم يَتَّخِذ صاحِبَةً و لا وَلَدا، يا مَن لَيسَ لَهُ شَريكٌ فِي المُلكِ، يا مَن لَم يَكُن لَهُ وَلِيٌ مِنَ الذُّلِّ.
الثّالِثُ وَ السِّتّون: يا مَن يَعلَمُ مُرادَ المُريدينَ، يا مَن يَعلَمُ ضَميرَ الصّامِتينَ، يا مَن يَسمَعُ أنينَ الواهِنينَ، يا مَن يَرى بُكاءَ الخائِفينَ، يا مَن يَملِكُ حَوائِجَ السّائِلينَ، يا مَن يَقبَلُ عُذرَ التّائِبينَ، يا مَن لا يُصلِحُ عَمَلَ المُفسِدينَ، يا مَن لا يُضيعُ أجرَ المُحسِنينَ، يا مَن لا يَبعُدُ عَن قُلوبِ العارِفينَ، يا أجوَدَ الأَجوَدينَ.
الرّابِعُ وَ السِّتّون: يا دائِمَ البَقاءِ، يا سامِعَ الدُّعاءِ، يا واسِعَ العَطاءِ، يا غافِرَ الخَطاءِ، يا بَديعَ السَّماءِ، يا حَسَنَ البَلاءِ، يا جَميلَ الثَّناءِ، يا قَديمَ السَّناءِ، يا كَثيرَ الوَفاءِ، يا شَريفَ الجَزاءِ.
الخامِسُ وَ السَّتّون: اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ بِاسمِكَ يا سَتّارُ يا غَفّارُ، يا قَهّارُ يا جَبّارُ، يا صَبّارُ يا بارُّ، يا مُختارُ يا فَتّاحُ، يا نَفّاحُ يا مُرتاحُ.
السّادِسُ وَ السِّتّون: يا مَن خَلَقَني و سَوّاني، يا مَن رَزَقَني و رَبّاني، يا مَن أطعَمَني و سَقاني، يا مَن قَرَّبَني و أدناني، يا مَن عَصَمَني و كَفاني، يا مَن حَفِظَني و كَلاني، يا مَن أعَزَّني و أغناني، يا مَن وَفَّقَني و هَداني، يا مَن آنَسَني و آواني، يا مَن أماتَني و أحياني.
السّابِع وَ السِّتّون: يا مَن يُحِقُّ الحَقَّ بِكَلِماتِهِ، يا مَن يَقبَلُ التَّوبَةَ عَن عِبادِهِ، يا مَن يَحولُ بَينَ المَرءِ و قَلبِهِ، يا مَن لا تَنفَعُ الشَّفاعَةُ إلّا بِإِذنِهِ، يا مَن هُوَ أعلَمُ بِمَن ضَلَّ عَن سَبيلِهِ، يا مَن لا مُعَقِّبَ لِحُكمِهِ، يا مَن لا رادَّ لِقَضائِهِ، يا مَنِ انقادَ كُلُّ شَي‌ءٍ لِأَمرِهِ، يا مَنِ السَّماواتُ مَطوِيّاتٌ بِيَمينِهِ، يا مَن يُرسِلُ الرِّياحَ بُشرا بَينَ يَدَي رَحمَتِهِ.
الثّامِنُ وَ السِّتّون: يا مَن جَعَلَ الأَرضَ مِهادا، يا مَن جَعَلَ الجِبالَ أوتادا، يا مَن جَعَلَ الشَّمسَ سِراجا، يا مَن جَعَلَ القَمَرَ نورا، يا مَن جَعَلَ اللَّيلَ لِباسا، يا مَن جَعَلَ النَّهارَ مَعاشا، يا مَن جَعَلَ النَّومَ سُباتا، يا مَن جَعَلَ السَّماءَ بِناءً، يا مَن جَعَلَ الأَشياءَ أزواجا، يا مَن جَعَلَ النّارَ مِرصادا.
التّاسِعُ وَ السِّتّون: اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ بِاسمِكَ يا سَميعُ يا شَفيعُ، يا رَفيعُ يا مَنيعُ، يا سَريعُ يا بَديعُ، يا كَبيرُ يا قَديرُ، يا خَبيرُ يا مُجيرُ.
السَّبعون: يا حَيّا قَبلَ كُلِّ حَيٍ، يا حَيّا بَعدَ كُلِّ حَيٍ، يا حَيُّ الَّذي لَيسَ كَمِثلِهِ حَيٌ، يا حَيُ الَّذي لا يُشارِكُهُ حَيٌ، يا حَيُ الَّذي لا يَحتاجُ إلى حَيٍ، يا حَيُ الَّذي يُميتُ كُلَّ حَيٍّ، يا حَيُ الَّذي يَرزُقُ كُلَّ حَيٍ، يا حَيّا لَم يَرِثِ الحَياةَ مِن حَيٍ، يا حَيُ الَّذي يُحيِي المَوتى، يا حَيُ يا قَيّومُ لا تَأخُذُهُ سِنَةٌ و لا نَومٌ.
الحادي وَ السَّبعون: يا مَن لَهُ ذِكرٌ لا يُنسى، يا مَن لَهُ نورٌ لا يُطفى، يا مَن لَهُ نِعَمٌ لا تُعَدُّ، يا مَن لَهُ مُلكٌ لا يَزولُ، يا مَن لَهُ ثَناءٌ لا يُحصى، يا مَن لَهُ جَلالٌ لا يُكَيَّفُ، يا مَن لَهُ كَمالٌ لا يُدرَكُ، يا مَن لَهُ قَضاءٌ لا يُرَدُّ، يا مَن لَهُ صِفاتٌ‌
لا تُبَدَّلُ، يا مَن لَهُ نُعوتٌ لا تُغَيَّرُ.
الثّاني وَ السَّبعون: يا رَبَّ العالَمينَ، يا مالِكَ يَومِ الدّينِ، يا غايَةَ الطّالِبينَ، يا ظَهرَ اللّاجِئينَ، يا مُدرِكَ الهارِبينَ، يا مَن يُحِبُّ الصّابِرينَ، يا مَن يُحِبُّ التَّوّابينَ، يا مَن يُحِبُّ المُتَطَهِّرينَ، يا مَن يُحِبُّ المُحسِنينَ، يا مَن هُوَ أعلَمُ بِالمُهتَدينَ.
الثّالِثُ وَ السَّبعون: اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ بِاسمِكَ يا شَفيقُ يا رَفيقُ، يا حَفيظُ يا مُحيطُ، يا مُقيتُ يا مُغيثُ، يا مُعِزُّ يا مُذِلُّ، يا مُبدِئُ يا مُعيدُ.
الرّابِعُ وَ السَّبعون: يا مَن هُوَ أحَدٌ بِلا ضِدٍّ، يا مَن هُوَ فَردٌ بِلا نِدٍّ، يا مَن هُوَ صَمَدٌ بِلا عَيبٍ، يا مَن هُوَ وَترٌ بِلا كَيفٍ، يا مَن هُوَ قاضٍ بِلا حَيفٍ، يا مَن هُوَ رَبٌّ بِلا وَزيرٍ، يا مَن هُوَ عَزيزٌ بِلا ذُلٍّ، يا مَن هُوَ غَنِيٌ بِلا فَقرٍ، يا مَن هُوَ مَلِكٌ بِلا عَزلٍ، يا مَن هُوَ مَوصوفٌ بِلا شَبيهٍ.
الخامِسُ وَ السَّبعون: يا مَن ذِكرُهُ شَرَفٌ لِلذّاكِرينَ، يا مَن شُكرُهُ فَوزٌ لِلشّاكِرينَ، يا مَن حَمدُهُ عِزٌّ لِلحامِدينَ، يا مَن طاعَتُهُ نَجاةٌ لِلمُطيعينَ، يا مَن بابُهُ مَفتوحٌ لِلطّالِبينَ، يا مَن سَبيلُهُ واضِحٌ لِلمُنيبينَ، يا مَن آياتُهُ بُرهانٌ لِلنّاظِرينَ، يا مَن كِتابُهُ تَذكِرَةٌ لِلمُتَّقينَ، يا مَن رِزقُهُ عُمومٌ لِلطّائِعينَ وَ العاصينَ، يا مَن رَحمَتُهُ قَريبٌ مِنَ المُحسِنينَ.
السّادِسُ وَ السَّبعون: يا مَن تَبارَكَ اسمُهُ، يا مَن تَعالى جَدُّهُ، يا مَن لا إلهَ غَيرُهُ، يا مَن جَلَّ ثَناؤُهُ، يا مَن تَقَدَّسَت أسماؤُهُ، يا مَن يَدومُ بَقاؤُهُ، يا مَنِ العَظَمَةُ بَهاؤُهُ، يا مَنِ الكِبرِياءُ رِداؤُهُ، يا مَن لا تُحصى آلاؤُهُ، يا مَن لا تُعَدُّ نَعماؤُهُ.
السّابِعُ وَ السَّبعون: اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ بِاسمِكَ يا مُعينُ يا أمينُ، يا مُبينُ يا مَتينُ، يا مَكينُ يا رَشيدُ، يا حَميدُ يا مَجيدُ، يا شَديدُ يا شَهيدُ.
الثّامِنُ وَ السَّبعون: يا ذَا العَرشِ المَجيدِ، يا ذَا القَولِ السَّديدِ، يا ذَا الفِعلِ‌
الرَّشيدِ، يا ذَا البَطشِ الشَّديدِ، يا ذَا الوَعدِ وَ الوَعيدِ، يا مَن هُوَ الوَلِيُ الحَميدُ، يا مَن هُوَ فَعّالٌ لِما يُريدُ، يا مَن هُوَ قَريبٌ غَيرُ بَعيدٍ، يا مَن هُوَ عَلى كُلِّ شَي‌ءٍ شَهيدٌ، يا مَن هُوَ لَيسَ بِظَلّامٍ لِلعَبيدِ.
التّاسِعُ وَ السَّبعون: يا مَن لا شَريكَ لَهُ و لا وَزيرَ، يا مَن لا شَبيهَ لَهُ و لا نَظيرَ، يا خالِقَ الشَّمسِ وَ القَمَرِ المُنيرِ، يا مُغنِيَ البائِسِ الفَقيرِ، يا رازِقَ الطِّفلِ الصَّغيرِ، يا راحِمَ الشَّيخِ الكَبيرِ، يا جابِرَ العَظمِ الكَسيرِ، يا عِصمَةَ الخائِفِ المُستَجيرِ، يا مَن هُوَ بِعِبادِهِ خَبيرٌ بَصيرٌ، يا مَن هُوَ عَلى كُلِّ شَي‌ءٍ قَديرٌ.
الثَّمانون: يا ذَا الجُودِ وَ النِّعَمِ، يا ذَا الفَضلِ وَ الكَرَمِ، يا خالِقَ اللَّوحِ وَ القَلَمِ، يا بارِئَ الذَّرِّ وَ النَّسَمِ، يا ذَا البَأسِ وَ النِّقَمِ، يا مُلهِمَ العَرَبِ وَ العَجَمِ، يا كاشِفَ الضُّرِّ وَ الأَلَمِ، يا عالِمَ السِّرِّ وَ الهِمَمِ، يا رَبَّ البَيتِ وَ الحَرَمِ، يا مَن خَلَقَ الأَشياءَ مِنَ العَدَمِ.
الحادي وَ الثَّمانون: اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ بِاسمِكَ يا فاعِلُ يا جاعِلُ، يا قابِلُ يا كامِلُ، يا فاضِلُ يا فاصِلُ، يا عادِلُ يا غالِبُ، يا طالِبُ يا واهِبُ.
الثّاني وَ الثَّمانون: يا مَن أنعَمَ بِطَولِهِ، يا مَن أكرَمَ بِجودِهِ، يا مَن جادَ بِلُطفِهِ، يا مَن تَعَزَّزَ بِقُدرَتِهِ، يا مَن قَدَّرَ بِحِكمَتِهِ، يا مَن حَكَمَ بِتَدبيرِهِ، يا مَن دَبَّرَ بِعِلمِهِ، يا مَن تَجاوَزَ بِحِلمِهِ، يا مَن دَنا في عُلُوِّهِ، يا مَن عَلا في دُنُوِّهِ.
الثّالِثُ وَ الثَّمانون: يا مَن يَخلُقُ ما يَشاءُ، يا مَن يَفعَلُ ما يَشاءُ، يا مَن يَهدي مَن يَشاءُ، يا مَن يُضِلُّ مَن يَشاءُ، يا مَن يُعَذِّبُ مَن يَشاءُ، يا مَن يَغفِرُ لِمَن يَشاءُ، يا مَن يُعِزُّ مَن يَشاءُ، يا مَن يُذِلُّ مَن يَشاءُ، يا مَن يُصَوِّرُ فِي الأَرحامِ ما يَشاءُ، يا مَن يَختَصُّ بِرَحمَتِهِ مَن يَشاءُ.
الرّابِعُ وَ الثَّمانون: يا مَن لَم يَتَّخِذ صاحِبَةً و لا وَلَدا، يا مَن جَعَلَ لِكُلِّ شَي‌ءٍ قَدرا، يا مَن لا يُشرِكُ في حُكمِهِ أحَدا، يا مَن جَعَلَ المَلائِكَةَ رُسُلًا، يا مَن جَعَلَ فِي‌
السَّماءِ بُروجا، يا مَن جَعَلَ الأَرضَ قَرارا، يا مَن خَلَقَ مِنَ الماءِ بَشَراً، يا مَن جَعَلَ لِكُلِّ شَي‌ءٍ أمَدا، يا مَن أحاطَ بِكُلِّ شَي‌ءٍ عِلما، يا مَن أحصى كُلَّ شَي‌ءٍ عَدَدا.
الخامِسُ وَ الثَّمانون: اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ بِاسمِكَ يا أوَّلُ يا آخِرُ، يا باطِنُ يا ظاهِرُ، يا بَرُّ يا حَقُّ، يا فَردُ يا وَترُ، يا صَمَدُ يا سَرمَدُ.
السّادِسُ وَ الثَّمانون: يا خَيرَ مَعروفٍ عُرِفَ، يا أفضَلَ مَعبودٍ عُبِدَ، يا أجَلَّ مَشكورٍ شُكِرَ، يا أعَزَّ مَذكورٍ ذُكِرَ، يا أعلى مَحمودٍ حُمِدَ، يا أقدَمَ مَوجودٍ طُلِبَ، يا أرفَعَ مَوصوفٍ وُصِفَ، يا أكبَرَ مَقصودٍ قُصِدَ، يا أكرَمَ مَسؤولٍ سُئِلَ، يا أشرَفَ مَحبوبٍ عُلِمَ.
السّابِعُ وَ الثَّمانون: يا حَبيبَ الباكينَ، يا سَيِّدَ المُتَوَكِّلينَ، يا هادِيَ المُضِلّينَ، يا وَلِيَ المُؤمِنينَ، يا أنيسَ الذّاكِرينَ، يا مَفزَعَ المَلهوفينَ، يا مُنجِيَ الصّادِقينَ، يا أقدَرَ القادِرينَ، يا أعلَمَ العالِمينَ، يا إلهَ الخَلقِ أجمَعينَ.
الثّامِنُ وَ الثَّمانون: يا مَن عَلا فَقَهَرَ، يا مَن مَلَكَ فَقَدَرَ، يا مَن بَطَنَ فَخَبَرَ، يا مَن عُبِدَ فَشَكَرَ، يا مَن عُصِيَ فَغَفَرَ، يا مَن لا تَحويهِ الفِكَرُ، يا مَن لا يُدرِكُهُ بَصَرٌ، يا مَن لا يَخفى عَلَيهِ أثَرٌ، يا رازِقَ البَشَرِ، يا مُقَدِّرَ كُلِّ قَدَرٍ.
التّاسِعُ وَ الثَّمانون: اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ بِاسمِكَ يا حافِظُ يا بارِئُ، يا ذارِئُ يا باذِخُ، يا فارِجُ يا فاتِحُ، يا كاشِفُ يا ضامِنُ، يا آمِرُ يا ناهي.
التِّسعون: يا مَن لا يَعلَمُ الغَيبَ إلّا هُوَ، يا مَن لا يَصرِفُ السُّوءَ إلّا هُوَ، يا مَن لا يَخلُقُ الخَلقَ إلّا هُوَ، يا مَن لا يَغفِرُ الذَّنبَ إلّا هُوَ، يا مَن لا يُتِمُّ النِّعمَةَ إلّا هُوَ، يا مَن لا يُقَلِّبُ القُلوبَ إلّا هُوَ، يا مَن لا يُدَبِّرُ الأَمرَ إلّا هُوَ، يا مَن لا يُنَزِّلُ الغَيثَ إلّا هُوَ، يا مَن لا يَبسُطُ الرِّزقَ إلّا هُوَ، يا مَن لا يُحيِي المَوتى إلّا هُوَ.
الحادي وَ التِّسعون: يا مُعينَ الضُّعَفاءِ، يا صاحِبَ الغُرَباءِ، يا ناصِرَ الأَولِياءِ،
يا قاهِرَ الأَعداءِ، يا رافِعَ السَّماءِ، يا أنيسَ الأَصفِياءِ، يا حَبيبَ الأَتقِياءِ، يا كَنزَ الفُقَراءِ، يا إلهَ الأَغنِياءِ، يا أكرَمَ الكُرَماءِ.
الثاني وَ التِّسعون: يا كافِيا مِن كُلِّ شَي‌ءٍ، يا قائِما عَلى كُلِّ شَي‌ءٍ، يا مَن لا يُشبِهُهُ شَي‌ءٌ، يا مَن لا يَزيدُ في مُلكِهِ شَي‌ءٌ، يا مَن لا يَخفى عَلَيهِ شَي‌ءٌ، يا مَن لا يَنقُصُ مِن خَزائِنِهِ شَي‌ءٌ، يا مَن لَيسَ كَمِثلِهِ شَي‌ءٌ، يا مَن لا يَعزُبُ عَن عِلمِهِ شَي‌ءٌ، يا مَن هُوَ خَبيرٌ بِكُلِّ شَي‌ءٍ، يا مَن وَسِعَت رَحمَتُهُ كُلَّ شَي‌ءٍ.
الثّالِثُ وَ التِّسعون: اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ بِاسمِكَ يا مُكرِمُ يا مُطعِمُ، يا مُنعِمُ يا مُعطي، يا مُغني يا مُقني، يا مُفني يا مُحيي، يا مُرضي يا مُنجي.
الرّابِعُ وَ التِّسعون: يا أوَّلَ كُلِّ شَي‌ءٍ و آخِرَهُ، يا إلهَ كُلِّ شَي‌ءٍ و مَليكَهُ، يا رَبَّ كُلِّ شَي‌ءٍ و صانِعَهُ، يا بارِئَ كُلِّ شَي‌ءٍ و خالِقَهُ، يا قابِضَ كُلِّ شَي‌ءٍ و باسِطَهُ، يا مُبدِئَ كُلِّ شَي‌ءٍ و مُعيدَهُ، يا مُنشِئَ كُلِّ شَي‌ءٍ و مُقَدِّرَهُ، يا مُكَوِّنَ كُلِّ شَي‌ءٍ و مُحَوِّلَهُ، يا مُحيِيَ كُلِّ شَي‌ءٍ و مُميتَهُ، يا خالِقَ كُلِّ شَي‌ءٍ و وارِثَهُ.
الخامِسُ وَ التِّسعون: يا خَيرَ ذاكِرٍ و مَذكورٍ، يا خَيرَ شاكِرٍ و مَشكورٍ، يا خَيرَ حامِدٍ و مَحمودٍ، يا خَيرَ شاهِدٍ و مَشهودٍ، يا خَيرَ داعٍ و مَدعُوٍّ، يا خَيرَ مُجيبٍ و مُجابٍ، يا خَيرَ مُؤنِسٍ و أنيسٍ، يا خَيرَ صاحِبٍ و جَليسٍ، يا خَيرَ مَقصودٍ و مَطلوبٍ، يا خَيرَ حَبيبٍ و مَحبوبٍ.
السّادِسُ وَ التِّسعون: يا مَن هُوَ لِمَن دَعاهُ مُجيبٌ، يا مَن هُوَ لِمَن أطاعَهُ حَبيبٌ، يا مَن هُوَ إلى مَن أحَبَّهُ قَريبٌ، يا مَن هُوَ بِمَنِ استَحفَظَهُ رَقيبٌ، يا مَن هُوَ بِمَن رَجاهُ كَريمٌ، يا مَن هُوَ بِمَن عَصاهُ حَليمٌ، يا مَن هُوَ في عَظَمَتِهِ رَحيمٌ، يا مَن هُوَ في حِكمَتِهِ عَظيمٌ، يا مَن هُوَ في إحسانِهِ قَديمٌ، يا مَن هُوَ بِمَن أرادَ عَليمٌ.
السّابِعُ وَ التِّسعون: اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ بِاسمِكَ يا مُسَبِّبُ، يا مُرَغِّبُ، يا مُقَلِّبُ، يا مُعَقِّبُ، يا مُرَتِّبُ، يا مُخَوِّفُ، يا مُحَذِّرُ، يا مُذَكِّرُ، يا مُسَخِّرُ، يا مُغَيِّرُ.
الثّامِنُ وَ التِّسعون: يا مَن عِلمُهُ سابِقٌ، يا مَن وَعدُهُ صادِقٌ، يا مَن لُطفُهُ ظاهِرٌ، يا مَن أمرُهُ غالِبٌ، يا مَن كِتابُهُ مُحكَمٌ، يا مَن قَضاؤُهُ كائِنٌ، يا مَن قُرآنُهُ مَجيدٌ، يا مَن مُلكُهُ قَديمٌ، يا مَن فَضلُهُ عَميمٌ، يا مَن عَرشُهُ عَظيمٌ.
التّاسِعُ وَ التِّسعون: يا مَن لا يَشغَلُهُ سَمعٌ عَن سَمعٍ، يا مَن لا يَمنَعُهُ فِعلٌ عَن فِعلٍ، يا مَن لا يُلهيهِ قَولٌ عَن قَولٍ، يا مَن لا يُغَلِّطُهُ سُؤالٌ عَن سُؤالٍ، يا مَن لا يَحجُبُهُ شَي‌ءٌ عَن شَي‌ءٍ، يا مَن لا يُبرِمُهُ إلحاحُ المُلِحّينَ، يا مَن هُوَ غايَةُ مُرادِ المُريدينَ، يا مَن هُوَ مُنتَهى هِمَمِ العارِفينَ، يا مَن هُوَ مُنتَهى طَلَبِ الطّالِبينَ، يا مَن لا يَخفى عَلَيهِ ذَرَّةٌ فِي العالَمينَ.
المِئَة: يا حَليما لا يَعجَلُ، يا جَوادا لا يَبخَلُ، يا صادِقا لا يُخلِفُ، يا وَهّابا لا يَمَلُّ، يا قاهِرا لا يُغلَبُ، يا عَظيما لا يوصَفُ، يا عَدلًا لا يَحيفُ، يا غَنِيّا لا يَفتَقِرُ، يا كَبيرا لا يَصغَرُ، يا حافِظا لا يَغفُلُ.
سُبحانَكَ يا لا إلهَ إلّا أنتَ، الغَوثَ الغَوثَ، خَلِّصنا مِنَ النّارِ يا رَبِّ.
______________________________
(1) المصباح للكفعمي: ص 334، البلد الأمين: ص 402، بحار الأنوار: ج 94 ص 384.
ص: 261
218. المصباح كفعمى: دعاى جوشن كبير، از پيامبر صلى الله عليه و آله روايت شده است و صد بخش است و هر بخشى ده نام است و در آخر هر بخش آن، مى‌گويى: «سبحانك يا لا إله إلّا أنت! الغَوث، الغَوث، الغَوث، خَلِّصنا مِنَ النّار يا ربّ؛ منزّهى تو، اى آن كه معبودى جز تو نيست! به فرياد رس، به فرياد رس، به فرياد رس. پروردگارا! ما را از آتش، نجات بده».
يكم. «خداوندا! تو را به نامت مى‌خوانم: اى خداوند، اى بخشايشگر، اى مهربان، اى بزرگوار، اى برپادارنده، اى بزرگ، اى ديرين، اى دانا، اى بردبار، اى حكيم!».
دوم. «اى سَرور سَروران، اى اجابت‌كننده دعاها، اى بالابرنده رتبه‌ها، اى سرپرست نيكى‌ها، اى آمرزنده خطاها، اى برآورنده خواسته‌ها، اى پذيرنده توبه‌ها، اى شنواى صداها، اى داناى نهان‌ها، اى زداينده بلاها!».
سوم. «اى بهترينِ آمرزندگان، اى بهترينِ گشايندگان، اى بهترينِ ياوران، اى بهترينِ داوران، اى بهترينِ روزى‌دهندگان، اى بهترينِ ميراث‌بران، اى بهترينِ ستايشگران، اى بهترينِ يادآوران، اى بهترينِ نازل‌كنندگان، اى بهترينِ نيكوكاران!».
چهارم. «اى كه عزّت و زيبايى، از آنِ اوست؛ اى كه قدرت و كمال، از آنِ اوست؛ اى كه فرمان‌روايى و جلال، از آنِ اوست؛ اى آن كه بزرگ و والاست؛ اى پديدآورنده ابرهاى سنگين و پربار؛ اى آن كه سخت‌كيفر است؛ اى آن كه زودحسابگر است؛ اى آن كه عقوبتش دشوار است؛ اى آن كه پاداش نيكو، نزد اوست؛ اى آن كه اصل علوم و حقايق، پيش اوست!».
پنجم. «خداوندا! تو را به نامت مى‌خوانم: اى مهرورز، اى نعمت‌بخش، اى پاداش‌دهنده، اى برهان، اى حاكم، اى مايه خرسندى، اى آمرزنده، اى وارسته، اى يارى‌خواسته‌شده، اى صاحب نعمت و بخشنده نعمت بيان!».
ششم. «اى آن كه هر چيزى در برابر عظمتش فروتن است، اى آن كه هر
چيزى تسليم قدرت اوست، اى آن كه هر چيزى در برابر قدرتش ذليل است، اى آن كه هر چيزى در برابر هيبتش خاضع است، اى آن كه هر چيزى رامِ خشيت اوست، اى آن كه كوه‌ها از بيم او از هم مى‌شكافند، اى آن كه آسمان‌ها به فرمان او برپايند، اى آن كه زمين‌ها به اذن او پابرجايند، اى آن كه رعدْ تسبيحگوى حمد اوست، اى آن كه بر اهل مملكت خويش ستم نمى‌كند!».
هفتم. «اى بخشاينده خطاها، اى زداينده بلاها، اى نهايت آرزوها، اى افزون‌كننده عطاها، اى بخشنده هدايا، اى روزى‌بخش بندگان، اى برآورنده آرزوها، اى شنواى شِكوه‌ها، اى برانگيزنده آفريده‌ها، اى آزادكننده اسيران!».
هشتم. «اى صاحب ستايش و ثنا، اى صاحب فخر و شُكوه، اى صاحب والايى و بزرگى، اى صاحب عهد و وفا، اى صاحب بخشايش و رضا، اى صاحب نعمت و عطا، اى صاحب تفكيك و تقدير، اى صاحب عزّت و جاودانگى، اى صاحب سخاوت و بخشندگى، اى صاحب موهبت‌ها و نعمت‌ها!».
نهم. «خداوندا! تو را مى‌خوانم، اى بازدارنده، اى زداينده، اى بالابرنده، اى آفريننده، اى سودرساننده، اى شنونده، اى گردآورنده، اى شفاعت‌پذيرنده، اى گسترده‌رحمت، اى گسترنده!».
دهم. «اى پديدآرنده هر پديده، اى آفريننده هر آفريده، اى روزى‌رسان هر روزى‌خورنده، اى صاحب هر بنده، اى زداينده هر غصّه، اى گشاينده هر غم‌زده، اى رحم‌كننده هر رحمت‌شده، اى ياور هر بى‌كس، اى پوشاننده هر عيبناك، اى پناهگاه هر رانده‌شده!».
يازدهم. «اى پشتوانه من در هنگام سختى‌ام، اى اميد من در هنگام مصيبتم، اى همدم من در هنگام وحشتم، اى همنشين من در هنگام غربتم، اى سرپرست من در هنگام نعمت‌دارى‌ام، اى پناه من در هنگام گرفتارى‌ام، اى راهنماى من در هنگام سرگردانى‌ام، اى مايه بى‌نيازىِ من در هنگام نيازمندى‌ام، اى پناهگاه من در هنگام درماندگى‌ام، اى ياور من در هنگام هراسانى‌ام!».
دوازدهم. «اى داناى غيب‌ها، اى آمرزنده گناه‌ها، اى پوشاننده عيب‌ها، اى زداينده سختى‌ها، اى دگرگون‌ساز دل‌ها، اى طبيب قلب‌ها، اى روشنگر دل‌ها، اى همدم دل‌ها، اى از بين برنده غم‌ها، اى زداينده اندوه‌ها!».
سيزدهم. «خداوندا! تو را به نامت مى‌خوانم: اى باعظمت، اى زيبا، اى نگهدار، اى عهده‌دار، اى راهنما، اى روى‌آور به هستى، اى چيره بر قدرت‌ها، اى عطابخش، اى پوزش‌پذير، اى كارساز عالم!».
چهاردهم. «اى رهنماى سرگشتگان، اى فريادرس يارى‌خواهان، اى دادرس دادخواهان، اى پناه پناهجويان، اى امان ترسانان، اى ياور مؤمنان، اى ترحّم‌كننده بر بينوايان، اى پناهگاه گنهكاران، اى آمرزنده خطاكاران، اى پاسخگوى دعاى درماندگان!».
پانزدهم. «اى صاحب بخشندگى و نيكى، اى صاحب نعمت و منّت، اى صاحب امنيّت و امان، اى صاحب قداست و پاكى، اى صاحب حكمت و گويايى، اى صاحب رحمت و رضوان، اى صاحب حجّت و برهان، اى صاحب عظمت و فرمان‌روايى، اى صاحب عطوفت و يارى‌رسانى، اى صاحب گذشت و آمرزش!».
شانزدهم. «اى آن كه پروردگار هر چيز است، اى آن كه معبود هر چيز است، اى آن كه آفريننده هر چيز است، اى آن كه پديدآورنده هر چيز است، اى آن كه پيش از هر چيز [بوده‌] است، اى آن كه پس از هر چيز است، اى آن كه برتر از هر چيز است، اى آن كه دانا به هر چيز است، اى آن كه تواناى بر هر چيز است، اى آن كه مى‌ماند و هر چيزى فانى مى‌شود!».
هفدهم. «خداوندا! تو را به نامت مى‌خوانم: اى ايمنى‌بخش، اى مقتدر، اى هستى‌بخش، اى تلقين‌كننده، اى روشنگر، اى آسان‌ساز، اى قدرت‌بخش، اى آراسته‌ساز، اى آشكاركننده، اى تقسيم‌كننده!».
هجدهم. «اى آن كه در فرمان‌روايى‌اش پايدار است، اى آن كه در حكومتش ديرين است، اى آن كه در شُكوهش بزرگ است، اى آن كه به بندگانش مهربان است، اى آن كه به هر چيزى داناست، اى آن كه به نافرمانش بردبار است، اى آن كه به اميدوارش بخشنده است، اى آن كه در آفرينش خود حكيم است، اى آن كه در حكمتش با لطف است، اى آن كه در لطف و رحمتش ديرين است!».
نوزدهم. «اى آن كه جز به احسان او اميد نيست، اى آن كه جز بخشايش او را نخواهند، اى آن كه جز به نيكى او چشم اميد نيست، اى آن كه جز از عدالتش بيمى نيست، اى آن كه جز فرمان‌روايىِ او پايدار نيست، اى آن كه‌
حكومتى جز حكومتش نيست، اى آن كه رحمتش فراگير هر چيز است، اى آن كه رحمتش پيش از خشم اوست، اى آن كه دانشش دربرگيرنده هر چيز است، اى آن كه هيچ كس همچون او نيست!».
بيستم. «اى زداينده اندوه، اى برطرف‌ساز غم، اى آمرزنده گناه، اى پذيراى توبه، اى آفريننده خلق، اى درست‌وعده، اى وفاكننده به پيمان، اى داناى نهان، اى شكافنده دانه، اى روزى‌بخش مردم!».
بيست و يكم. «خداوندا! تو را به نامت مى‌خوانم: اى والا، اى وفاكننده، اى بى‌نياز، اى داراى مطلق، اى داناى مهربان، اى خرسندساز، اى پاك، اى سرآغاز، اى نيرومند، اى سرپرست (عهده‌دار)!».
بيست و دوم. «اى آن كه زيبايى را آشكار كرد، اى آن كه زشتى را پوشاند، اى آن كه بندگان را به گناه نگرفت، اى آن كه پرده را ندريد، اى بزرگ‌بخشايش، اى نيكوگذشت، اى گسترده‌آمرزش، اى گشاده‌دست به رحمت، اى آگاه از هر راز نهان، اى نهايت هر شِكوه و حاجتمندى!».
بيست و سوم. «اى صاحب نعمت سرشار، اى صاحب رحمت گسترده، اى صاحب نعمت پيشين، اى صاحب حكمت رسا، اى صاحب قدرت كامل، اى صاحب برهان محكم، اى صاحب بزرگوارىِ آشكار، اى صاحب عزّت ابدى، اى صاحب نيروى استوار، اى صاحب عظمت دست‌نيافتنى!».
بيست و چهارم. «اى پديدآورنده آسمان‌ها، اى آفريننده تاريكى‌ها، اى رحم‌كننده بر اشك‌ها، اى خطابخش لغزش‌ها، اى پوشاننده عيب‌ها، اى حيات‌بخش مرده‌ها، اى نازل‌كننده آيه‌ها، اى افزون‌ساز نيكى‌ها، اى زداينده گناه‌ها، اى سخت‌انتقام!».
بيست و پنجم. «خداوندا! تو را به نامت مى‌خوانم: اى صورت‌آفرين، اى تقديركننده، اى تدبيركننده، اى پاك‌كننده، اى روشنى‌بخش، اى آسان‌ساز، اى بشارت‌دهنده، اى بيم‌دهنده، اى پيش‌اندازنده، اى تأخيراندازنده!».
بيست و ششم. «اى پروردگار خانه گرامى (كعبه)، اى پروردگار ماه حرام، اى پروردگار شهر امن (مكّه)، اى پروردگار ركن و مقام، اى پروردگار مشعر الحرام، اى پروردگار مسجد الحرام، اى پروردگار غير حَرَم و حَرَم، اى پروردگار روشنى و تاريكى، اى پروردگار درود و سلام، اى پروردگار قدرت‌
در ميان مردم!».
بيست و هفتم. «اى برترينِ داوران، اى دادگرترينِ دادگران، اى راستگوترينِ راستگويان، اى پاك‌ترينِ پاكان، اى بهترينِ آفرينندگان، اى سريع‌ترينِ حسابگران، اى شنواترينِ شنوايان، اى بيناترينِ بينندگان، اى شفاعت‌پذيرترينِ شفاعت‌پذيران، اى بزرگوارترينِ بزرگواران!».
بيست و هشتم. «اى تكيه‌گاه آن كه بى‌تكيه‌گاه است، اى نگهدار آن كه بى‌نگهدار است، اى ذخيره آن كه بى‌پشتوانه است، اى نگهبان آن كه بى‌نگهبان است، اى فريادرس آن كه بى‌فريادرس است، اى فخر آن كه بى‌افتخار است، اى عزّت‌بخش آن كه بى‌عزّت است، اى يارى‌رسان آن كه بى‌ياور است، اى همدم آن كه بى‌همدم است، اى ايمنى‌بخش آن كه بى‌امان است!».
بيست و نهم. «خداوندا! تو را به نامت مى‌خوانم: اى نگه‌دارنده، اى برپادارنده، اى هميشگى، اى صاحب رحمت، اى سلامت‌بخش، اى داور، اى دانا، اى تقسيم‌كننده، اى گيرنده، اى گشاينده!».
سى‌ام. «اى نگهدار آن كه از او عصمت طلبد، اى ترحّم‌كننده بر آن كه از او رحمت خواهد، اى بخشاينده آن كه از او آمرزش طلبد، اى ياور آن كه از او يارى جويد، اى نگهدار آن كه از او محافظت طلبد، اى گرامى‌دارنده آن كه از او كرامت خواهد، اى راهنماى آن كه از او هدايت طلبد، اى فريادرس آن كه او را به دادخواهى خوانَد، اى ياريگر آن كه از او كمك طلبد، اى دادرس آن كه از او پناه خواهد!».
سى و يكم. «اى قدرتمندى كه خوار نگردد، اى لطيفى كه دست‌نيافتنى است، اى پاينده‌اى كه نمى‌خوابد، اى ابدى‌اى كه نابود نمى‌شود، اى زنده‌اى كه نمى‌ميرد، اى فرمان‌روايى كه حكومتش پايان نمى‌پذيرد، اى باقى بى‌فنا، اى داناى بى‌جهل، اى بى‌نيازى كه نيازمند غذا نيست، اى نيرومندى كه ناتوان نمى‌گردد!».
سى و دوم. «خداوندا! تو را به نامت مى‌خوانم: اى يكتا، اى يگانه، اى گواه، اى باعظمت، اى ستايش‌كننده، اى راهنما، اى برانگيزنده، اى ميراث‌بر، اى زيان‌رسان، اى سودبخش!».
سى و سوم. «اى بزرگ‌تر از هر بزرگ، اى باكرامت‌تر از هر كريم، اى مهربان‌تر از هر مهربان، اى داناتر از هر دانا، اى حكيم‌تر از هر حكيم، اى پيشين‌تر از هر قديم، اى بزرگ‌تر از هر بزرگ، اى مهرورزتر از هر صاحب‌
لطف، اى شكوهنده‌تر از هر باشُكوه، اى قدرتمندتر از هر شكست‌ناپذير!».
سى و چهارم. «اى درگذرنده بزرگوار، اى نعمت‌بخش بزرگ، اى دارنده خير بسيار، اى ديرين‌عطا، اى پيوسته‌لطف، اى ظريف‌آفرينش، اى غم‌زُدا، اى زداينده درد و رنج، اى مالك فرمان‌روايى، اى دادگر حق!».
سى و پنجم. «اى آن كه در پيمانش اهل وفاست، اى آن كه در وفايش تواناست، اى آن كه در توانايى‌اش والاست، اى آن كه در والايى‌اش نزديك است، اى آن كه در نزديكى‌اش لطيف است، اى آن كه در لطفش شريف است، اى آن كه در شرافتش قدرتمند است، اى آن كه در قدرتمندى‌اش بزرگوار است، اى آن كه در بزرگوارى‌اش شكوهمند است، اى آن كه در شُكوهش ستوده است!».
سى و ششم. «خداوندا! تو را به نامت مى‌خوانم: اى كفايت‌كننده، اى شفابخش، اى وفاكننده، اى عافيت‌دهنده، اى هدايتگر، اى دعوتگر، اى دادگر، اى راضى‌شونده، اى والامقام، اى پاينده!».
سى و هفتم. «اى آن كه هر چيز، خاضع در برابر اوست؛ اى آن كه هر چيز، خاشع براى اوست؛ اى آن كه هر چيز، براى او هست؛ اى آن كه هر چيز، به سبب او هست؛ اى آن كه هر چيز، بازگردنده به سوى اوست؛ اى آن كه هر چيز، ترسان از اوست؛ اى آن كه هر چيز، برپا به اوست؛ اى آن كه هر چيز، برگشته به سوى اوست؛ اى آن كه هر چيز، با ستايش خود، تسبيح‌گوى اوست؛ اى آن كه هر چيز، نابودشدنى است، جز ذات او!».
سى و هشتم. «اى آن كه گريزگاهى جز به سوى او نيست، اى آن كه پناهگاهى جز درگاه او نيست، اى آن كه مقصدى جز به سوى او نيست، اى آن كه راه نجاتى از او جز به سوى او نيست، اى آن كه رغبتى جز به سوى او نيست، اى آن كه هيچ قدرت و توانى جز به او نيست، اى آن كه جز از او يارى نخواهند، اى آن كه جز بر او تكيه نكنند، اى آن كه جز به او اميد نبندند، اى آن كه جز او را نپرستند!».
سى و نهم. «اى بهترين كسى كه از او مى‌ترسند، اى بهترين كسى كه به او اشتياق دارند، اى بهترينِ طلب‌شدگان، اى بهترينِ درخواست‌شوندگان، اى بهترينِ مقصودان، اى بهترينِ يادشدگان، اى بهترينِ سپاس‌گزارى‌شدگان، اى بهترينِ محبوبان، اى بهترينِ خوانده‌شدگان، اى بهترينِ انس‌گرفتگان!».
چهلم. «خداوندا! تو را به نامت مى‌خوانم: اى آمرزنده، اى پوشاننده،
اى توانا، اى غالب، اى آفريننده، اى شكننده، اى جبران‌كننده، اى يادكننده، اى بيننده، اى يارى‌كننده!».
چهل و يكم. «اى آن كه آفريد، پس سامان داد؛ اى آن كه مقدّر كرد، پس هدايت نمود؛ اى آن كه گرفتارى را برطرف مى‌سازد؛ اى آن كه راز پنهان را مى‌شنود؛ اى آن كه غرق‌شدگان را نجات مى‌دهد؛ اى آن كه هلاك‌شدگان را مى‌رهاند؛ اى آن كه بيماران را شفا مى‌بخشد؛ اى آن كه خندانيد و گريانيد؛ اى آن كه ميرانْد و حيات بخشيد؛ اى آن كه دو جفت مرد و زن را آفريد!».
چهل و دوم. «اى آن كه راهش در خشكى و درياست، اى آن كه نشانه‌هايش در آفاق است، اى آن كه برهان او در نشانه‌هاست، اى آن كه قدرتش در مُردن افراد است، اى آن كه عبرتش در گورهاست، اى آن كه فرمان‌روايى‌اش در قيامت است، اى آن كه مهابت او در حسابرسى است، اى آن كه داورى‌اش در سنجش [اعمال‌] است، اى آن كه پاداشش در بهشت است، اى آن كه كيفرش در آتش دوزخ است!».
چهل و سوم. «اى آن كه خائفان، به سوى او مى‌گريزند؛ اى آن كه گنهكاران، به درگاه او پناه مى‌برند؛ اى آن كه اهل انابت، به او توجّه مى‌كنند؛ اى آن كه پارسايان، به او مشتاق‌اند؛ اى آن كه سرگردانان، به آستان او پناه مى‌آورند؛ اى آن كه مريدان با او انس مى‌گيرند؛ اى آن كه دوستداران، به او مى‌بالند؛ اى آن كه خطاكاران، به بخشايش او طمع مى‌ورزند؛ اى آن كه اهل يقين، با او آرامش مى‌يابند؛ اى آن كه اهل توكّل، بر او تكيه مى‌كنند!».
چهل و چهارم. «خداوندا! تو را به نامت مى‌خوانم: اى محبوب، اى طبيب، اى نزديك، اى مراقب، اى حسابگر، اى باهِيبت، اى جزادهنده، اى اجابت‌كننده، اى آگاه، اى بينا!».
چهل و پنجم. «اى نزديك‌تر از هر نزديك، اى بهتر از هر محبوب، اى بيناتر از هر بينا، اى آگاه‌تر از هر آگاه، اى برتر از هر شريف، اى والاتر از هر والا، اى نيرومندتر از هر نيرومند، اى بى‌نيازتر از هر بى‌نياز، اى بخشنده‌تر از هر بخشنده، اى مهربان‌تر از هر مهربان!».
چهل و ششم. «اى چيره‌اى كه مغلوب نمى‌شود، اى سازنده‌اى كه ساخته‌شده نيست، اى آفريننده‌اى كه پديده‌آمده نيست، اى مالكى كه بنده نيست، اى غالبى كه بى‌شكست است، اى رفعت‌بخشى كه كسى برتر از او
نيست، اى نگهبانى كه كسى نگهبان او نيست، اى يارى‌كننده‌اى كه نيازمند يارى نيست، اى گواهى كه غايب نيست، اى نزديكى كه دور نيست!».
چهل و هفتم. «اى نورِ نور، اى روشنى‌بخش نور، اى آفريدگار نور، اى تدبيركننده نور، اى تقديركننده نور، اى فروغِ هر نور، اى نور پيش از هر نور، اى نور پس از هر نور، اى نور برتر از هر نور، اى نورى كه نورى همچون او نيست!».
چهل و هشتم. «اى آن كه عطايش باشرافت است، اى آن كه كارش از روى لطف است، اى آن كه لطفش هميشگى است، اى آن كه احسانش ديرين است، اى آن كه سخنش حق است، اى آن كه وعده‌اش راست است، اى آن كه گذشتش فضل است، اى آن كه كيفرش عادلانه است، اى آن كه يادش شيرين است، اى آن كه احسانش فراگير است!».
چهل و نهم. «خداوندا! تو را به نامت مى‌خوانم: اى آسان‌ساز، اى عطابخش، اى تبديل‌كننده، اى خوارسازنده، اى فرودآورنده، اى نعمت‌دهنده، اى احسان‌كننده، اى بخشنده نعمت بسيار، اى مهلت‌دهنده، اى نيكويى‌كننده!».
پنجاهم. «اى آن كه مى‌بيند و ديده نمى‌شود، اى آن كه مى‌آفريند و آفريده نيست، اى آن كه هدايت مى‌كند و به راهنمايى نيازش نيست، اى آن كه حيات مى‌بخشد و حياتش از كسى نيست، اى آن كه مى‌پرسد و از او حقّ پرسش نيست، اى آن كه غذا مى‌دهد و غذايش ندهند، اى آن كه پناه مى‌دهد و پناه نياز ندارد، اى آن كه داورى مى‌كند و نيازمند داورى نيست، اى آن كه حكم مى‌كند و بر او حكم نمى‌شود، اى آن كه نه مى‌زايد و نه زاده كسى است و كسى همتاى او نيست!».
پنجاه و يكم. «اى حسابرس نيك، اى طبيب خوب، اى مراقب شايسته، اى نزديك خوب، اى جواب‌دهنده خوب، اى محبوب خوب، اى عهده‌دار شايسته، اى سرپرست خوب، اى مولاى نيكو، اى ياور خوب!».
پنجاه و دوم. «اى شادمانى عارفان، اى آرزوى دوستداران، اى همدم مريدان، اى محبوب تائبان، اى روزى‌دهنده تهى‌دستان، اى اميد بدهكاران، اى نور چشم پرستشگران، اى غم‌زداى گرفتاران، اى گشايش‌بخش اندوهناكان، اى معبود اوّلين و آخرين!».
پنجاه و سوم. «خداوندا! تو را به نامت مى‌خوانم: اى پروردگار ما، اى معبود
ما، اى سرور ما، اى مولاى ما، اى ياور ما، اى نگهدار ما، اى راهنماى ما، اى كمك‌كننده ما، اى محبوب ما، اى طبيب ما!».
پنجاه و چهارم. «اى پروردگار پيامبران و نيكان، اى پروردگار صدّيقان و شايستگان، اى پروردگار بهشت و دوزخ، اى پروردگار كوچكان و بزرگان، اى پروردگار دانه‌ها و ميوه‌ها، اى پروردگار رودها و درختان، اى پروردگار صحراها و دشت‌ها، اى پروردگار خشكى‌ها و درياها، اى پروردگار شب و روز، اى پروردگار پيدا و پنهان!».
پنجاه و پنجم. «اى آن كه فرمانش در هر چيز، نافذ است؛ اى آن كه دانشش به هر چيز، پيوسته و محيط است؛ اى آن كه قدرتش به هر چيز، رسيده است؛ اى آن كه بندگان، نعمتش را نتوانند شمرد؛ اى آن كه آفريدگان، از سپاسش ناتوان‌اند؛ اى آن كه فهم‌ها جلال او را در نمى‌يابند؛ اى آن كه انديشه‌ها به كُنه او نمى‌رسند؛ اى آن كه عظمت و بزرگى، جامه زيبنده اوست؛ اى آن كه بندگان، از تقديرش سرپيچى نتوانند؛ اى آن كه هيچ فرمان‌روايى‌اى جز فرمان‌روايىِ او نيست؛ اى آن كه عطايى، جز بخشش او نيست!».
پنجاه و ششم. «اى آن كه برترين مثال، از آنِ اوست؛ اى آن كه صفات والا، از آنِ اوست؛ اى آن كه انجام و آغاز، از آنِ اوست؛ اى آن كه بهشتِ جايگاه ابدى، از آنِ اوست؛ اى آن كه نشانه‌هاى بزرگ، از آنِ اوست؛ اى آن كه نام‌هاى نيكو، از آنِ اوست؛ اى آن كه حكم و تقدير، از آنِ اوست؛ اى آن كه هوا و فضا، از آنِ اوست؛ اى آن كه عرش و زمين خاكى، از آنِ اوست؛ اى آن كه آسمان‌هاى بلند، از آنِ اوست!».
پنجاه و هفتم. «خداوندا! تو را به نامت مى‌خوانم: اى باگذشت، اى آمرزنده، اى شكيبا، اى پذيراى سپاس، اى رئوف، اى عطوف، اى سؤال‌شده، اى مهرورز، اى منزّه، اى وارسته!».
پنجاه و هشتم. «اى آن كه عظمتش در آسمان‌هاست؛ اى آن كه نشانه‌هايش در زمين است؛ اى آن كه در هر چيز، نشانه‌هاى راهنماى اوست؛ اى آن كه شگفتى‌هايش در درياهاست؛ اى آن كه گنجينه‌هايش در كوه‌هاست؛ اى آن كه آفرينش را آغاز مى‌كند و سپس باز مى‌آفريند؛ اى آن كه همه كارها به او برمى‌گردد؛ اى آن كه لطفش را در هر چيز، آشكار ساخته است؛ اى آن كه هر چه را آفريده، نيكو آفريده است؛ اى آن كه قدرتش در همه آفريده‌ها دست اندر كار است!».
پنجاه و نهم. «اى محبوب آن كه محبوبى ندارد، اى طبيب آن كه طبيبى‌
ندارد، اى پاسخگوى آن كه جواب‌دهنده‌اى ندارد، اى مهربانِ آن كه مهربانى ندارد، اى رفيق آن كه همراهى ندارد، اى فريادرس آن كه فريادرسى ندارد، اى راهنماى آن كه راهنمايى ندارد، اى همدم آن كه مونسى ندارد، اى رحم‌كننده بر آن كه رحم‌كننده‌اى ندارد، اى همنشين آن كه بى‌همنشين است!».
شصتم. «اى كفايت‌كننده آن كه از او كفايت خواهد، اى راهنماى آن كه از او هدايت جويد، اى سرپرست آن كه از او سرپرستى طلبد، اى عهده‌دار آن كه از او رعايت خواهد، اى شفابخش آن كه از او درمان جويد، اى داور آن كه او را به قضاوت خواند، اى بى‌نيازكننده آن كه از او بى‌نيازى طلبد، اى وفاكننده آن كه از او وفا جويد، اى نيروبخش آن كه از او قدرت طلبد، اى سرپرست آن كه او را به ولايت گزيند!».
شصت و يكم. «خداوندا! تو را به نامت مى‌خوانم: اى آفريدگار، اى روزى‌رسان، اى گويا، اى راست‌گفتار، اى شكافنده، اى جداكننده، اى گشاينده بسته‌ها، اى بر هم آورنده گشوده‌ها، اى پيش از همه چيز، اى برتر از هر چيز!».
شصت و دوم. «اى آن كه شب و روز را مى‌گرداند، اى آن كه تاريكى‌ها و روشنى‌ها را پديد آورد، اى آن كه سايه و گرماى خورشيد را آفريد، اى آن كه آفتاب و ماه را رام ساخت، اى آن كه نيك و بد را مقدّر كرد، اى آن كه مرگ و زندگى را آفريد، اى آن كه آفرينش و فرمانْ براى اوست، اى آن كه جفت و فرزند برنگرفت، اى آن كه در فرمان‌روايى بى‌شريك است، اى آن كه سرپرستى (يارى) برايش نيست، البتّه نه از روى خوارى!».
شصت و سوم. «اى آن كه خواسته خواهندگان را مى‌داند، اى آن كه درون خاموشان را مى‌خواند، اى آن كه ناله خسته‌دلان را مى‌شنود، اى آن كه گريه خائفان را مى‌بيند، اى آن كه نياز نيازمندان را داراست، اى آن كه عذرخواهىِ تائبان را پذيراست، اى آن كه كار تبهكاران را سامان نمى‌بخشد، اى آن كه پاداش نيكوكاران را تباه نمى‌سازد، اى آن كه از دل‌هاى عارفانْ دور نيست، اى باسخاوت‌ترينِ بخشندگان!».
شصت و چهارم. «اى هميشه باقى، اى شنواى دعا، اى گسترده‌عطا، اى آمرزنده خطا، اى پديدآورنده آسمان، اى شايسته آزمون، اى زيباستايش، اى ديرينْ‌شُكوه، اى بسيار باوفا، اى نيكوپاداش!».
شصت و پنجم. «خداوندا! تو را به نامت مى‌خوانم: اى عيب‌پوش، اى آمرزنده، اى فاتح، اى صاحب عظمت، اى بسيار شكيبا، اى نيكوكار، اى برگزيننده، اى گشاينده، اى نعمت‌بخش، اى وسعت‌بخش!».
شصت و ششم. «اى آن كه مرا آفريد و آراست، اى آن كه مرا روزى داد و تربيتم كرد، اى آن كه مرا سير كرد و سيرابم نمود، اى آن كه مرا مقرّب و نزديك ساخت، اى آن كه مرا حفظ كرد و كفايتم نمود، اى آن كه مرا نگه داشت و سرپرستى كرد، اى آن كه مرا بى‌نياز ساخت و عزّتم بخشيد، اى آن كه مرا توفيق داد و هدايتم كرد، اى آن كه همدم من شد و پناهم داد، اى آن كه مرا ميراند و زنده كرد!».
شصت و هفتم. «اى آن كه حق را با كلماتِ خود ثابت مى‌كند، اى آن كه توبه را از بندگانش مى‌پذيرد، اى آن كه ميان انسان و دلش حايل مى‌شود، اى آن كه شفاعتْ جز به اذن او سود نمى‌بخشد، اى آن كه او داناتر است به كسى كه از راهش گم‌راه مى‌شود، اى آن كه فرمانش را چيزى به تأخير نمى‌اندازد، اى آن كه تقديرش را چيزى برنمى‌گرداند، اى آن كه هر چيزى تسليم فرمان اوست، اى آن كه آسمان‌ها پيچيده در دست قدرت اوست، اى آن كه بادها را پيشاپيش رحمتش مژده‌رسان مى‌فرستد!».
شصت و هشتم. «اى آن كه زمين را گهواره ساخت، اى آن كه كوه‌ها را نگه‌دارنده زمين قرار داد، اى آن كه خورشيد را چراغْ قرار داد، اى آن كه ماه را روشنايى قرار داد، اى آن كه شب را پوشش قرار داد، اى آن كه روز را وسيله معاش ساخت، اى آن كه خواب را مايه آرامش قرار داد، اى آن كه آسمان را بنايى افراشته ساخت، اى آن كه اشياء را جفت قرار داد، اى آن كه آتش دوزخ را كمينگاه [كافران‌] قرار داد!».
شصت و نهم. «خداوندا! تو را به نامت مى‌خوانم: اى شنوا، اى شفاعت‌پذير، اى والا، اى بلندمرتبه، اى سريع، اى پديدآورنده، اى بزرگ، اى توانا، اى آگاه، اى پناه‌دهنده!».
هفتادم. «اى زنده قبل از هر زنده، اى زنده پس از هر زنده، اى زنده‌اى كه هيچ زنده‌اى همانند او نيست، اى زنده‌اى كه هيچ زنده‌اى شريك او نيست، اى زنده‌اى كه به هيچ زنده‌اى نيازمند نيست، اى زنده‌اى كه هر زنده‌اى را مى‌ميراند، اى زنده‌اى كه هر زنده‌اى را روزى مى‌دهد، اى زنده‌اى كه حيات را از هيچ زنده‌اى به ارث نبرده است، اى زنده‌اى كه مردگان را زنده مى‌كند، اى زنده، اى پايدارى كه هيچ چُرت و خوابى او را فرا نمى‌گيرد!».
هفتاد و يكم. «اى آن كه او را يادى فراموش‌نشدنى است، اى آن كه او را فروغى خاموشى‌ناپذير است، اى آن كه او را نعمت‌هاى بى‌شمار است، اى آن كه او را حكومتى بى‌زوال است، اى آن كه او را ستايشى بى اندازه است، اى آن كه او را شُكوهى وصف‌ناپذير است، اى آن كه او را كمالى دست‌نيافتنى است، اى آن كه او را تقديرى برگشت‌ناپذير است، اى آن كه او را صفاتى‌
تبديل‌ناشدنى است، اى آن كه او را اوصافى تغييرناپذير است!».
هفتاد و دوم. «اى پروردگار جهانيان، اى فرمان‌رواى روز جزا، اى منتهاى خواسته طلب‌كنندگان، اى پشت و پناه پناهندگان، اى دريابنده گريزانان، اى دوستدار شكيبايان، اى دوستدار توبه‌كاران، اى دوستدار پاكى‌جويان، اى دوستدار نيكوكاران، اى داناتر به ره‌يافتگان!».
هفتاد و سوم. «خداوندا! تو را به نامت مى‌خوانم: اى شفيق، اى مهربان، اى نگه‌دارنده، اى احاطه‌يابنده، اى نگهبان، اى پناه‌دهنده، اى عزّت‌بخش، اى خواركننده، اى آغازكننده، اى بازگرداننده!».
هفتاد و چهارم. «اى آن كه يگانه بى‌ضد است، اى آن كه يكتاى بى‌مانند است، اى آن كه بى‌نياز بى‌عيب است، اى آن كه يكتايى بى چگونگى است، اى آن كه داور بى‌ستم است، اى آن كه پروردگار بى‌همكار است، اى آن كه قدرتمند بدون خوارى است، اى آن كه توانگر بى‌نياز است، اى آن كه پادشاه بدون عزل است، اى آن كه وصف‌شده‌اى بى‌مانند است!».
هفتاد و پنجم. «اى آن كه يادش شرافتِ ذاكران است، اى آن كه سپاسش رستگارىِ شاكران است، اى آن كه ستايشش عزّت ستايشگران است، اى آن كه اطاعتش نجات فرمان‌برداران است، اى آن كه درش براى جويندگان باز است، اى آن كه راهش براى بازگردندگان روشن است، اى آن كه نشانه‌هايش برهانِ بينندگان است، اى آن كه كتابش مايه ياد اهل تقواست، اى آن كه روزى‌اش فراگير مطيعان و نافرمانان است، اى آن كه رحمتش به نيكوكارانْ نزديك است!».
هفتاد و ششم. «اى آن كه نامش خجسته است؛ اى آن كه عظمتش والاست؛ اى آن كه معبودى جز او نيست؛ اى آن كه ثناى او، شكوهمند است؛ اى آن كه نام‌هايش مقدّس است؛ اى آن كه بقاى او، جاودانى است؛ اى آن كه بزرگى، جلوه اوست؛ اى آن كه بزرگوارى، برازنده اوست؛ اى آن كه موهباتش قابل شمارش نيست؛ اى آن كه نعمت‌هاى او بيرون از شمار است!».
هفتاد و هفتم. «خداوندا! تو را به نامت مى‌خوانم: اى ياور، اى امان‌بخش، اى روشنگر، اى استوار، اى قدرتمند، اى راهنما، اى ستوده، اى باشُكوه، اى سرسخت، اى گواه!».
هفتاد و هشتم. «اى صاحب عرش شكوهمند؛ اى صاحب سخن استوار؛ اى صاحب رفتار درست؛ اى صاحب قدرتِ سخت؛ اى صاحب وعده و وعيد؛
اى آن كه سرپرست و ستوده است؛ اى آن كه آنچه را بخواهد، حتما انجام مى‌دهد؛ اى آن كه نزديك است، نه دور؛ اى آن كه بر هر چيز، گواه است؛ اى آن كه هرگز به بندگان، ستمگر نيست!».
هفتاد و نهم. «اى آن كه بى شريك و وزير است، اى آن كه بى‌همتا و بى‌نظير است، اى آفريننده خورشيد و ماه فروزان، اى بى‌نيازكننده بينواى نيازمند، اى روزى‌دهنده كودك خردسال، اى ترحّم‌كننده بر پير سال‌خورده، اى جبران‌كننده استخوان شكسته، اى نگه‌دارنده ترسان پناهنده، اى آن كه به بندگانش آگاه و بيناست، اى آن كه بر هر چيزى تواناست!».
هشتادم. «اى صاحب سخاوت و نعمت‌ها، اى صاحب احسان و بزرگوارى، اى آفريدگار لوح و قلم، اى پديدآورنده موران و آدميان، اى صاحب قدرت و انتقام، اى الهام‌بخش عرب و عجم، اى زداينده رنج و درد، اى داناى نهان‌ها و نيّت‌ها، اى پروردگار كعبه و حرم، اى آن كه موجودات را از نيستى آفريد!».
هشتاد و يكم. «خداوندا! تو را به نامت مى‌خوانم: اى انجام‌دهنده، اى آفريننده، اى پذيرنده، اى كامل، اى نيكويى‌كننده، اى جداكننده، اى دادگر، اى پيروز، اى خواهنده، اى بخشنده!».
هشتاد و دوم. «اى آن كه با توانمندى‌اش نعمت بخشيد، اى آن كه با بخشندگى‌اش كَرَم نمود، اى آن كه با لطفش جود ورزيد، اى آن كه با قدرتش عزّت يافت، اى آن كه با حكمتش مقدّر كرد، اى آن كه با تدبيرش حكم كرد، اى آن كه با علمش تدبير نمود، اى آن كه با بردبارى‌اش گذشت كرد، اى آن كه با بلندى‌اش نزديك است، اى آن كه با نزديكى‌اش بلند است!».
هشتاد و سوم. «اى آن كه هر چه بخواهد، مى‌آفريند؛ اى آن كه هر چه بخواهد، مى‌كند؛ اى آن كه هر كه را بخواهد، هدايت مى‌كند؛ اى آن كه هر كه را بخواهد، گم‌راه مى‌كند؛ اى آن كه هر كه را بخواهد، كيفر مى‌دهد؛ اى آن كه هر كه را بخواهد، مى‌آمرزد؛ اى آن كه هر كه را بخواهد، عزّت مى‌بخشد؛ اى آن كه هر كه را بخواهد، خوار مى‌سازد؛ اى آن كه آنچه را بخواهد، در رحِم‌ها تصويرگرى مى‌كند؛ اى آن كه هر كه را بخواهد، به رحمت خويش مخصوص مى‌سازد!».
هشتاد و چهارم. «اى آن كه جفت و فرزندى نگرفت؛ اى آن كه براى هر چيز، اندازه‌اى قرار داد؛ اى آن كه در فرمان‌روايى‌اش كسى را شريك نمى‌سازد؛ اى آن كه فرشتگان را پيام‌رسانان خود قرار داد؛ اى آن كه در
آسمان، برج‌هايى قرار داد؛ اى آن كه زمين را جايى آرام قرار داد؛ اى آن كه از آب، بشرى آفريد؛ اى آن كه براى هر چيز، فرجامى قرار داد؛ اى آن كه دانش او، هر چيز را فرا گرفته است؛ اى آن كه شمار هر چيز را مى‌داند!».
هشتاد و پنجم. «خداوندا! تو را به نامت مى‌خوانم: اى اوّل، اى آخر، اى پنهان، اى آشكار، اى نيكو، اى حق، اى يكتا، اى بى‌همتا، اى بى‌نياز، اى هميشگى!».
هشتاد و ششم. «اى بهترين معروف شناخته‌شده، اى برترين معبود پرستيده‌شده، اى والاترين سپاسْ گفته‌شده، اى مقتدرترين يادشده‌اى كه يادش كرده‌اند، اى برترين ستوده‌اى كه ثنايش گفته‌اند، اى قديم‌ترين موجودى كه طلبش كرده‌اند، اى والاترين موصوفى كه وصفش گفته‌اند، اى بزرگ‌ترين مقصودى كه به او روى آورده‌اند، اى گرامى‌ترين درخواست‌شده‌اى كه از او خواسته‌اند، اى شريف‌ترين محبوبى كه شناخته شده است!».
هشتاد و هفتم. «اى محبوب گريه‌كنندگان، اى سَرور توكّل‌كنندگان، اى هدايتگر گمراهان، اى سرپرست مؤمنان، اى همدم يادآوران، اى پناه درماندگان، اى نجات‌بخش راستگويان، اى تواناترينِ توانايان، اى داناترينِ دانايان، اى معبود همه آفريدگان!».
هشتاد و هشتم. «اى آن كه والا گشت و چيره شد، اى آن كه حكومت يافت و قدرتمند گشت، اى آن كه نهان گشت و از هر چيز خبر يافت، اى آن كه پرستيده شد و پاداش داد، اى آن كه نافرمانى شد و آمرزيد، اى آن كه انديشه‌ها او را در نيابند، اى آن كه چشمى او را نبيند، اى آن كه نشانى از او پنهان نماند، اى روزى‌دهنده بشر، اى تقديركننده هر اندازه!».
هشتاد و نهم. «خداوندا! تو را به نامت مى‌خوانم: اى نگه‌دارنده، اى پديدآرنده، اى آفريننده، اى والا، اى گشاينده، اى فاتح، اى آشكاركننده، اى ضامن، اى فرمان‌دهنده، اى نهى‌كننده!».
نودم. «اى آن كه جز او غيب نداند، اى آن كه جز او بلا را برطرف نكند، اى آن كه آفريدگان را جز او نيافريند، اى آن كه جز او گناه را نيامرزد، اى آن كه جز او نعمت را كامل نسازد، اى آن كه جز او دل‌ها را دگرگون نكند، اى آن كه جز او كار را سامان ندهد، اى آن كه جز او باران نفرستد، اى آن كه جز او روزى نگستراند، اى آن كه جز او مردگان را حيات نبخشد!».
نود و يكم. «اى ياور ناتوانان، اى همنشين غريبان، اى ياريگر دوستان،
اى كوبنده دشمنان، اى برافرازنده آسمان، اى همدم پاك‌دلان، اى محبوب تقواپيشگان، اى گنج نيازمندان، اى معبود توانگران، اى كريم‌ترينِ بزرگواران!».
نود و دوم. «اى كفايت‌كننده از هر چيز، اى نگهبان استوار بر هر چيز، اى آن كه چيزى همانند او نيست، اى آن كه چيزى در فرمان‌روايى‌اش نيفزايد، اى آن كه چيزى از او نهان نماند، اى آن كه از گنجينه‌هايش چيزى نكاهد، اى آن كه چيزى همانند او نيست، اى آن كه از دانش او چيزى پوشيده نيست، اى آن كه بر هر چيزى آگاه است، اى آن كه رحمتش همه چيز را فرا گرفته است!».
نود و سوم. «خداوندا! تو را به نامت مى‌خوانم: اى كَرَم‌كننده، اى طعام‌دهنده، اى نعمت‌بخش، اى بخشنده، اى بى‌نيازكننده، اى عطاكننده، اى فانى‌سازنده، اى حيات‌بخش، اى خرسندساز، اى نجات‌بخش!».
نود و چهارم. «اى آغاز و انجام هر چيز، اى معبود و مالك هر چيز، اى پروردگار و آفريدگار هر چيز، اى پديدآورنده و آفريننده هر چيز، اى گيرنده و گشاينده هر چيز، اى هستى‌بخش و بازآفريننده هر چيز، اى ايجادكننده و تقديركننده هر چيز، اى هستى‌بخش و دگرگون‌ساز هر چيز، اى حيات‌بخش و ميراننده هر چيز، اى آفريدگار و ميراث‌بر هر چيز!».
نود و پنجم. «اى بهترين يادكننده و يادشده، اى بهترين سپاس‌گزار و سپاس‌شده، اى بهترين ستايشگر و ستوده، اى بهترين گواه و گواهى شونده، اى بهترين دعوتگر و خوانده‌شده، اى بهترين پاسخ‌دهنده و اجابت‌شده، اى بهترين مونس و همدم، اى بهترين رفيق و همنشين، اى بهترين مقصود و مطلوب، اى بهترين دوستدار و دوست!».
نود و ششم. «اى آن كه هر كه را بخواندش، پاسخ مى‌دهد؛ اى آن كه هر كه را اطاعتش كند، دوست مى‌دارد؛ اى آن كه به هر كه دوستش بدارد، نزديك است؛ اى آن كه نگهبان كسى است كه از او نگهبانى خواهد؛ اى آن كه به هر كه اميد به او بندد، بزرگوار است؛ اى آن كه به هر كه نافرمانى‌اش كند، بردبار است؛ اى آن كه با همه عظمتش مهربان است؛ اى آن كه با همه حكمتش بزرگ است؛ اى آن كه در احسان خود، ديرين است؛ اى آن كه به هر كه بخواهد، داناست!».
نود و هفتم. «خداوندا! تو را به نامت مى‌خوانم: اى سبب‌ساز،
اى شوق‌آفرين، اى دگرگون‌ساز، اى تعقيب‌كننده، اى ترتيب‌دهنده، اى ترساننده، اى برحذردارنده، اى يادآورنده، اى تسخيركننده، اى تغييردهنده!».
نود و هشتم. «اى آن كه دانشش پيشين است، اى آن كه وعده‌اش راست است، اى آن كه لطفش آشكار است، اى آن كه فرمانش چيره است، اى آن كه كتابش استوار است، اى آن كه تقديرش حتمى است، اى آن كه قرآنش باعظمت است، اى آن كه فرمان‌روايى‌اش ديرين است، اى آن كه نعمتش فراگير است، اى آن كه عرشش بزرگ است!».
نود و نهم. «اى آن كه شنيدنى، او را از شنيدن ديگر، باز نمى‌دارد؛ اى آن كه كارى، او را از كار ديگر، باز نمى‌دارد؛ اى آن كه سخنى، او را از سخن ديگر، مشغول نمى‌سازد؛ اى آن كه درخواستى، او را از درخواست ديگر، به خطا نمى‌افكند؛ اى آن كه چيزى، حجاب او نسبت به چيز ديگر نمى‌شود؛ اى آن كه اصرار درخواست‌كنندگان، او را به ستوه نمى‌آورد؛ اى آن كه نهايت خواسته مريدان است؛ اى آن كه منتهاى همّت عارفان است؛ اى آن كه نهايت خواسته جويندگان است؛ اى آن كه در جهانيان، چيزى بر او پوشيده نمى‌ماند!».
صدم. «اى بردبارى كه [در كيفر دادن،] شتاب نمى‌كند؛ اى بخشنده‌اى كه بخل نمى‌ورزد، اى راستگويى كه خلاف وعده عمل نمى‌كند؛ اى بخشنده‌اى كه از بخشش، خسته نمى‌شود؛ اى قدرتمندى كه شكست نمى‌خورد؛ اى بزرگى كه به وصف نمى‌آيد؛ اى دادگرى كه ستم نمى‌كند؛ اى بى‌نيازى كه فقير نمى‌شود؛ اى بزرگى كه كوچك نمى‌شود؛ اى نگهبانى كه غافل نمى‌گردد!
منزّهى تو، اى آن كه معبودى جز تو نيست! به فرياد رس، به فرياد رس، به فرياد رس. پروردگارا! ما را از آتش، نجات بده!».
ص: 292

الفصل الرابع: الآداب المختصَّة باللَّيالي‌

4/ 1 آدابُ اللَّيلَةِ الاولى‌
أ الغُسل‌
219. الإمام الصادق عليه السلام: غُسلُ أوَّلِ لَيلَةٍ مِن شَهرِ رَمَضانَ يُستَحَبُّ.
ب الصَّلاة
220. عنه عليه السلام: مَن صَلّى أوَّلَ لَيلَةٍ مِنَ الشَّهرِ رَكعَتَينِ بِسورَةِ الأَنعامِ و سَأَلَ اللّهَ أن يَكفِيَهُ، كَفاهُ اللّهُ تَعالى ما يَخافُهُ في ذلِكَ الشَّهرِ، و وَقاهُ مِنَ المَخاوِفِ وَ الأَسقامِ.
ج الدُّعاء
221. المقنعة: إذا صلّيت المغرب من هذه الليلة و هي أوّل ليلة في الشهر فادعُ بهذا الدعاء و هو دعاء الحجّ فتقول‌ :
اللّهُمَ‌ مِنكَ أطلُبُ حاجَتي، و مَن طَلَبَ حاجَتَهُ إلى أحَدٍ مِنَ النّاس فَإِنّي لا أطلُبُ حاجَتي إلّا مِنكَ وَحدَكَ لا شَريكَ لَكَ، و أسأَلُكَ بِفَضلِكَ و رِضوانِكَ أن تُصَلِّيَ عَلى مُحَمَّدٍ و آلِ مُحَمَّدٍ و أن تَجعَلَ لي مِن عامي هذا إلى بَيتِكَ الحَرامِ سَبيلًا حَجَّةً مَبرورَةً مُتَقَبَّلَةً زاكِيَةً خالِصَةً لَكَ تَقَرُّ بِها عَيني و تَرفَعُ بِها دَرَجَتي و تَرزُقَني أن أغُضَّ بَصَري و أن أحفَظَ فَرجي و أن أكُفَّ عَن جَميعِ مَحارِمِكَ حَتّى لا يَكونَ شَي‌ءٌ آثَرَ عِندي مِن طاعَتِكَ و خَشيَتِكَ وَ العَمَلِ بِما أحبَبتَ وَ التَّركِ لِما كَرِهتَ و نَهَيتَ عَنهُ، وَ اجعَل ذلِكَ في يُسرٍ و عافِيَةٍ و أوزِعني شُكرَ ما أنعَمتَ بِهِ عَلَيَّ. و أسأَلُكَ أن تَجعَلَ وَفاتي قَتلًا في سَبيلِكَ تَحتَ رايَةِ نَبِيِّكَ محمّد صلَّى اللّهُ عَلَيهِ و آلِهِ مع أولِيائِكَ و أسأَلُكَ أن تَقتُلَ بي أعداءَكَ و أعداءَ رَسولِكَ، و أسأَلُكَ أن تُكرِمَني بِهَوانِ مَن شِئتَ مِن خَلقِكَ و لا تُهِنِّي بِكَرامَةِ أحَدٍ مِن أولِيائِكَ. اللّهُمَّ اجعَل لي مَعَ الرَّسولِ سَبيلًا حَسبِيَ اللّهُ، ما شاءَ اللّهُ و صلَّى اللّهُ عَلى مُحَمَّدٍ و آلِهِ الطّاهِرينَ.
______________________________
(1) الكافي: ج 3 ص 40 ح 2.
(2) الإقبال: ج 1 ص 75، بحارالأنوار: ج 91 ص 382 ح 6 وج 97 ص 133 ح 1.
(3) في الكافي ج 4 ص 74 ح 6: «كان أبو عبد اللّه عليه السلام يدعو بهذا الدعاء في شهر رمضان» بدل ما في المتن، و في الإقبال ج 1 ص 78: «عن أبي عبد اللّه عليه السلام قال: ادع للحجِّ في ليالي شهر رمضان بعد المغرب ...»، و في بحار الأنوار ج 98 ص 1 ح 1.: «دعاء الحجّ يدعى به أوّل ليلة من شهر رمضان».
(4) في المصادر الاخرى: «اللّهمّ إنّي بك و منك أطلب ...».
(5) في بعض نسخ المصدر: «في يسر منك و عافية» و في الكافي و الإقبال: «في يسر و يسار و عافية».
(6) المقنعة: ص 313.

ص: 293

فصل چهارم: آداب مخصوص شب‌هاى ماه رمضان‌

4/ 1 آداب شب نخست‌
الف غسل‌
219. امام صادق عليه السلام: غسل اوّلين شب ماه رمضان، مستحب است.
ب نماز
220. امام صادق عليه السلام: هر كس در شب اوّل اين ماه، دو ركعت نماز با سوره انعام بخواند و از خداوند بخواهد كه او را كفايت كند، خداوندْ او را در آن ماه، از آنچه مى‌ترسد، كفايت مى‌كند، و او را از هراس‌ها و بيمارى‌ها حفظ مى‌كند.
ج دعا
221. المقنعة: چون نماز مغرب امشب شب اوّل ماه رمضان را خواندى، اين دعا را كه دعاى حج است، بخوان:
«خداوندا! حاجتم را از تو مى‌طلبم. هر كس حاجتش را از يكى از مردمان مى‌خواهد؛ امّا من حاجتم را تنها از تو طلب مى‌كنم. انبازى براى تو نيست. تو را به احسان و رضوانت مى‌خوانم كه بر محمّد و خاندان محمّد درود فرستى‌
و براى من از اين سال، راهى براى زيارت خانه خودت قرار دهى، براى حجّى شايسته، قبول‌شده، پاك و خالص براى تو، كه چشمم را بدان روشن سازى و رتبه‌ام را بدان بالا برى و روزى‌ام كنى كه چشم [از گناه‌] بر بندم و عفافم را نگه دارم و از همه گناهانت دست بردارم، تا آن كه هيچ چيز نزد من برگزيده‌تر و بهتر از طاعت تو و پروا كردن از تو و عمل به آنچه واجب كرده‌اى و ترك آنچه براى تو ناخوشايند است و از آن نهى كرده‌اى، نباشد. و اين همه را در آسانى و توانگرى و تن‌درستى قرار بده و توفيقم بده نعمتى را كه به من داده‌اى، سپاس گويم؛ و از تو مى‌خواهم كه مرگم را كشته شدن در راهت، زير پرچم پيامبرت با دوستان خودت قرار دهى؛ و از تو مى‌خواهم كه دشمنانت و دشمنان پيامبرت به دست من كشته شوند؛ و از تو مى‌خواهم كه با خوارىِ هر كدام از بندگانت كه بخواهى، بر من اكرام كنى و با اكرام هيچ يك از اوليايت، مرا خوار نسازى. خداوندا! براى من راهى (ارتباطى) با پيامبر صلى الله عليه و آله قرار بده! مرا خداوند، بسنده است. و درود خداوند بر محمّد و خاندان پاكش باد!».
ص: 294
222. الإمام الصادق عليه السلام: إذا كانَ أوَّلُ لَيلَةٍ مِن شَهرِ رَمَضانَ فَقُل:
اللّهُمَّ رَبَّ شَهرِ رَمَضانَ و مُنزِلَ القُرآنِ، هذا شَهرُ رَمَضانَ الَّذي أنزَلتَ فيهِ القُرآنَ و أنزَلتَ فيهِ آياتٍ بَيِّناتٍ مِنَ الهُدى وَ الفُرقانِ، اللّهُمَّ ارزُقنا صِيامَهُ و أعِنّا عَلى قِيامِهِ، اللّهُمَّ سَلِّمهُ لَنا و سَلِّمنا فيهِ و تَسَلَّمهُ مِنّا في يُسرٍ مِنكَ و مُعافاةٍ، وَ اجعَل فيما تَقضي و تُقَدِّرُ مِنَ الأَمرِ المَحتومِ فيما يُفرَقُ مِنَ الأَمرِ الحَكيمِ في لَيلَةِ القَدرِ مِنَ القَضاءِ الَّذي لا يُرَدُّ و لا يُبَدَّلُ، أن تَكتُبَني مِن حُجّاجِ بَيتِكَ‌
الحَرامِ، المَبرورِ حَجُّهُمُ المَشكورِ سَعيُهُمُ، المَغفورِ ذَنبُهُمُ المُكَفَّرِ عَنهُم سَيِّئاتُهُم، وَ اجعَل فيما تَقضي و تُقَدِّرُ أن تُطيلَ لي في عُمُري و تُوَسِّعَ عَلَيَّ مِنَ الرِّزقِ الحَلالِ.
______________________________
(1) الكافي: ج 4 ص 71 ح 2، الإقبال: ج 1 ص 77 و ص 145.
ص: 295
222. امام صادق عليه السلام: چون شب اوّل ماه رمضان شود، بگو:
«خداوندا! اى پروردگار ماه رمضان و نازل‌كننده قرآن! اين، ماه رمضان است كه در آن، قرآن را فرو فرستادى و در آن، آيه‌هايى روشن از هدايت و فرقان نازل كردى. خداوندا! روزه‌دارىِ آن را روزىِ ما كن و بر عبادت اين ماه، يارى‌مان نما! خداوندا! آن را براى ما سالم بدار و ما را در آن، تن‌درست كن و آن را از ما همراه با آسانى از سوى خود و عافيت، بگير؛ و قرار بده در آنچه از قضا و تقدير خويش قرار مى‌دهى، از امر حتمى در آنچه در شب قدر از فرمان حكيمانه‌ات مقدّر مى‌كنى، تقديرى كه برنمى‌گردد و تغيير نمى‌يابد، اين كه مرا از حاجيان خانه با حرمت خويش بنويسى، از آنان كه حجّشان نيكو و تلاششان قدردانى مى‌شود و گناهانشان بخشوده و بدى‌هايشان پوشانده‌
مى‌شود؛ و در آنچه مقرّر و مقدّر مى‌كنى، چنين قرار بده كه عمرم را بلند گردانى و از روزىِ حلال، بر من بگسترانى!».
ص: 296
4/ 2 آدابُ اللَّيلَةِ الخامِسَةَ عَشرَةَ
اللّيلة الخامسة عشرة من شهر رمضان المبارك هي ليلة ولادة الإمام الحسن المجتبى عليه السلام، و في رواية أنّها ليلة ولادة الإمام الجواد عليه السلام.
قال الشيخ المفيد قدّس سره: في يوم النصف منه سنة ثلاث من الهجرة كان مولد سيّدنا أبي محمّد الحسن بن عليّ بن أبي طالب عليهما السلام.
و في مثل هذا اليوم سنة خمس و تسعين و مِائة ولد سيّدنا أبو جعفر محمّد بن عليّ بن موسى عليهم السلام‌ ، و هو يوم سرور المؤمنين. و يستحبّ فيه الصدقة و التطوّع بالخيرات، و الإكثار من شكر اللّه تعالى على ظهور حجّته و إقامة دينه بخليفته في العالمين و ابن نبيّه سيّد المرسلين صلوات اللّه عليه و آله و سلّم.
و فيما يلي آداب ليلة النّصف منه:
أ الغُسل‌
223. الإقبال في بَيانِ استِحبابِ الغُسلِ في هذِهِ اللَّيلَةِ: أمَّا الغُسلُ فَرَوَيناهُ عَنِ‌
الشَّيخِ المُفيدِ رحمه الله.
و في رِوايَةٍ عَن أبي عَبدِ اللّهِ عليه السلام أنَّهُ يُستَحَبُّ لَيلَةَ النِّصفِ مِن شَهرِ رَمَضانَ.
______________________________
(1) المشهور أنّ ولادته عليه السلام كانت في غير هذا اليوم.
(2) مسارّ الشيعة: ص 24.
(3) قال الشيخ المفيد قدّس سره في مسارّ الشيعة ص 23: في ليلة النصف منه يستحبّ الغسل. و قال في المقنعة ص 311: من سننه الغسل في ستّ ليال منه ... و ليلة النصف منه.
(4) الإقبال: ج 1 ص 293، بحارالأنوار: ج 98 ص 40 ح 2.
ص: 297
4/ 2 آداب شب پانزدهم‌
شب پانزدهم ماه مبارك رمضان، شب ميلاد امام حسن مجتبى عليه السلام و به روايتى ميلاد امام محمّد جواد عليه السلام است.
شيخ مفيد رحمه الله گفته است: «در نيمه رمضان سال سوم هجرت، تولّد مولايمان ابو محمّد حسن بن على بن ابى طالب عليهما السلام اتّفاق افتاده است.
نيز در چنين روزى در سال 195 [ق‌]، سرورمان ابو جعفر محمّد بن على بن موسى عليهما السلام به دنيا آمده است و اين روز، روز شادى مؤمنان است و مستحب است صدقه دادن و انجام دادن كارهاى نيك و شكرگزارى فراوان به درگاه خداوند به خاطر آشكار شدن حجّتش و برپايى دينش در ميان جهانيان به وسيله جانشينش و فرزند پيامبرش، سرور رسولان صلى الله عليه و آله».
آنچه در پى مى‌آيد، آداب شب نيمه رمضان است.
الف غسل‌
223. الإقبال در بيان مستحب بودن غسل در اين شب: امّا غسل، ما آن را از شيخ مفيد روايت كرده‌ايم.
و در روايتى از امام صادق عليه السلام است كه غسل در شب نيمه ماه رمضان، مستحب است.
ص: 298
ب الزِّيارَة
224. الإقبال: عَن أبِي المُفَضَّلِ الشَّيبانِيِّ، بِإِسنادِهِ مِن كِتابِ عَليِّ بنِ عبدِ الواحدِ النَّهديِّ في حَديثٍ، يَقولُ فيهِ عَنِ الصّادِقِ عليه السلام، أنَّهُ قيلَ لَهُ: فَما تَرى لِمَن حَضَرَ قَبرَهُ يَعنِي الحُسَينَ عليه السلام لَيلَةَ النِّصفِ مِن شَهرِ رَمَضانَ؟
فَقالَ: «بَخٍ بَخٍ! مَن صَلّى عِندَ قَبرِهِ لَيلَةَ النِّصفِ مِن شَهرِ رَمَضانَ عَشرَ رَكَعاتٍ مِن بَعدِ العَشاءِ مِن غَيرِ صَلاةِ اللَّيلِ، يَقرَأُ في كُلِّ رَكعَةٍ بِ «فاتِحَةِ الكِتابِ» و «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ» عَشرَ مَرّاتٍ، وَ استَجارَ بِاللّهِ مِنَ النّارِ، كَتَبَهُ اللّهُ عَتيقاً مِنَ النّارِ، و لَم يَمُت حَتّى يَرى في مَنامِهِ مَلائِكَةً يُبَشِّرونَهُ بِالجَنَّةِ، و مَلائِكَةً يُؤَمِّنونَهُ مِنَ النّارِ».
ج الصَّلاةُ مائَةَ رَكعَةٍ
225. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: مَن صَلّى لَيلَةَ النِّصفِ مِن شَهرِ رَمَضانَ مائَةَ رَكعَةٍ، يَقرَأُ في كُلِّ رَكعَةٍ «الحَمدَ»، و «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ» عَشرَ مَرّاتٍ، أهبَطَ اللّهُ إلَيهِ عَشَرَةَ أملاكٍ يَدرَؤونَ عَنهُ أعداءَهُ مِنَ الجِنِّ وَ الإِنسِ، و أهبَطَ اللّهُ عِندَ مَوتِهِ ثَلاثينَ مَلَكاً يُبَشِّرونَهُ بِالجَنَّةِ، و ثَلاثينَ مَلَكاً يُؤَمِّنونَهُ مِنَ النّارِ.
______________________________
(1) الإقبال: ج 1 ص 294، بحارالأنوار: ج 101 ص 349 ح 2 و ج 98 ص 40 ح 2.
(2) الإقبال: ج 1 ص 293.
ص: 299
ب زيارت‌
224. الإقبال به نقل از ابو مفضّل شيبانى، به سند خود از كتابِ على بن عبد الواحد نَهدى: به امام صادق عليه السلام گفتند: درباره آن كه شب نيمه ماه رمضان به زيارت قبر حسين عليه السلام مى‌رود، چه مى‌فرماييد؟
فرمود: «به به! هر كس شب نيمه ماه رمضان، در كنار قبر آن امام، پس از عشا، چند ركعت غير از نماز شب بخواند، بدين صورت كه در هر ركعت، سوره حمد و ده بار سوره «قل هو اللّه» را بخواند و به خداوند از آتشْ پناه ببرد، خداوندْ او را آزاد شده از دوزخ قرار مى‌دهد و او نمى‌ميرد، تا آن كه در خواب مى‌بيند كه فرشتگانى او را به بهشت مژده مى‌دهند و نيز فرشتگانى او را از آتش، بيمه مى‌كنند».
ج نماز صد ركعت‌
225. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: هر كس در شب نيمه شعبان، صد ركعت نماز بخواند كه در هر ركعت، سوره حمد و ده بار سوره «قل هو اللّه احد» بخواند، خداوند ده فرشته به سوى او مى‌فرستد كه دشمنان او را از جنّ و انس، از او دفع كنند، و هنگام مرگش سى فرشته مى‌فرستد كه او را به بهشت مژده دهند و سى فرشته كه او را مژده ايمنى از آتش دهند.
ص: 300
4/ 3 آدابُ اللَّيلَةِ السّابِعَةِ وَ العِشرينَ‌
أ الغُسل‌
226. الإقبال عن ابن أبي يعفور عن الإمام الصادق عليه السلام، قال: سَأَلتُهُ عَنِ الغُسلِ في شَهرِ رَمَضانَ، فَقالَ: «اغتَسِل لَيلَةَ تِسعَ عَشرَةَ، و إحدى و عِشرينَ، و ثَلاثٍ و عِشرينَ، و سَبعٍ و عِشرينَ، و تِسعٍ و عِشرينَ».
ب الصَّلاة
227. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: إنَّ مَن صَلّى لَيلَةَ سَبعٍ و عِشرينَ رَكعَتَينِ يَقرَأُ في كُلِّ رَكعَةٍ «فاتِحَةَ الكِتابِ»، و «إِنَّا أَنْزَلْناهُ» مَرَّةً، و «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ» خَمساً و عِشرينَ مَرَّةً، فَإِذا سَلَّمَ استَغفَرَ مائَةَ مَرَّةٍ، و صَلّى عَلَى النَّبِيِّ و آلِهِ مائَةَ مَرَّةٍ، فَقَد أدرَكَ لَيلَةَ القَدرِ.
ج الدُّعاء
228. الإقبال عن زيد بن عليّ عليه السلام: سَمِعتُ أبي عَلِيَّ بنَ الحُسَينِ عليه السلام لَيلَةَ سَبعٍ و عِشرينَ مِن شَهرِ رَمَضانَ يَقولُ مِن أوَّلِ اللَّيلِ إلى آخِرِهِ:
اللّهُمَّ ارزُقنِي التَّجافِيَ عَن دارِ الغُرورِ وَ الإِنابَةَ إلى دارِ الخُلودِ، وَ الاستِعدادَ لِلمَوتِ قَبلَ حُلولِ الفَوتِ.
______________________________
(1) الإقبال: ج 1 ص 400، بحارالأنوار: ج 98 ص 61 ح 2.
(2) مستدرك الوسائل: ج 7 ص 483 ح 8708 نقلًا عن القطب الراوندي في لبّ اللباب.
و قال المحدّث النوري قدّس سره في ذيل الرواية: فإنّ هذه الرواية لا تنافي ما صحّ من أنّ ليلة القدر ليلة ثلاث و عشرين؛ لأنّ هذه الرواية تختصّ بمن فاته ليلة ثلاث و عشرين فأدرك ليلة سبع و عشرين.
(3) الإقبال: ج 1 ص 402، بحارالأنوار: ج 98 ص 63 ح 1.
ص: 301
4/ 3 آداب شب بيستم و هفتم‌
الف غسل‌
226. الإقبال به نقل از ابن ابى يعفور: از امام صادق عليه السلام درباره غسل در ماه رمضان پرسيدم. فرمود: «شب‌هاى: نوزدهم، بيست و يكم، بيست و سوم، بيست و هفتم، و بيست و نهم، غسل كن».
ب نماز
227. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: هر كس در شب بيست و هفتم، دو ركعت نماز بخواند (در هر ركعت «فاتحة الكتاب» و سوره «إِنَّا أَنْزَلْناهُ‌» را يك بار و سوره «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ» را بيست و پنج بار) و چون سلام نماز را گفت، صد بار استغفار كند و صد بار بر پيامبر و خاندانش صلوات بفرستد، شب قدر را درك كرده است.
ج دعا
228. الإقبال به نقل از زيد بن على عليه السلام: شنيدم كه پدرم على بن الحسين عليهما السلام در شب بيست و هفتم ماه رمضان، از اوّل شب تا آخر آن مى‌گفت:
«پروردگارا! فاصله گرفتن از سراى غرور و فريب را نصيبم كن و روى آوردن به سراى جاودانگى و آمادگى براى مرگ را پيش از آن كه فرصت از دست برود، روزى‌ام گردان!».
ص: 302

الفصل الخامس: الآداب المختصَّة بالأيّام‌

5/ 1 آدابُ اليَومِ الأَوَّلِ‌
أ الغُسل‌
229. الإمام عليّ عليه السلام: مَنِ اغتَسَلَ أوَّلَ يَومٍ مِنَ السَّنَةِ في ماءٍ جارٍ، و صَبَّ عَلى رَأسِهِ ثَلاثينَ غُرفَةً، كانَ دَواءً لِسَنَتِهِ، و إنَّ أوَّلَ كُلِّ سَنَةٍ أوَّلُ يَومٍ مِن شَهرِ رَمَضانَ.
ب الصَّلاة
230. الإقبال عن الوَشّاء، قال: كانَ أبو جَعفَرٍ عليه السلام إذا دَخَلَ شَهرٌ جَديدٌ يُصَلِّي أوَّلَ يَومٍ مِنهُ رَكعَتَينِ، يَقرَأُ لِكُلِّ يَومٍ مِنهُ إلى آخِرِهِ‌ «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ» فِي الرَّكعَةِ الاولى، و فِي الرَّكعَةِ الثّانِيَةِ «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ» ، و يَتَصَدَّقُ بِما يَتَسَهَّلُ، فَيَشتَري بِهِ سَلامَةَ ذلِكَ الشَّهرِ كُلِّهِ.
______________________________
(1) الإقبال: ج 1 ص 193، بحارالأنوار: ج 97 ص 350 ح 3.
(2) يَعني: يَقرَأُ فِي الرَّكعَةِ الاولى «الحَمْدَ» مَرَّةً و «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ» ثَلاثينَ مَرَّةً، و فِي الرَّكعَةِ الثّانِيَةِ: «الحَمدَ» مَرَّةً و «إِنَّا أَنْزَلْناهُ» ثَلاثينَ مَرَّةً. انظر الدروع الواقية: ص 43 46 فإنّه قدّس سره أورده فيه مع الشرح و التفصيل.
(3) الإقبال: ج 1 ص 197، بحارالأنوار: ج 91 ص 381 ح 1.
ص: 303

فصل پنجم: آداب مخصوص روزهاى ماه رمضان‌

5/ 1 آداب روز اوّل‌
الف غسل‌
229. امام على عليه السلام: هر كس در نخستين روز سال، در آب جارى غسل كند و سى مشت آب بر سرش بريزد، داروىِ آن سالش خواهد بود. اوّل هر سال، نخستين روز از ماه رمضان است.
ب نماز
230. الإقبال به نقل از وشّاء: هرگاه ماه نو وارد مى‌شد، امام باقر عليه السلام در اوّلين روز آن، دو ركعت نماز مى‌خواند. او براى هر روز آن تا آخر ماه، در ركعت اوّل، سوره «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ» و در ركعت دوم، سوره «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ» مى‌خواند و در حدّى كه مى‌توانست، صدقه مى‌داد و بدين وسيله، تن‌درستى در همه آن ماه را مى‌خريد.
ص: 304
231. الإمام الكاظم عليه السلام: مَن صَلّى عِندَ دُخولِ شَهرِ رَمَضانَ رَكعَتَينِ تَطَوُّعاً، قَرَأَ في اولاهُما «امَّ الكِتابِ»، و «إِنَّا فَتَحْنا لَكَ فَتْحاً مُبِيناً» وَ الاخرى ما أحَبَّ، دَفَعَ اللّهُ تَعالى عَنهُ سوءَ سَنَتِهِ، و لَم يَزَل في حِرزِ اللّهِ تَعالى إلى مِثلِها مِن قابِلٍ.
5/ 2 أدعِيَةُ كُلِّ يَومٍ‌
232. المصباح للكفعمي: يُستَحَبُّ أن يَدعُوَ في أيّامِ شَهرِ رَمَضانَ بِهذِهِ الأَدعِيَةِ لِكُلِّ يَومٍ دُعاءٌ عَلى حِدَةٍ مِن أوَّلِهِ إلى آخِرِهِ، مِن كِتابِ الذَّخيرَةِ رَواهَا ابنُ عَبّاسٍ عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله:
تَقولُ فِي اليَومِ الأَوَّلِ: «اللّهُمَّ اجعَل صِيامي فيهِ صِيامَ الصّائِمينَ، وهَب لي جُرمي فيهِ يا إلهَ العالَمينَ، وَ اعفُ عَنّي يا عافِياً عَنِ المُجرِمينَ» لِيُعطى ألفَ ألفِ حَسَنَةٍ. الخبر.
و فِي اليَومِ الثّاني: «اللّهُمَّ قَرِّبني فيهِ إلى مَرضاتِكَ و جَنِّبني فيهِ سَخَطَكَ و نَقِماتِكَ، و وَفِّقني فيهِ لِقِراءَةِ آياتِكَ بِرَحمَتِكَ يا أرحَمَ الرّاحِمينَ» لِيُعطى بِكُلِّ خُطوَةٍ لَهُ في جَميعِ عُمُرِهِ عِبادَةَ سَنَةٍ صائِماً نَهارَها قائِماً لَيلَها.
و فِي اليَومِ الثّالِثِ: «اللّهُمَّ ارزُقني فيهِ الذِّهنَ وَ التَّنبيهَ و أبعِدني مِنَ السَّفاهَةِ وَ التَّمويهِ، وَ اجعَل لي نَصيباً في كُلِّ خَيرٍ انزِلَ فيهِ‌ يا أجوَدَ الأَجوَدينَ» لِيُبنى لَهُ بَيتٌ‌
في جَنَّةِ الفِردَوسِ. الخبر.
و فِي اليَومِ الرّابِعِ: «اللّهُمَّ قَوِّني فيهِ عَلى إقامَةِ أمرِكَ‌ و أوزِعني لِأَداءِ شُكرِكَ بِكَرَمِكَ، وَ احفَظني بِحِفظِكَ و سِترِكَ يا أبصَرَ النّاظِرينَ» لِيُعطى في جَنَّةِ الخُلدِ سَبعينَ ألفَ سَريرٍ عَلى كُلِّ سَريرٍ حَوراءُ.
و فِي اليَومِ الخامِسِ: «اللّهُمَّ اجعَلني فيهِ مِنَ المُستَغفِرينَ، وَ اجعَلني فيهِ مِن عِبادِكَ الصّالِحينَ وَ اجعَلني فيهِ مِن أولِيائِكَ المُتَّقينَ بِرَأفَتِكَ يا أكرَمَ الأَكرَمينَ» لِيُعطى في جَنَّةِ المَأوى ألفَ ألفِ قَصعَةٍ، في كُلِّ قَصعَةٍ ألفُ ألفِ لَونٍ مِنَ الطَّعامِ.
و فِي اليَومِ السّادِسِ: «اللّهُمَّ لا تَخذُلني [فيهِ‌] لِتَعَرُّضِ مَعاصيكَ، و أعِذني مِن سِياطِ نِقمَتِكَ و مَهاويكَ، و أجِرني‌ مِن موجِباتِ سَخَطِكَ بِمَنِّكَ و أياديكَ يا مُنتَهى رَغبَةِ الرّاغِبينَ» لِيُعطِيَهُ اللّهُ أربَعينَ ألفَ مَدينَةٍ. الخبر.
و فِي اليَومِ السّابِعِ: «اللّهُمَّ أعِنّي [فيهِ‌] عَلى صِيامِهِ و قِيامِهِ و جَنِّبني فيهِ مِن هَفَواتِهِ و آثامِهِ، وَ ارزُقني ذِكرَكَ و شُكرَكَ بِدَوامِ هِدايَتِكَ يا هادِيَ المُؤمِنينَ» لِيُعطى فِي الجَنَّةِ ما يُعطَى الشُّهَداءُ وَ السُّعَداءُ وَ الأَولِياءُ.
و فِي اليَومِ الثّامِنِ: «اللّهُمَّ ارزُقني فيهِ رَحمَةَ الأَيتامِ و إطعامَ الطَّعامِ و إفشاءَ السَّلامِ، وَ ارزُقني فيهِ صُحبَةَ الكِرامِ و مُجانَبَةَ اللِّئامِ بِطَولِكَ يا أمَلَ الآمِلينَ» لِيُرفَعَ عَمَلُهُ بِعَمَلِ‌
ألفِ صِدّيقٍ.
و فِي اليَومِ التّاسِعِ: «اللّهُمَّ اجعَل لي فيهِ نَصيباً مِن رَحمَتِكَ الواسِعَةِ، وَ اهدِني فيهِ بِبَراهينِكَ القاطِعَةِ ، و خُذ بِناصِيَتي إلى مَرضاتِكَ الجامِعَةِ بِمَحَبَّتِكَ يا أمَلَ المُشتاقينَ» لِيُعطى ثَوابَ بَني إسرائيلَ.
و فِي اليَومِ العاشِرِ: «اللّهُمَّ اجعَلني فيهِ مِنَ المُتَوَكِّلينَ عَلَيكَ، الفائِزينَ لَدَيكَ، المُقَرَّبينَ إلَيكَ [بِإِحسانِكَ‌] يا غايَةَ الطّالِبينَ» لِيَستَغفِرَ لَهُ كُلُّ شَي‌ءٍ.
و فِي اليَومِ الحادي عَشَرَ: «اللّهُمَّ حَبِّب إلَيَّ فيهِ الإِحسانَ و كَرِّه إلَيَّ فيهِ الفُسوقَ وَ العِصيانَ، و حَرِّم عَلَيَّ فيهِ السَّخَطَ وَ النّيرانَ بِقُوَّتِكَ يا غَوثَ المُستَغيثينَ» لِيُكتَبَ لَهُ حَجَّةٌ مَقبولَةٌ مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله. الخبر.
و فِي اليَومِ الثّاني عَشَرَ: «اللّهُمَّ ارزُقني فيهِ السَّترَ وَ العَفافَ و ألبِسني فيهِ لِباسَ القُنوعِ وَ الكَفافِ، و نَجِّني فيهِ مِمّا أحذَرُ و أخافُ‌ ، بِعِصمَتِكَ يا عِصمَةَ الخائِفينَ» لِيُغفَرَ لَهُ ما تَقَدَّمَ مِن ذَنبِهِ و ما تَأَخَّرَ، و يُبَدِّلُ اللّهُ سَيِّئاتِهِ حَسَناتٍ.
و فِي اليَومِ الثّالِثَ عَشَرَ: «اللّهُمَّ طَهِّرني فيهِ مِنَ الدَّنَسِ وَ الأَقذارِ، و صَبِّرني عَلى كائِناتِ الأَقدارِ، و وَفِّقني لِلتُّقى و صُحبَةِ الأَبرارِ بِعَونِكَ يا قُرَّةَ عُيونِ المَساكينِ» لِيُعطى بِكُلِّ حَجَرٍ و مَدَرٍ حَسَنَةً و دَرَجَةً فِي الجَنَّةِ.
و فِي اليَومِ الرّابِعَ عَشَرَ: «اللّهُمَّ لا تُؤاخِذني فيهِ بِالعَثَراتِ و أقِلني فيهِ مِنَ الخَطايا وَ الهَفَواتِ، و لا تَجعَلني غَرَضاً لِلبَلايا وَ الآفاتِ بِعِزِّكَ يا عِزَّ المُسلِمينَ» فَكَأَنَّما صامَ مَعَ النَّبِيِّينَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصّالِحينَ.
و فِي اليَومِ الخامِسَ عَشَرَ: «اللّهُمَّ ارزُقني فيهِ طاعَةَ العابِدينَ، وَ اشرَح فيهِ صَدري بِإِنابَةِ المُخبِتينَ‌ بِأَمانِكَ يا أمانَ الخائِفينَ» لِيَقضِيَ اللّهُ لَهُ ثَمانينَ حاجَةً مِن حَوائِجِ الدُّنيا. الخبر.
و فِي اليَومِ السّادِسَ عَشَرَ: «اللّهُمَّ اهدِني فيهِ لِعَمَلِ الأَبرارِ، و جَنِّبني فيهِ مُرافَقَةَ الأَشرارِ، و أدخِلني فيهِ بِرَحمَتِكَ دارَ القَرارِ بِإِلهِيَّتِكَ يا إلهَ العالَمينَ» لِيُعطى يَومَ خُروجِهِ مِن قَبرِهِ نوراً ساطِعاً يَمشي بِهِ و حُلَّةً يَلبَسُها و ناقَةً يَركَبُها و يُسقي مِن شَرابِ الجَنَّةِ.
و فِي اليَومِ السّابِعَ عَشَرَ: «اللّهُمَّ اهدِني فيهِ لِصالِحِ الأَعمالِ وَ اقضِ لي فيهِ الحَوائِجَ وَ الآمالَ، يا مَن لا يَحتاجُ إلَى السُّؤالِ‌ ، يا عالِماً بِما في صُدورِ العالَمينَ» لِيُغفَرَ لَهُ و لَو كانَ مِنَ الخاسِرينَ.
و فِي اليَومِ الثّامِنَ عَشَرَ: «اللّهُمَّ نَبِّهني فيهِ لِبَرَكاتِ أسحارِهِ، و نَوِّر قَلبي بِضِياءِ أنوارِهِ، و خُذ بِكُلِّ أعضائي إلَى اتِّباعِ آثارِهِ، يا مُنَوِّرَ قُلوبِ العارِفينَ» لِيُعطى ثَوابَ ألفِ نَبِيٍّ.
و فِي اليَومِ التّاسِعَ عَشَرَ: «اللّهُمَّ وَفِّر [فيهِ‌] حَظّي بِبَرَكاتِهِ، و سَهِّل سَبيلي إلى خَيراتِهِ، و لا تَحرِمني قَبولَ حَسَناتِهِ، يا هادِياً إلَى الحَقِّ المُبينِ» لِيَستَغفِرَ لَهُ مَلائِكَةُ السَّماواتِ وَ الأَرضِ و يَدعوا لَهُ.
و فِي اليَومِ العِشرينَ: «اللّهُمَّ افتَح لي فيهِ أبوابَ الجِنانِ، و أغلِق عَنّي أبوابَ النِّيرانِ، و وَفِّقني فيهِ لِتِلاوَةِ القُرآنِ، يا مُنزِلَ السَّكينَةِ في قُلوبِ المُؤمِنينَ» لِيُكتَبَ لَهُ بِكُلِّ مَن صامَ شَهرَ رَمَضانَ سِتّينَ سَنَةً مَقبولَةً. الخبر.
و فِي اليَومِ الحادي وَ العِشرينَ: «اللّهُمَّ اجعَل لي فيهِ إلى مَرضاتِكَ دَليلًا، و لا تَجعَل عَلَيَّ فيهِ لِلشَّيطانِ سَبيلًا ، يا قاضِيَ حَوائِجِ السّائِلينَ» لِيُنَوِّرَ اللّهُ قَبرَهُ، و يُبَيِّضَ وَجهَهُ، و يَمُرَّ عَلَى الصِّراطِ كَالبَرقِ الخاطِفِ.
و فِي اليَومِ الثّاني وَ العِشرينَ: «اللّهُمَّ افتَح لي فيهِ أبوابَ فَضلِكَ و أنزِل عَلَيَّ فيهِ بَرَكاتِكَ، و وَفِّقني فيهِ لِموجِباتِ مَرضاتِكَ، و أسكِنّي فيهِ بُحبوحَةَ جَنّاتِكَ يا مُجيبَ دَعوَةِ المُضطَرّينَ» لِيُهَوِّنَ اللّهُ عَلَيهِ سَكَراتِ المَوتِ، و مَسأَلَةَ مُنكَرٍ و نَكيرٍ و يُثَبِّتَهُ بِالقَولِ الثّابِتِ.
و فِي اليَومِ الثّالِثِ وَ العِشرينَ: «اللّهُمَّ اغسِلني فيهِ مِنَ الذُّنوبِ و طَهِّرني فيهِ مِنَ العُيوبِ، وَ امتَحِن فيهِ قَلبي بِتَقوَى القُلوبِ يا مُقيلَ عَثَراتِ المُذنِبينَ» لِيَمُرَّ عَلَى الصِّراطِ كَالبَرقِ الخاطِفِ مَعَ النِّبِيِّينَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصّالِحينَ.
و فِي اليَومِ الرّابِعِ وَ العِشرينَ: «اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ فيهِ ما يُرضيكَ و أعوذُ بِكَ فيهِ مِمّا يُؤذيكَ، بِأَن اطيعَكَ و لا أعصِيَكَ، يا عالِماً بِما في صُدورِ العالَمينَ‌ لِيُعطى بِعَدَدِ كُلِّ شَعرَةٍ عَلى رَأسِهِ و جَسَدِهِ ألفَ خادِمٍ و ألفَ غُلامٍ كَالمَرجانِ وَ الياقوتِ.
و فِي اليَومِ الخامِسِ وَ العِشرينَ: «اللّهُمَّ اجعَلني [فيهِ‌] مُحِبّاً لِأَولِيائِكَ و مُعادِياً لِأَعدائِكَ، و مُتَمَسِّكاً بِسُنَّةِ خاتَمِ أنبِيائِكَ يا عَظيماً في قُلوبِ النَّبِيِّينَ» لِيُبنى لَهُ فِي الجَنَّةِ مِئَةُ قَصرٍ عَلى كُلِّ قَصرٍ خَيمَةٌ خَضراءُ.
و فِي اليَومِ السّادِسِ وَ العِشرينَ‌ : «اللّهُمَّ اجعَل سَعيي فيهِ مَشكوراً و ذَنبي فيهِ‌
مَغفوراً، و عَمَلي فيهِ مَقبولًا، و عَيبي فيهِ مَستوراً، يا أسمَعَ السّامِعينَ» لِيُنادى فِي القِيامَةِ: لا تَخَف و لا تَحزَن فَقَد غُفِرَ لَكَ.
و فِي اليَومِ السّابِعِ وَ العِشرينَ‌ : «اللّهُمَّ وَفِّر حَظّي فيهِ مِنَ النَّوافِلِ، و أكرِمني فيهِ بِإِحضارِ الأَحرازِ مِنَ‌ المَسائِلِ، و قَرِّب وَسيلَتي إلَيكَ مِن بَينِ الوَسائِلِ، يا مَن لا يَشغَلُهُ إلحاحُ المُلِحّينَ» فَكَأَنَّما أطعَمَ كُلَّ جائِعٍ. الخبر.
و فِي اليَومِ الثّامِنِ وَ العِشرينَ‌ : «اللّهُمَّ غَشِّني فيهِ بِالرَّحمَةِ وَ التَّوفيقِ وَ العِصمَةِ، و طَهِّر قَلبي مِن عائِباتِ التُّهَمَةِ، يا رَؤوفاً بِعِبادِهِ المُؤمِنينَ» لَو قيسَ نَصيبُهُ فِي الجَنَّةِ بِالدُّنيا لَكانَ مِثلَها أربَعينَ مَرَّةً.
و فِي اليَومِ التّاسِعِ وَ العِشرينَ‌ : «اللّهُمَّ ارزُقني فيهِ لَيلَةَ القَدرِ، و صَيِّر لي كُلَّ عُسرٍ إلى يُسرٍ، وَ اقبَل مَعاذيري و حُطَّ عَنِّي الوِزرَ يا رَحيماً بِعِبادِهِ المُؤمِنينَ» لِيُبنى لَهُ ألفُ مَدينَةٍ فِي الجَنَّةِ مِنَ الذَّهَبِ وَ الفِضَّةِ وَ الزُّمُرُّدِ وَ اللُّؤلُؤِ.
و فِي اليَومِ الثَّلاثينَ: «اللّهُمَّ اجعَل صِيامي فيهِ بِالشُّكرِ وَ القَبولِ عَلى ما تَرضاهُ و يَرضاهُ الرَّسولُ، مُحكَمَةً فُروعُهُ بِالاصولِ، بِحَقِّ مُحَمَّدٍ و آلِهِ الطَّيِّبينَ الطّاهِرينَ»
لِيُكرِمَهُ اللّهُ تَعالى كَرامَةَ الأَنبِياءِ وَ الأَوصِياءِ.
______________________________
(1) الإقبال: ج 1 ص 197، بحارالأنوار: ج 97 ص 353 ح 3.
(2) في الإقبال ج 1 ص 229: «اللّهمّ اجعل صيامي صيام الصائمين، و قيامي قيام القائمين، و نبّهني فيه عن نومة الغافلين، وهب لي جرمي يا إله العالمين».
(3) في الإقبال ج 1 ص 254: «من كلّ خير تنزل فيه بجودك يا ...».
(4) و زاد في الإقبال ج 1 ص 257 هنا: «و أذقني فيه حلاوة ذكرك».
(5) في الإقبال ج 1 ص 260: «يا أرحم الراحمين» بدل «يا أكرم الأكرمين».
(6) ما بين المعقوفين أثبتناه من الإقبال: ج 1 ص 263.
(7) في الإقبال: «و لا تضربني فيه بسياط نقمتك و زحزحني» بدل «و أعذني من سياط نقمتك و مهاويك و أجرني».
(8) ما بين المعقوفين أثبتناه من الإقبال: ج 1 ص 267.
(9) في الإقبال: «بدوامه بتوفيقك يا وليّ المؤمنين» بدل «بدوام ...».
(10) في الإقبال ج 1 ص 270: «يا ملجأ الآملين».
(11) في الإقبال ج 1 ص 273: «لبراهينك الساطعة».
(12) ما بين المعقوفين أثبتناه من الإقبال: ج 1 ص 276.
(13) في الإقبال ج 1 ص 284: «زيّنّي» بدل «ارزقني» و «و حلِّني فيه بحليّ الفضل و الإنصاف» بدل «و نجّني فيه ممّا أحذر و أخاف».
(14) في الإقبال ج 1 ص 297: «الخاشعين و أشعر فيه قلبي إنابة المخلصين» بدل «العابدين ... المخبتين».
(15) في الإقبال ج 1 ص 307: «إلى التفسير و السؤال».
(16) و زاد في الإقبال ج 1 ص 369 هنا: «و اجعل الجنّة منزلًا لي و مقيلًا».
(17) و في الإقبال ج 1 ص 392: «يا عالماً بأحوال السائلين» و زاد فيه «و التوفيق» قبل «بأن أطيعك».
(18). أورد هذا الدعاء في الإقبال في اليوم السادس و العشرين و فيه «مستنّاً» بدل «متمسّكاً» و «يا عاصم قلوب النبيّين» بدل «يا عظيماً في قلوب النبيّين».
(19). أورد هذا الدعاء في الإقبال في اليوم الخامس و العشرين و فيه «يا سامع أصوات المبتهلين» بدل «يا أسمع السامعين».
(20). أورد هذا الدعاء في الإقبال في اليوم الثامن و العشرين و فيه «الأحلام في المسائل» بدل «الأحراز من المسائل».
(21) كذا في المصدر و لعلّ عبارة «الأحراز من» زائدة
(22) أورد هذا الدعاء في الإقبال في اليوم التاسع و العشرين و فيه «غياهب» بدل «عائبات» و «المذنبين» بدل «المؤمنين».
(23) أورد هذا الدعاء في الإقبال في اليوم السابع و العشرين و فيه «يا رؤوفاً بعباده الصالحين» بدل «يا رحيماً بعباده المؤمنين».
(24) و زاد في الإقبال ج 1 ص 448: «الأخيار الأبرار صلى اللّه عليهم».
(25) المصباح للكفعمي: ص 810، و أورد السيّد ابن طاووس قدّس سره هذه الأدعية و من دون إسناد إلى المعصوم في الإقبال موزّعة على الأبواب و باختلاف في بعض الألفاظ و العبارات كما أشرنا إلى أهمّها في الهوامش السابقة.
ص: 305
231. امام كاظم عليه السلام: هر كس هنگام فرا رسيدن ماه رمضان، دو ركعت نماز مستحب بخواند و در ركعت اوّل، «فاتحه» و «فتح»، و در ركعت دوم، هر سوره‌اى را كه دوست داشت، بخواند، خداوندْ بدىِ آن سال را از او دور مى‌كند و همواره در امان خداوند خواهد بود، تا همان هنگام از سال آينده.
5/ 2 دعاهاى هر روز ماه رمضان‌
232. المصباح كفعمى: مستحب است كه در روزهاى ماه رمضان، اين دعاها خوانده شوند، براى هر روز، از اوّل تا آخر ماه، دعايى جداگانه، در كتاب الذخيرة آمده كه ابن عبّاس از پيامبر صلى الله عليه و آله، چنين روايت كرده است:
در روز اول مى‌گويى: «خداوندا! روزه مرا در اين روز، روزه روزه‌داران [واقعى‌] قرار بده و در آن، خطايم را ببخش اى معبود جهانيان و از من درگذر اى بخشاينده مجرمان!»
تا هزار هزار حسنه داده شود ....
و در روز دوم [مى‌گويى‌]: «خداوندا! در اين روز، مرا به موجبات خرسندى‌ات نزديك گردان و مرا از خشم و كيفر خويش دور ساز و مرا در آن، توفيق خواندن آياتت عطا كن، به رحمتت، اى مهربان‌ترينِ مهربانان!»
تا در برابر هر گامش در تمام عمرش، پاداش عبادت يك سال را، در حالى كه روزش را روزه و شبش را به عبادت پرداخته، داده شود.
و در روز سوم [مى‌گويى‌]: «خداوندا! در اين روز، مرا ذهن و هوشيارى عطا كن و مرا از نابخردى و آميختگى حق و باطل دور گردان و مرا از هر خيرى كه در آن نازل مى‌شود، بهره‌اى قرار بده، اى بخشنده‌ترينِ بخشندگان!»
تا براى او خانه‌اى در بهشت فردوس بسازند ....
و در روز چهارم [مى‌گويى‌]: «خداوندا! در اين روز، مرا براى برپايى فرمانت، نيرومند ساز و با كَرَمت، توفيق سپاس‌گزارى‌ات را عطايم كن و با نگهدارى خود، مرا حفظ كن، اى بيناترينِ بينندگان!»
تا در بهشت ابدى، به او هفتاد هزار تخت بدهند كه بر هر تختى، يك حورى است.
و در روز پنجم [مى‌گويى‌]: «خداوندا! در اين روز، مرا از آمرزش‌خواهان قرار بده و مرا در آن، از بندگان شايسته‌ات قرار بده و مرا در آن، از دوستان پرهيزگار خود قرار بده، به مهربانى‌ات، اى بزرگوارترينِ بزرگواران!»
تا در بهشت برين به او هزار هزار خوانِ غذا دهند كه در هر خوانى، هزار هزار رنگ غذاست.
و در روز ششم [مى‌گويى‌]: «خداوندا! [در اين روز،] مرا به سبب رفتن به سراغ نافرمانى‌هايت خوار مگردان و مرا از تازيانه‌هاى انتقام و تأديب خويش، پناه بده و مرا از آنچه موجب خشم توست، در امان دار، به نعمت و احسانت، اى نهايت خواسته خواهندگان!»
تا خداوند به او چهل هزار شهر بدهد ....
و در روز هفتم [مى‌گويى‌]: «خداوندا! در اين روز، مرا به روزه‌دارى و عبادتش يارى كن و مرا از سقوط و گناهانش دور بدار و با هدايت پيوسته‌ات، ياد و سپاست را روزى‌ام كن، اى هدايتگر مؤمنان!»
تا در بهشت، آنچه به شهيدان و سعادتمندان و اوليا مى‌دهند، به او هم بدهند.
و در روز هشتم [مى‌گويى‌]: «خداوندا! در اين روز، توفيق ترحّم بر يتيمان و غذا دادن [به گرسنگان‌] و آشكارا سلام دادن را عطايم كن و همنشينى با بزرگواران و دورى از فرومايگان را روزى‌ام گردان، به احسانت، اى آرزوى آرزومندان!»
تا عمل او برابر با عمل هزار صدّيق، بالا برده شود.
و در روز نهم [مى‌گويى‌]: «خداوندا! در اين روز، مرا از رحمت گسترده‌ات نصيبى قرار بده و در آن مرا به دلايل قاطع و روشن خود، رهنمون باش و زمام اختيار مرا به سوى خرسندى‌هاى فراگيرت به دست گير، به محبتّت، اى آرزوى مشتاقان!»
تا پاداش بنى اسرائيل را به او بدهند.
و در روز دهم [مى‌گويى‌]: «خداوندا! در اين روز، از تكيه‌كنندگان بر خودت، از كاميابان در پيشگاهت و از نزديكان آستانت قرار بده، اى نهايت خواسته جويندگان!»
تا هر چيزى براى او آمرزش بخواهد.
و در روز يازدهم [مى‌گويى‌]: «خداوندا! در اين روز، نيكى را در نظرم محبوب گردان و زشتكارى و نافرمانى را در نظرم ناخوشايند ساز و خشم و دوزخ را در آن بر من حرام كن، به نيرويت، اى پناه پناهجويان!»
تا براى او پاداش يك حجّ مقبول همراه پيامبر صلى الله عليه و آله نوشته شود ....
و در روز دوازدهم [مى‌گويى‌]: «خداوندا! در اين روز، مرا پوشش و پاك‌دامنى، روزى كن و جامه قناعت و كفاف را بر من بپوشان و مرا از آنچه حذر و بيم دارم، نجات بده، به نگهدارى‌ات، اى نگهدارِ ترسندگان!»
تا گناهان گذشته و آينده‌اش بخشوده شوند و بدى‌هايش تبديل به خوبى گردند.
و در روز سيزدهم [مى‌گويى‌]: «خداوندا! در اين روز، مرا از آلودگى و پليدى‌ها پاك كن و مرا بر حوادث تقديرشده شكيبا ساز و مرا به تقوا و همنشينى با نيكان، موفّق بدار، به يارى‌ات، اى نور چشم بينوايان!»
تا به شمار هر سنگ و كلوخى، به او حسنه و درجه‌اى در بهشت داده شود.
و در روز چهاردهم [مى‌گويى‌]: «خداوندا! در اين روز، مرا با لغزش‌ها مؤاخذه مكن و پوزش مرا از خطاها و لغزش‌ها بپذير و مرا هدف تير بلاها و آفت‌ها قرار مده، به عزّتت، اى مايه عزّت مسلمانان!»
[با اين دعا] گويا با پيامبران، شهيدان و صالحان، روزه گرفته است.
و در روز پانزدهم [مى‌گويى‌]: «خداوندا! در اين روز، طاعت عابدان را روزى‌ام كن و دلم را به بازگشت و توبه خاشعان، گشاده گردان، به ايمن بخشى‌ات، اى ايمنىِ هراسناكان!»
تا خداوند، هشتاد حاجت از حاجت‌هاى دنيايى او را برآورد ....
و در روز شانزدهم [مى‌گويى‌]: «خداوندا! در اين روز، مرا به كار نيكان، راهنمايى كن و در آن، مرا از همنشينى با بَدان، دور بدار و به رحمتت، مرا در سراى جاويد، وارد كن، به خداوندى‌ات، اى معبود جهانيان!»
تا در روزى كه از گورش بيرون مى‌آيد، نور تابناكى به او عطا شود كه با فروغ آن، راه برود و پوششى كه آن را بپوشد و شترى كه سوارش شود و از شراب بهشتى به او نوشانده شود.
و در روز هفدهم [مى‌گويى‌]: «خداوندا! در اين روز، مرا به كارهاى شايسته رهنمون باش و در آن، حاجتت‌ها و آرزوهايم را برآور، اى آن كه نياز به پرسش ندارد! اى آن كه به آنچه در سينه‌هاى جهانيان است، داناست!»
تا آمرزيده شود، هر چند از زيانكاران باشد.
و در روز هيجدهم [مى‌گويى‌]: «خداوندا! در اين روز، مرا به بركت‌هاى سحرگاهانش هشيار بگردان و دلم را با فروغ روشنى‌هايش نورانى كن و همه اعضايم را به پيروى از آثارش به كار گير، اى روشنگر دل‌هاى عارفان!»
تا پاداش هزار پيامبر يابد.
و در روز نوزدهم [مى‌گويى‌]: «خداوندا! بهره‌مندىِ مرا از بركات اين روز، سرشار بگردان و راه مرا به سوى نيكى‌هاى آن آسان ساز و مرا از پذيرش نيكوكارى‌ها در آن محروم مگردان، اى هدايتگر به سوى حقِّ آشكار!»
تا فرشتگان آسمان‌ها و زمين براى او آمرزش بخواهند و برايش دعا كنند.
و در روز بيستم [مى‌گويى‌]: «خداوندا! در اين روز، درهاى بهشت‌ها را به رويم بگشاى و درهاى آتش‌ها را به رويم بربند و در آن، مرا به تلاوت قرآن موفّق بدار، اى فرودآورنده آرامش در دل مؤمنان!»
تا به شمار همه آنان كه ماه رمضان را روزه گرفته‌اند، براى او شصت سال روزه مقبول بنويسند ....
و در روز بيست و يكم [مى‌گويى‌]: «خداوندا! در اين روز، برايم راهنمايى به سوى رضامندى‌هاى خويش قرار بده و در آن براى شيطان، راه نفوذى در من، قرار مده، اى برآورنده نيازهاى سائلان!»
تا خداوند، قبرش را نورانى و چهره‌اش را سفيد كند و همچون برق جهنده بر صراط بگذرد.
و در روز بيست و دوم [مى‌گويى‌]: «خداوندا! در اين روز، درهاى احسانت را به رويم بگشاى و بركت‌هاى خويش را بر من فرود آور و مرا به آنچه موجب رضاى توست، موفّق گردان و مرا در ميان بهشت‌هاى خودت جاى ده، اى پاسخگوى دعاى درماندگان!»
تا خداوند، سختى‌هاى جان كندن و سؤال منكر و نكير را بر او آسان سازد و او را با عقيده ثابت، استوار دارد.
و در روز بيست و سوم [مى‌گويى‌]: «خداوندا! در اين روز، مرا از گناهانْ بشوى و مرا در آن از عيب‌ها پاك گردان و دلم را در آن با تقواى دل‌ها بيازماى، اى پوزش‌پذير خطاى گناهكاران!»
تا همچون برقِ جهنده همراه پيامبران و شهيدان و صالحان بر صراط بگذرد.
و در روز بيست و چهارم [مى‌گويى‌]: «خداوندا! در اين روز، آنچه تو را خرسند مى‌سازد، از تو مى‌خواهم و از آنچه تو را مى‌آزارد، به تو پناه مى‌برم، به اين كه فرمان بردارت باشم و نافرمانى‌ات نكنم، اى دانا به آنچه در سينه‌هاى جهانيان است!»
تا به شمار هر مويى كه در سر و بدن اوست، هزار خدمت‌گزار و هزار غلامش دهند كه همچون مرجان و ياقوت‌اند.
و در روز بيست و پنجم [مى‌گويى‌]: «خداوندا! در اين روز، مرا دوستدار دوستانت و دشمن دشمنانت و چنگ‌زننده به سنّت آخرينِ پيامبرانت قرار بده، اى بزرگ در دل‌هاى پيامبران!»
تا در بهشت براى او صد قصر بسازند كه بر هر قصرى، خيمه‌اى سبز است.
و در روز بيست و ششم [مى‌گويى‌]: «خداوندا! در اين روز، تلاشم را
پاداش‌يافته و گناهم را در آن آمرزيده و عملم را قبول‌شده و عيبم را پوشيده قرار بده، اى شنواترينِ شنوندگان!»
تا در قيامت به او خطاب شود: «نترس و اندوهگين مباش، كه آمرزيده شدى».
و در روز بيست و هفتم [مى‌گويى‌]: «خداوندا! در اين روز، بهره مرا از مستحبّات سرشار بگردان و با آماده ساختن خواسته‌ها در آن، مرا گرامى بدار و وسيله‌ام را در آن از ميان وسايل، فراهم ساز، اى آن كه اصرار اصراركنندگان، او را مشغول نمى‌سازد!»
[با اين دعا] گويا هر گرسنه‌اى را سير كرده است ....
و در روز بيست و هشتم [مى‌گويى‌]: «خداوندا! در اين روز، مرا در پوشش رحمت و توفيق و نگهدارى قرار بده و دلم را از عيب‌هاى موجب تهمت، پاك كن، اى مهربان به بندگان مؤمنش!»
كه اگر بهره‌اش را از بهشت با دنيا بسنجند، چهل برابر آن خواهد بود.
و در روز بيستم و نهم [مى‌گويى‌]: «خداوندا! در اين روز، شب قدر را نصيبم كن و هر سختى را برايم آسان بگردان و پوزش‌هايم را بپذير و بار گناهانم را از دوشم بردار، اى مهربان به بندگان مؤمنش!»
تا در بهشت براى او هزار شهر از طلا و نقره و زمرّد و لؤلؤ بسازند.
و در روز سى‌ام [مى‌گويى‌]: «خداوندا! در اين روز، روزه‌ام را همراه با پاداش و پذيرش قرار بده، بدان‌گونه كه تو آن را مى‌پسندى و پيامبر از آن خرسند مى‌شود، در حالى كه شاخ و برگش با ريشه‌ها محكم باشد، به حقّ محمّد و خاندان پاكيزه و پاك او!»
تا خداوندْ او را به كرامت پيامبران و اوصيا، گرامى بدارد.
ص: 316
5/ 3 «دُعاءُ المُجيرِ» لِلأَيّامِ البيضِ مِن شَهرِ رَمَضانَ‌
رواه الكفعمي قدّس سره في البلد الأمين و المصباح، و قال في حاشية مصباحه: «هذا الدعاء يسمّى «دعاء المجير»، رفيع الشأن عظيم المنزلة. و له نسخ كثيرة، أكملها ما رقمناه، و هو مرويّ عن النبيّ صلى الله عليه و آله، نزل جبريل عليه السلام و هو يصلّي في مقام إبراهيم عليه السلام. و ملخّص فضله أنّه من قرأه في الأيّام البيض من شهر رمضان غفرت ذنوبه ... و به يشفي اللّه تعالى المريض و يقضي الدين ...».
233. البلد الأمين: دُعاءُ المُجيرِ و هُوَ مَروِيٌّ عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله:
بِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحيمِ سُبحانَكَ يا أللّهُ، تَعالَيتَ يا رَحمانُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا رَحيمُ، تَعالَيتَ يا كَريمُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا مَلِكُ، تَعالَيتَ يا مالِكُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا قُدّوسُ، تَعالَيتَ يا سَلامُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا مُؤمِنُ، تَعالَيتَ يا مُهَيمِنُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا عَزيزُ، تَعالَيتَ يا جَبّارُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا مُتَكَبِّرُ، تَعالَيتَ يا مُتَجَبِّرُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا خالِقُ، تَعالَيتَ يا بارِئُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا مُصَوِّرُ، تَعالَيتَ يا مُقَدِّرُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا هادي، تَعالَيتَ يا باقي، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا وَهّابُ، تَعالَيتَ يا تَوّابُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا فَتّاحُ، تَعالَيتَ يا مُرتاحُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا سَيِّدي، تَعالَيتَ يا مَولايَ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا قَريبُ، تَعالَيتَ يا رَقيبُ، أجِرنا مِنَ النّارِ
يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا مُبدِئُ، تَعالَيتَ يا مُعيدُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا حَميدُ، تَعالَيتَ يا مَجيدُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا قَديمُ، تَعالَيتَ يا عَظيمُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا غَفورُ، تَعالَيتَ يا شَكورُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا شاهِدُ، تَعالَيتَ يا شَهيدُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا حَنّانُ، تَعالَيتَ يا مَنّانُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا باعِثُ، تَعالَيتَ يا وارِثُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا مُحيي، تَعالَيتَ يا مُميتُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا شَفيقُ، تَعالَيتَ يا رَفيقُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا أنيسُ، تَعالَيتَ يا مُؤنِسُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا جَليلُ، تَعالَيتَ يا جَميلُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا خَبيرُ، تَعالَيتَ يا بَصيرُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا حَفِيُّ، تَعالَيتَ يا مَلِيُّ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا مَعبودُ، تَعالَيتَ يا مَوجودُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا غَفّارُ، تَعالَيتَ يا قَهّارُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا مَذكورُ، تَعالَيتَ يا مَشكورُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا جَوادُ، تَعالَيتَ يا مَعاذُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا جَمالُ، تَعالَيتَ يا جَلالُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا سابِقُ، تَعالَيتَ يا رازِقُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا صادِقُ، تَعالَيتَ يا فالِقُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا سَميعُ، تَعالَيتَ يا سَريعُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا رَفيعُ، تَعالَيتَ يا بَديعُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا فَعّالُ، تَعالَيتَ يا مُتَعالِ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا قاضي، تَعالَيتَ يا راضي، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا قاهِرُ، تَعالَيتَ يا ظاهِرُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا عالِمُ، تَعالَيتَ يا حاكِمُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ‌
يا دائِمُ، تَعالَيتَ يا قائِمُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا عاصِمُ، تَعالَيتَ يا قاصِمُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا غَنِيُّ، تَعالَيتَ يا مُغني، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا وَفِيُّ، تَعالَيتَ يا قَوِيُّ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا كافي، تَعالَيتَ يا شافي، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا مُقَدِّمُ، تَعالَيتَ يا مُؤَخِّرُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا أوَّلُ، تَعالَيتَ يا آخِرُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا ظاهِرُ، تَعالَيتَ يا باطِنُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا رَجاءُ، تَعالَيتَ يا مُرتَجى، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا ذَا المَنِّ، تَعالَيتَ يا ذَا الطَّولِ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا حَيُّ، تَعالَيتَ يا قَيّومُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا واحِدُ، تَعالَيتَ يا أحَدُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا سَيِّدُ، تَعالَيتَ يا صَمَدُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا قَديرُ، تَعالَيتَ يا كَبيرُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا والي، تَعالَيتَ يا عالي، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا عَلِيُّ، تَعالَيتَ يا أعلى، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا وَلِيُّ، تَعالَيتَ يا مَولى، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا ذارِئُ، تَعالَيتَ يا بارِئُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا خافِضُ، تَعالَيتَ يا رافِعُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا مُقسِطُ، تَعالَيتَ يا جامِعُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا مُعِزُّ، تَعالَيتَ يا مُذِلُّ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا حافِظُ، تَعالَيتَ يا حَفيظُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا قادِرُ، تَعالَيتَ يا مُقتَدِرُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا عَليمُ، تَعالَيتَ يا حَليمُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا حَكَمُ، تَعالَيتَ يا حَكيمُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا مُعطي، تَعالَيتَ يا مانِعُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا ضارُّ، تَعالَيتَ يا نافِعُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ.
سُبحانَكَ يا مُجيبُ، تَعالَيتَ يا حَسيبُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا عادِلُ، تَعالَيتَ يا فاضِلُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا لَطِيفُ، تَعالَيتَ يا شَرِيفُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا رَبُّ، تَعالَيتَ يا حَقُّ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا ماجِدُ، تَعالَيتَ يا واحِدُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا عَفُوُّ، تَعالَيتَ يا مُنتَقِمُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا واسِعُ، تَعالَيتَ يا موسِعُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا رَؤوفُ، تَعالَيتَ يا عَطوفُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا فَردُ، تَعالَيتَ يا وَترُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا مُقيتُ، تَعالَيتَ يا مُحيطُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا وَكيلُ، تَعالَيتَ يا عَدلُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا مُبينُ، تَعالَيتَ يا مَتينُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا بَرُّ، تَعالَيتَ يا وَدودُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا رَشيدُ، تَعالَيتَ يا مُرشِدُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا نورُ، تَعالَيتَ يا مُنَوِّرُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا نَصيرُ، تَعالَيتَ يا ناصِرُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا صَبورُ، تَعالَيتَ يا صابِرُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا مُحصي، تَعالَيتَ يا مُنشِي، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا سُبحانُ، تَعالَيتَ يا دَيّانُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا مُغيثُ، تَعالَيتَ يا غِياثُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا فاطِرُ، تَعالَيتَ يا حاضِرُ، أجِرنا مِنَ النّارِ يا مُجيرُ. سُبحانَكَ يا ذَا العِزِّ وَ الجَمالِ، تَبارَكتَ يا ذَا الجَبَروتِ وَ الجَلالِ. سُبحانَكَ لا إلهَ إلّا أنتَ، سُبحانَكَ إنّي كُنتُ مِنَ الظّالِمينَ، فَاستَجَبنا لَهُ و نَجَّيناهُ مِنَ الغَمِّ، و كَذلِكَ نُنجِي المُؤمِنينَ، و صَلَّى اللّهُ عَلى مُحَمَّدٍ و آلِهِ (أجمَعينَ، وَ الحَمدُ للّهِ رَبِّ العالَمينَ، و حَسبُنَا اللّهُ و نِعمَ الوَكيلُ؛ و لا حَولَ و لا قُوَّةَ إلّا بِاللّهِ العَلِيِّ العَظيمِ) .
______________________________
(1) المصباح للكفعمي: ص 358.
(2) أثبتنا ما بين القوسين من المصباح، و في البلد الأمين: «ثمّ حمدِل و حسبِل و حولِق».
(3) البلد الأمين: ص 362، المصباح للكفعمي: ص 358.
ص: 317
5/ 3 «دعاى مُجير» براى ايّام البيضِ ماه رمضان 1
كفعمى، اين دعا را در البلد الأمين و المصباح روايت كرده و در حاشيه المصباح گفته است: «اين دعا كه" دعاى مجير" ناميده مى‌شود، داراى شأن والا و منزلت عظيم است و نسخه‌هاى بسيارى دارد كه كامل‌ترينِ آنها، همان است كه ما آورده‌ايم. اين دعا، از پيامبر صلى الله عليه و آله روايت شده است. [ماجراى اين دعا چنين است كه‌] وقتى پيامبر صلى الله عليه و آله در مقام ابراهيم نماز مى‌خواند، جبرئيل عليه السلام نازل شد [و آن را آورد]. خلاصه فضيلت آن، اين كه: هر كس آن را در ايّام البيض ماه رمضان بخواند، گناهانش آمرزيده شوند ... و به سبب اين دعا خداوند، بيمار را شفا مى‌دهد و بدهى را ادا مى‌كند ...».
233. البلد الأمين [در بيان‌] دعاى مُجير، روايت‌شده از پيامبر صلى الله عليه و آله:
به نام خداوند بخشنده مهربان. منزّهى تو، اى خداوند! والايى تو، اى بخشنده! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده!
منزّهى تو، اى مهربان! والايى تو، اى بزرگوار! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى فرمان‌روا! والايى تو، اى مالك! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى بى عيب! والايى تو، اى سلام! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى ايمنى‌بخش! والايى تو، اى حاكم بر همه چيز! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى ارجمند! والايى تو، اى غالب! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى صاحب بزرگى! والايى تو، اى صاحب جبروت! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه دهنده! منزّهى تو، اى آفريننده! والايى تو، اى پديدآورنده! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى صورت‌آفرين! والايى تو، اى تقديركننده! مارا از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى هدايتگر! والايى تو، اى ماندگار! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى بخشنده! والايى تو، اى توبه‌پذير! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى گشاينده! والايى تو، اى رحمت‌آور (بهجت‌آفرين)! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى سَرور من! والايى تو،
اى سرپرست من! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى نزديك! والايى تو، اى مراقب! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه دهنده! منزّهى تو، اى آغازگر! والايى تو، اى بازآفرين! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه دهنده! منزّهى تو، اى ستوده! والايى تو، اى شكوهمند! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه دهنده! منزّهى تو، اى خداى ديرين! والايى تو، اى بزرگ! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى آمرزنده! والايى تو، اى سپاس‌گزار! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى گواه! والايى تو، اى حاضر! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى مهرورز! والايى تو، اى نعمت‌بخش! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى برانگيزاننده! والايى تو، اى ميراث‌برنده! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى حيات‌بخش! والايى تو، اى ميراننده! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى مهربان! والايى تو، اى اهل مدارا! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى همدم! والايى تو، اى مونس! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى با عظمت! والايى تو، اى زيبا! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى آگاه! والايى تو، اى بينا! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى پذيرنده! والايى تو، اى مهلت‌دهنده! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه دهنده! منزّهى تو، اى معبود! والايى تو، اى موجود! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى دانا! والايى تو، اى مهلت دهنده! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه دهنده! منزّهى تو، اى آمرزنده! والايى تو، اى قدرتمند! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى يادشده! والايى تو، اى سپاس‌گزارى‌شده! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى بخشنده! والايى تو، اى پناهگاه! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى زيبايى! والايى تو، اى شُكوه! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى سبقت‌گيرنده! والايى تو، اى روزى‌دهنده! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى راستگو! والايى تو، اى شكافنده! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى شنوا! والايى تو، اى باشتاب! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى والا! والايى تو، اى پديدآورنده! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى بسياركار! والايى تو، اى بلندمرتبه! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه دهنده! منزّهى تو، اى داور! والايى تو، اى راضى‌شونده! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى قدرتمند! والايى تو، اى آشكار! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى دانا! والايى تو، اى حاكم! ما را
از آتشْ پناه بده، اى پناه دهنده! منزّهى تو، اى ابَدى! والايى تو، اى هميشه پا برجا! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى نگه‌دارنده! والايى تو، اى در هم شكننده! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى بى‌نياز! والايى تو، اى بى‌نيازكننده! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى وفاكننده! والايى تو، اى نيرومند! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى كفايت‌كننده! والايى تو، اى شفادهنده! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى مقدّم‌دارنده! والايى تو، اى تأخير اندازنده! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى نخست! والايى تو، اى فرجام! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى آشكار! والايى تو، اى پنهان! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى اميد! والايى تو، اى اميدگاه! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى صاحب نعمت! والايى تو، اى صاحب احسان! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى زنده! والايى تو، اى هميشه برپا! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى يكتا! والايى تو، اى يگانه! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى سَرور! والايى تو، اى نفوذناپذير! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى توانا! والايى تو، اى بزرگ! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى سرپرست! والايى تو، اى بلندمرتبه! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى والا! والايى تو، اى برتر! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى صاحب‌اختيار! والايى تو، اى سرپرست! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى هستى‌آفرين! والايى تو، اى آفريدگار! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى پايين‌آورنده! والايى تو، اى بالابرنده! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى دادگر! والايى تو، اى جمع‌كننده! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى عزّت‌بخش! والايى تو، اى خواركننده! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى نگهبان! والايى تو، اى نگهدار! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى توانا! والايى تو، اى مقتدر! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه دهنده! منزّهى تو، اى دانا! والايى تو، اى بردبار! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى داور! والايى تو، اى استواركار! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى عطاكننده! والايى تو، اى بازدارنده! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى زيان‌رسان! والايى تو، اى سودرسان! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى اجابت‌كننده!
والايى تو، اى حسابگر! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى عادل! والايى تو، اى صاحب نعمت! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى صاحب لطف! والايى تو، اى باشرافت! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه دهنده! منزّهى تو، اى پروردگار! والايى تو، اى حق! ما را از آتشْ‌پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى صاحب مجد! والايى تو، اى يگانه! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى بخشاينده! والايى تو، اى انتقام‌گيرنده! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى گسترده (رحمت)! والايى تو، اى گستراننده (هستى)! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى صاحب رأفت! والايى تو، اى مهرورز! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى يگانه! والايى تو، اى يكتا! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى جزادهنده! والايى تو، اى فراگير! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى عهده‌دار! والايى تو، اى دادگر! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى روشنگر! والايى تو، اى استوار! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى نيكى‌كننده! والايى تو، اى مهربان! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى ره‌يافته! والايى تو، اى راهنما! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى نور! والايى تو، اى روشنى‌بخش! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى ياور! والايى تو، اى ياريگر! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى صبرپيشه! والايى تو، اى شكيبا! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى شمارنده! والايى تو، اى پديدآورنده! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى بى‌عيب! والايى تو، اى داور! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى پناه‌دهنده! والايى تو، اى پناهگاه! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى شكافنده! والايى تو، اى حاضر! ما را از آتشْ پناه بده، اى پناه‌دهنده! منزّهى تو، اى صاحب عزّت و زيبايى! خجسته‌اى تو، اى صاحب قدرت و شكوه! منزّهى تو. «معبودى جز تو نيست. منزّهى تو. من از ستمگران بوده‌ام. پس، او را اجابت كرديم و او را از اندوه رهانديم و اين گونه، مؤمنان را نجات مى‌بخشيم».
و درود خدا بر محمّد و همه خاندانش باد و ستايش، از آنِ خداوند، پروردگار جهانيان است. و خداوند، ما را بس است و خوب عهده‌دارى است و هيچ قدرتى و نيرويى نيست، مگر به خداوند والاى بزرگ.
ص: 324

الفصل السادس: الأعمال المختصَّة بالعشر الأواخر

6/ 1 الغُسل‌
234. الإمام الصادق عليه السلام: كانَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله يَغتَسِلُ في شَهرِ رَمَضانَ فِي العَشرِ الأَواخِرِ في كُلِّ لَيلَةٍ.
6/ 2 الدُّعاء
235. الإمام الصادق عليه السلام: تَقولُ فِي العَشرِ الأَواخِرِ مِن شَهرِ رَمَضانَ في كُلِّ لَيلَةٍ:
أعوذُ بِجَلالِ وَجهِكَ الكَريمِ، أن يَنقَضِيَ عَنّي شَهرُ رَمَضانَ أو يَطلُعَ الفَجرُ مِن لَيلَتي هذِهِ، و لَكَ قِبَلي ذَنبٌ أو تَبِعَةٌ تُعَذِّبُني عَلَيهِ.
236. الكافي عن أيّوب بن يقطين أو غيره عنهم عليهم السلام‌: دُعاءُ العَشرِ الأَواخِرِ، تَقولُ فِي اللَّيلَةِ الاولى:
يا مولِجَ اللَّيلِ فِي النَّهارِ و مولِجَ النَّهارِ فِي اللَّيلِ، و مُخرِجَ الحَيِّ مِنَ المَيِّتِ و مُخرِجَ المَيِّتِ مِنَ الحَيِّ، يا رازِقَ مَن يَشاءُ بِغَيرِ حِسابٍ، يا أللّهُ يا رَحمانُ يا أللّهُ يا رَحيمُ، يا أللّهُ يا أللّهُ يا أللّهُ لَكَ الأَسماءُ الحُسنى وَ الأَمثالُ العُليا وَ الكِبرِياءُ وَ الآلاءُ.
أسأَلُكَ أن تُصَلِّيَ عَلى مُحَمَّدٍ و عَلى أهلِ بَيتِهِ، و أن تَجعَلَ اسمي في هذِهِ اللَّيلَةِ فِي السُّعَداءِ و روحي مَعَ الشُّهَداءِ و إحساني في عِلِّيِّينَ و إساءَتي مَغفورَةً، و أن تَهَبَ لي يَقيناً تُباشِرُ بِهِ قَلبي و إيماناً يَذهَبُ بِالشَّكِّ عَنّي و تُرضِيَني بِما قَسَمتَ لي، و آتِنا فِي الدُّنيا حَسَنَةً و فِي الآخِرَةِ حَسَنَةً و قِنا عَذابَ الحَريقِ، وَ ارزُقنا فيها ذِكرَكَ و شُكرَكَ وَ الرَّغبَةَ إلَيكَ وَ الإِنابَةَ وَ التَّوفيقَ لِما وَفَّقتَ لَهُ مُحَمَّداً و آلَ مُحَمَّدٍ عليهم السلام.
و تَقولُ فِي اللَّيلَةِ الثّانِيَةِ:
يا سالِخَ النَّهارِ مِنَ اللَّيلِ فَإِذا نَحنُ مُظلِمونَ، و مُجرِيَ الشَّمسِ لِمُستَقَرِّها بِتَقديرِكَ يا عَزيزُ يا عَليمُ، و مُقَدِّرَ القَمَرِ مَنازِلَ حَتّى عادَ كَالعُرجونِ القَديمِ، يا نورَ كُلِّ نورٍ و مُنتَهى كُلِّ رَغبَةٍ و وَلِيَّ كُلِّ نِعمَةٍ، يا أللّهُ يا رَحمانُ، يا أللّهُ يا قُدّوسُ يا أحَدُ يا واحِدُ يا فَردُ، يا أللّهُ يا أللّهُ يا أللّهُ لَكَ الأَسماءُ الحُسنى وَ الأَمثالُ العُليا [وَ الكِبرِياءُ وَ الآلاءُ.
أسأَلُكَ أن تُصَلِّيَ عَلى مُحَمَّدٍ و عَلى أهلِ بَيتِهِ، و أن تَجعَلَ اسمي في هذِهِ اللَّيلَةِ فِي السُّعَداءِ و روحي مَعَ الشُّهَداءِ و إحساني في عَلِّيِّينَ و إساءَتي مَغفورَةً، و أن تَهَبَ لي يَقيناً تُباشِرُ بِهِ قَلبي و إيماناً يَذهَبُ بِالشَّكِّ عَنّي و تُرضِيَني بِما قَسَمتَ لي، و آتِنا فِي الدُّنيا حَسَنَةً و فِي الآخِرَةِ حَسَنَةً و قِنا عَذابَ النّارِ الحَريقِ، وَ ارزُقني فيها ذِكرَكَ و شُكرَكَ وَ الرَّغبَةَ إلَيكَ وَ الإِنابَةَ وَ التَّوفيقَ لِما وَفَّقتَ لَهُ‌
مُحَمَّداً و آلَ مُحَمَّدٍ عليهم السلام‌].
و تَقولُ فِي اللَّيلَةِ الثّالِثَةِ:
يا رَبَّ لَيلَةِ القَدرِ و جاعِلَها خَيراً مِن ألفِ شَهرٍ، و رَبَّ اللَّيلِ وَ النَّهارِ وَ الجِبالِ وَ البِحارِ وَ الظُّلَمِ وَ الأَنوارِ وَ الأَرضِ وَ السَّماءِ، يا بارِئُ يا مُصَوِّرُ، يا حَنّانُ يا مَنّانُ، يا أللّهُ يا رَحمانُ، يا أللّهُ يا قَيّومُ، يا أللّهُ يا بَديعُ، يا أللّهُ يا أللّهُ يا أللّهُ لَكَ الأَسماءُ الحُسنى وَ الأَمثالُ العُليا وَ الكِبرِياءُ وَ الآلاءُ.
أسأَلُكَ أن تُصَلِّيَ عَلى مُحَمَّدٍ و آلِ مُحَمَّدٍ، و أن تَجعَلَ اسمي في هذِهِ اللَّيلَةِ فِي السُّعَداءِ و روحي مَعَ الشُّهَداءِ و إحساني في عِلِّيِّينَ و إساءَتي مَغفورَةً، و أن تَهَبَ لي يَقيناً تُباشِرُ بِهِ قَلبي و إيماناً يُذهِبُ الشَّكَّ عَنّي و تُرضِيَني بِما قَسَمتَ لي، و آتِنا فِي الدُّنيا حَسَنَةً و فِي الآخِرَةِ حَسَنَةً و قِنا عَذابَ الحَريقِ، وَ ارزُقني فيها ذِكرَكَ و شُكرَكَ وَ الرَّغبَةَ إلَيكَ وَ الإِنابَةَ وَ التَّوبَةَ وَ التَّوفيقَ لِما وَفَّقتَ لَهُ مُحَمَّداً و آلَ مُحَمَّدٍ عليهم السلام ....
و تَقولُ فِي اللَّيلَةِ الرّابِعَةِ:
يا فالِقَ الإِصباحِ و جاعِلَ اللَّيلِ سَكَناً وَ الشَّمسِ وَ القَمَرِ حُسباناً، يا عَزيزُ يا عَليمُ، يا ذَا المَنِّ وَ الطَّولِ وَ القُوَّةِ وَ الحَولِ وَ الفَضلِ وَ الإِنعامِ وَ المُلكِ وَ الإِكرامِ، (يا ذَا الجَلالِ وَ الإِكرامِ) يا أللّهُ يا رَحمانُ، يا أللّهُ يا فَردُ يا وَترُ، يا أللّهُ يا ظاهِرُ يا باطِنُ، يا حَيُّ يا لا إلهَ إلّا أنتَ، لَكَ الأَسماءُ الحُسنى وَ الأَمثالُ العُليا وَ الكِبرِياءُ.
أسأَلُكَ أن تُصَلِّيَ عَلى مُحَمَّدٍ و عَلى أهلِ بَيتِهِ، و أن تَجعَلَ اسمي في هذِهِ اللَّيلَةِ فِي السُّعَداءِ و روحي مَعَ الشُّهَداءِ و إحساني في عِلِّيِّينَ و إساءَتي مَغفورَةً، و أن‌
تَهَبَ لي يَقيناً تُباشِرُ بِهِ قَلبي و إيماناً يُذهِبُ الشَّكَّ عَنّي و رِضىً بِما قَسَمتَ لي، و آتِنا فِي الدُّنيا حَسَنَةً و فِي الآخِرَةِ حَسَنَةً و قِنا عَذابَ الحَريقِ، وَ ارزُقني فيها ذِكرَكَ و شُكرَكَ وَ الرَّغبَةَ إلَيكَ وَ الإِنابَةَ وَ التَّوبَةَ وَ التَّوفيقَ لِما وَفَّقتَ لَهُ مُحَمَّداً و آلَ مُحَمَّدٍ عليهم السلام.
و تَقولُ فِي اللَّيلَةِ الخامِسَةِ:
يا جاعِلَ اللَّيلِ لِباساً وَ النَّهارِ مَعاشاً وَ الأَرضِ مِهاداً وَ الجِبالِ أوتاداً، يا أللّهُ يا قاهِرُ، يا أللّهُ يا جَبّارُ، يا أللّهُ يا سَميعُ، يا أللّه يا قَريبُ، يا أللّهُ يا مُجيبُ، يا أللّهُ يا أللّهُ يا أللّهُ لَكَ الأَسماءُ الحُسنى وَ الأَمثالُ العُليا وَ الكِبرِياءُ وَ الآلاءُ.
أسأَلُكَ أن تُصَلِّيَ عَلى مُحَمَّدٍ و عَلى أهلِ بَيتِهِ، و أن تَجعَلَ اسمي في هذِهِ اللَّيلَةِ فِي السُّعَداءِ و روحي مَعَ الشُّهَداءِ و إحساني في عِلِّيِّينَ و إساءَتي مَغفورَةً، و أن تَهَبَ لي يَقيناً تُباشِرُ بِهِ قَلبي و إيماناً يُذهِبُ الشَّكَّ عَنّي و رِضىً بِما قَسَمتَ لي، و آتِنا فِي الدُّنيا حَسَنَةً و فِي الآخِرَةِ حَسَنَةً و قِنا عَذابَ الحَريقِ، وَ ارزُقني فيها ذِكرَكَ و شُكرَكَ وَ الرَّغبَةَ إلَيكَ وَ الإِنابَةَ وَ التَّوبَةَ وَ التَّوفيقَ لِما وَفَّقتَ لَهُ مُحَمَّداً و آلَ مُحَمَّدٍ عليهم السلام.
و تَقولُ فِي اللَّيلَةِ السّادِسَةِ:
يا جاعِلَ اللَّيلِ وَ النَّهارِ آيَتَينِ، يا مَن مَحا آيَةَ اللَّيلِ و جَعَلَ آيَةَ النَّهارِ مُبصِرَةً لِتَبتَغوا فَضلًا مِنهُ و رِضواناً، يا مُفَصِّلَ كُلِّ شَي‌ءٍ تَفصيلًا، يا ماجِدُ يا وَهّابُ يا أللّهُ يا جَوادُ، يا أللّهُ يا أللّهُ يا أللّهُ، لَكَ الأَسماءُ الحُسنى وَ الأَمثالُ العُليا وَ الكِبرِياءُ وَ الآلاءُ.
أسأَلُكَ أن تُصَلِّيَ عَلى مُحَمَّدٍ و عَلى أهلِ بَيتِهِ و أن تَجعَلَ اسمي في هذِهِ اللَّيلَةِ فِي السُّعَداءِ و روحي مَعَ الشُّهَداءِ و إحساني في عِلِّيِّينَ و إساءَتي مَغفورَةً، و أن‌
تَهَبَ لي يَقيناً تُباشِرُ بِهِ قَلبي و إيماناً يُذهِبُ الشَّكَّ عَنّي و تُرضِيَني بِما قَسَمتَ لي، و آتِنا فِي الدُّنيا حَسَنَةً و فِي الآخِرَةِ حَسَنَةً و قِنا عَذابَ الحَريقِ، وَ ارزُقني فيها ذِكرَكَ و شُكرَكَ وَ الرَّغبَةَ إلَيكَ وَ الإِنابَةَ وَ التَّوبَةَ وَ التَّوفيقَ لِما وَفَّقتَ لَهُ مُحَمَّداً و آلَ مُحَمَّدٍ عليهم السلام.
و تَقولُ فِي اللَّيلَةِ السّابِعَةِ:
يا مادَّ الظِّلِّ و لَو شِئتَ لَجَعَلتَهُ ساكِناً و جَعَلتَ الشَّمسَ عَلَيهِ دَليلًا ثُمَّ قَبَضتَهُ إلَيكَ قَبضاً يَسيراً، يا ذَا الجودِ وَ الطَّولِ وَ الكِبرِياءِ وَ الآلاءِ، لا إلهَ إلّا أنتَ عالِمُ الغَيبِ وَ الشَّهادَةِ الرَّحمنُ الرَّحيمُ، لا إلهَ إلّا أنتَ يا قُدّوسُ يا سَلامُ، يا مُؤمِنُ يا مُهَيمِنُ، يا عَزيزُ يا جَبّارُ، يا مُتَكَبِّرُ يا أللّهُ يا خالِقُ يا بارِئُ يا مُصَوِّرُ، يا أللّهُ يا أللّهُ يا أللّهُ لَكَ الأَسماءُ الحُسنى وَ الأَمثالُ العُليا وَ الكِبرِياءُ وَ الآلاءُ.
أسأَلُكَ أن تُصَلِّيَ عَلى مُحَمَّدٍ و عَلى أهلِ بَيتِهِ، و أن تَجعَلَ اسمي في هذِهِ اللَّيلَةِ فِي السُّعَداءِ و روحي مَعَ الشُّهَداءِ و إحساني في عِلِّيِّينَ و إساءَتي مَغفورَةً، و أن تَهَبَ لي يَقيناً تُباشِرُ بِهِ قَلبي و إيماناً يُذهِبُ الشَّكَّ عَنّي و تُرضِيَني بِما قَسَمتَ لي، و آتِنا فِي الدُّنيا حَسَنَةً و فِي الآخِرَةِ حَسَنَةً و قِنا عَذابَ الحَريقِ، وَ ارزُقني فيها ذِكرَكَ و شُكرَكَ وَ الرَّغبَةَ إلَيكَ وَ الإِنابَةَ وَ التَّوبَةَ وَ التَّوفيقَ لِما وَفَّقتَ لَهُ مُحَمَّداً و آلَ مُحَمَّدٍ عليهم السلام.
و تَقولُ فِي اللَّيلَةِ الثّامِنَةِ:
يا خازِنَ اللَّيلِ فِي الهَواءِ و خازِنَ النّورِ فِي السَّماءِ، و مانِعَ السَّماءِ أن تَقَعَ عَلَى الأَرضِ إلّا بِإِذنِهِ و حابِسَهُما أن تَزولا، يا عَليمُ يا غَفورُ، يا دائِمُ يا أللّهُ، يا وارِثُ يا باعِثَ مَن فِي القُبورِ، يا أللّهُ يا أللّهُ يا أللّهُ لَكَ الأَسماءُ الحُسنى وَ الأَمثالُ العُليا وَ الكِبرِياءُ وَ الآلاءُ.
أسأَلُكَ أن تُصَلِّيَ عَلى مُحَمَّدٍ و عَلى أهلِ بَيتِهِ، و أن تَجعَلَ اسمي في هذِهِ اللَّيلَةِ فِي السُّعَداءِ و روحي مَعَ الشُّهَداءِ و إحساني في عِلِّيِّينَ و إساءَتي مَغفورَةً، و أن تَهَبَ لي يَقيناً تُباشِرُ بِهِ قَلبي و إيماناً يُذهِبُ الشَّكَّ عَنّي و تُرضِيَني بِما قَسَمتَ لي، و آتِنا فِي الدُّنيا حَسَنَةً و فِي الآخِرَةِ حَسَنَةً و قِنا عَذابَ الحَريقِ، وَ ارزُقني فيها ذِكرَكَ و شُكرَكَ وَ الرَّغبَةَ إلَيكَ وَ الإِنابَةَ وَ التَّوبَةَ وَ التَّوفيقَ لِما وَفَّقتَ لَهُ مُحَمَّداً و آلَ مُحَمَّدٍ عليهم السلام.
و تَقولُ فِي اللَّيلَةِ التّاسِعَةِ:
يا مُكَوِّرَ اللَّيلِ عَلَى النَّهارِ و مُكَوِّرَ النَّهارِ عَلَى اللَّيلِ، يا عَليمُ يا حَكيمُ يا أللّهُ، يا رَبَّ الأَربابِ و سَيِّدَ السّاداتِ لا إلهَ إلّا أنتَ، يا أقرَبَ إلَيَّ مِن حَبلِ الوَريدِ، يا أللّهُ يا أللّهُ يا أللّهُ لَكَ الأَسماءُ الحُسنى وَ الأَمثالُ العُليا وَ الكِبرِياءُ وَ الآلاءُ.
أسأَلُكَ أن تُصَلِّيَ عَلى مُحَمَّدٍ و عَلى أهلِ بَيتِهِ، و أن تَجعَلَ اسمي في هذِهِ اللَّيلَةِ فِي السُّعَداءِ و روحي مَعَ الشُّهَداءِ و إحساني في عِلِّيِّينَ و إساءَتي مَغفورَةً، و أن تَهَبَ لي يَقينا تُباشِرُ بِهِ قَلبي و إيمانا يُذهِبُ الشَّكَّ عَنّي و تُرضِيَني بِما قَسَمتَ لي، و آتِنا فِي الدُّنيا حَسَنَةً و فِي الآخِرَةِ حَسَنَةً و قِنا عَذابَ الحَريقِ، وَ ارزُقني فيها ذِكرَكَ و شُكرَكَ وَ الرَّغبَةَ إلَيكَ وَ الإِنابَةَ وَ التَّوبَةَ وَ التَّوفيقَ لِما وَفَّقتَ لَهُ مُحَمَّدا و آلَ مُحَمَّدٍ عليهم السلام.
و تَقولُ فِي اللَّيلَةِ العاشِرَةِ:
الحَمدُ للّهِ لا شَريكَ لَهُ، الحَمدُ للّهِ كَما يَنبَغي لِكَرَمِ وَجهِهِ و عِزِّ جَلالِهِ و كَما هُوَ أهلُهُ، يا قُدّوسُ يا نورَ القُدسِ، يا سُبّوحُ يا مُنتَهَى التَّسبيحِ، يا رَحمانُ يا فاعِلَ الرَّحمَةِ، يا عَليمُ يا كَبيرُ يا أللّهُ، يا لَطيفُ يا جَليلُ يا أللّهُ، يا سَميعُ يا بَصيرُ يا أللّهُ، يا أللّهُ يا أللّهُ لَكَ الأَسماءُ الحُسنى وَ الأَمثالُ العُليا وَ الكِبرِياءُ وَ الآلاءُ.
أسأَلُكَ أن تُصَلِّيَ عَلى مُحَمَّدٍ و عَلى أهلِ بَيتِهِ، و أن تَجعَلَ اسمي في هذِهِ اللَّيلَةِ فِي السُّعَداءِ و روحي مَعَ الشُّهَداءِ و إحساني في عِلِّيِّينَ و إساءَتي مَغفورَةً، و أن تَهَبَ لي يَقينا تُباشِرُ بِهِ قَلبي و إيمانا يُذهِبُ الشَّكَّ عَنّي و تُرضِيَني بِما قَسَمتَ لي، و آتِنا فِي الدُّنيا حَسَنَةً و فِي الآخِرَةِ حَسَنَةً و قِنا عَذابَ الحَريقِ، و ارزُقني فيها ذِكرَكَ و شُكرَكَ وَ الرَّغبَةَ إلَيكَ وَ الإِنابَةَ وَ التَّوبَةَ وَ التَّوفيقَ لِما وَفَّقتَ لَهُ مُحَمَّدا و آلَ مُحَمَّدٍ عليهم السلام.
______________________________
(1) الإقبال: ج 1 ص 358، بحارالأنوار: ج 81 ص 19 ح 24.
(2) الكافي: ج 4 ص 160 ح 1، بحار الأنوار: ج 98 ص 156 ح 4.
(3) أثبتنا ما بين المعقوفين من مصباح المتهجّد و المصادر الاخرى، و في المصدر بعد «و الأمثال العليا»: «ثمّ تعود إلى الدعاء الأوّل إلى قوله: أسألك أن تصلّي على محمّد و أهل بيته إلى آخر الدعاء».
(4) الكافي: ج 4 ص 164 ح 2، بحار الأنوار: ج 98 ص 154 ح 4.
ص: 325

فصل ششم: اعمال مخصوص دهه آخر

6/ 1 غسل‌
234. امام صادق عليه السلام: پيامبر خدا در دهه آخر ماه رمضان، هر شب غسل مى‌كرد.
6/ 2 دعا
235. امام صادق عليه السلام: در دهه آخر ماه رمضان، هر شب چنين مى‌گويى:
«به شُكوه ذات كريم تو پناه مى‌برم كه ماه رمضان بر من بگذرد، يا سپيده امشب بدمد و مرا نزد تو، گناه يا خطايى باشد كه بر آن، عذابم كنى».
236. الكافى به نقل از ايّوب بن يقطين يا ديگرى، از امامان عليهم السلام‌، درباره دعاى دهه آخر:
در شب اوّل مى‌گويى:
«اى فرو برنده شب در روز و فرو برنده روز در شب و بيرون‌آورنده زنده از مرده و بيرون‌آورنده مرده از زنده! اى روزى‌دهنده بى‌شمار، به هر كه خواهد!
اى خداوند، اى بخشاينده، اى خداوند! اى مهربان! اى خداوند، اى خداوند، اى خداوند! نام‌هاى نيكوتر، مَثَل‌هاى والاتر و بزرگى و نعمت‌ها از آنِ توست.
از تو مى‌خواهم بر محمّد و خاندانش درود فرستى و نامم را امشب در ميان سعادتمندان، روحم را با شهيدان، نيكوكارى‌ام را در والامرتبگان، و گناهم را آمرزيده قرار دهى و مرا يقينى بدهى كه به سبب آن با دلم همدم شوى و ايمانى عطا كنى كه با آن، شك را از من ببرى و به آنچه قسمتم كرده‌اى، راضى‌ام گردانى.
ما را در دنيا نيكى عطا كن و در آخرت هم نيكى عطا كن و از عذاب آتش سوزان، نگاهمان دار و در اين ماه، يادت، سپاست، اشتياق به تو، بازگشت [به تو]، و توفيق به آنچه محمّد و خاندانش محمّد را بر آن موفّق داشته‌اى، روزى‌ام گردان!».
و در شب دوم مى‌گويى:
«اى بيرون‌آورنده روز از شب كه ما، ناگهان در ظلمت قرار مى‌گيريم و جارى‌كننده خورشيد به سوى قرارگاهش به تقدير خودت! اى ارجمند، اى دانا و اى تقديركننده ماه در برج‌ها (منزلگاه‌ها) تا آن كه همچون شاخه زردِ كهنه گردد! اى فروغ هر روشنايى و نهايت هر تمايل و آرزو و صاحب هر نعمت! اى خداوند، اى مهربان! اى خداوند، اى پاك! اى يگانه، اى يكتا، اى بى‌نظير! اى خداوند، اى خداوند، اى خداوند! نام‌هاى نيكوتر، مَثَل‌هاى والاتر و بزرگى و نعمت‌ها از آنِ توست.
از تو مى‌خواهم بر محمّد و خاندانش درود فرستى و امشب، نامم را در ميان سعادتمندان، روحم را با شهيدان، نيكوكارى‌ام را در والامرتبگان، و گناهم را آمرزيده قرار دهى و مرا يقينى بدهى كه به سبب آن با دلم همدم شوى و ايمانى عطا كنى كه با آن، شك را از من ببرى و به آنچه قسمتم كرده‌اى، راضى‌ام گردانى.
ما را در دنيا نيكى عطا كن و در آخرت هم نيكى عطا كن و از عذاب آتش سوزان، نگاهمان دار و در اين ماه، يادت، سپاست، اشتياق به تو، بازگشت [به تو] و توفيق به آنچه محمّد و خاندان محمّد را بر آن موفّق داشته‌اى،
روزى‌ام گردان!».
و در شب سوم مى‌گويى:
«اى پروردگار شب قدر و اى كه آن را بهتر از هزار ماه قرار دادى، و اى پروردگار شب و روز و كوه‌ها و درياها و تاريكى‌ها و روشنايى‌ها و زمين و آسمان! اى پديدآورنده، اى صورت‌آفرين! اى مهربان، اى صاحب احسان! اى خداوند، اى بخشنده! اى خداوند، اى برپاى! اى خداوند، اى آفريننده! اى خداوند، اى خداوند، اى خداوند! نام‌هاى نيكوتر، مَثَل‌هاى والاتر و بزرگى و نعمت‌ها از آنِ توست.
از تو مى‌خواهم بر محمّد و خاندان او درود فرستى و امشب نامم در ميان سعادتمندان، روحم را با شهيدان، نيكوكارى‌ام را در والامرتبگان، و گناهم را آمرزيده قرار دهى و مرا يقينى بدهى كه به سبب آن با دلم همدم شوى و ايمانى عطا كنى كه با آن، شك را از من ببرى و به آنچه قسمتم كرده‌اى، راضى‌ام گردانى.
ما را در دنيا نيكى عطا كن و در آخرت هم نيكى عطا كن و از عذاب سوزان، نگاهمان دار و در اين ماه، يادت، سپاست، اشتياق به تو، بازگشت [به تو] و توفيق به آنچه محمّد و خاندان محمّد را بر آن موفّق داشته‌اى، روزى‌ام گردان!».
و در شب چهارم مى‌گويى:
«اى شكافنده صبح و اى كه شب را مايه آرامش، و خورشيد و ماه را وسيله اندازگيرى [زمان‌]، قرار دادى! اى ارجمند! اى دانا! اى صاحب نعمت و نيكى و نيرو و قدرت و احسان و عطا و پادشاهى و بزرگوارى! اى صاحب شُكوه و بزرگوارى! اى خداوند، اى بخشاينده! اى خداوند، اى يكتا، اى يگانه! اى خداوند، اى آشكار، اى پنهان! اى زنده، اى آن كه جز تو معبودى نيست! نام‌هاى نيكوتر، مَثَل‌هاى والاتر و بزرگى و نعمت‌ها از آنِ توست.
از تو مى‌خواهم كه بر محمّد و خاندان او درود فرستى و امشب، نامم را در ميان سعادتمندان، روحم را با شهيدان، نيكوكارى‌ام را در والامرتبگان، و گناهانم را آمرزيده قرار دهى و مرا يقينى بدهى كه به سبب آن با دلم همدم‌
شوى و ايمانى عطا كنى كه با آن، شك را از من ببرى و به آنچه قسمتم كرده‌اى، راضى‌ام گردانى.
ما را در دنيا نيكى عطا كن و در آخرت هم نيكى عطا كن و از عذاب سوزان، نگاهمان دار و در اين ماه، يادت، سپاست، اشتياق به تو، بازگشت [به تو]، و توفيق به آنچه محمّد و خاندان محمّد را بر آن موفّق داشته‌اى، روزى‌ام گردان!».
و در شب پنجم مى‌گويى:
«اى كه شب را مايه پوشش، و روز را وسيله كسب معاش، و زمين را بسترى گسترده، و كوه‌ها را ميخ‌هاى استوار، قرار دادى! اى خداوند، اى چيره! اى خداوند، اى مقتدر! اى خداوند! اى شنوا! اى خداوند، اى نزديك! اى خداوند، اى اجابت‌كننده! اى خداوند، اى خداوند، اى خداوند! نام‌هاى نيكوتر، مَثَل‌هاى والاتر و بزرگى و نعمت‌ها از آنِ توست.
از تو مى‌خواهم كه بر محمّد و خاندان او درود فرستى و امشب، نامم را در ميان سعادتمندان، روحم را با شهيدان، نيكوكارى‌ام را در والامرتبگان، و گناهم را آمرزيده قرار دهى و مرا يقينى بدهى كه به سبب آن با دلم همدم شوى و ايمانى عطا كنى كه با آن، شك را از من ببرى و به آنچه قسمتم كرده‌اى، راضى‌ام گردانى.
ما را در دنيا نيكى عطا كن و در آخرت هم نيكى عطا كن و از عذاب سوزان، نگاهمان دار و در اين ماه، يادت، سپاست، اشتياق به تو، بازگشت [به تو]، و توفيق به آنچه محمّد و خاندان محمّد را بر آن موفّق داشته‌اى، روزى‌ام گردان!».
و در شب ششم مى‌گويى:
«اى كه شب و روز را دو نشانه قرار داد! اى كه نشانه شب را زدود و نشانه روز را روشن قرار داد تا نيكى و رضاى خداوندى را طلب كنيد! اى تفصيل‌دهنده هر چيز به تفصيلى شايسته! اى شكوهمند، اى بخشنده! اى خداوند، اى سخاوتمند! اى خداوند، اى خداوند، اى خداوند! نام‌هاى نيكوتر، مَثَل‌هاى والاتر و بزرگى و نعمت‌ها از آنِ توست.
از تو مى‌خواهم بر محمّد و خاندان او درود فرستى و امشب، نامم را در ميان سعادتمندان، روحم را با شهيدان، نيكوكارى‌ام را در والامرتبگان، و
گناهم را آمرزيده قرار دهى و مرا يقينى بدهى كه به سبب آن با دلم همدم شوى و ايمانى عطا كنى كه با آن، شك را از من ببرى و به آنچه قسمتم كرده‌اى، راضى‌ام گردانى.
ما را در دنيا نيكى عطا كن و در آخرت هم نيكى عطا كن و از عذاب سوزان، نگاهمان دار و در اين ماه، يادت، سپاست، اشتياق به تو، بازگشت [به تو]، و توفيق به آنچه محمّد و خاندان محمّد را بر آن موفّق داشته‌اى، روزى‌ام گردان!».
و در شب هفتم مى‌گويى:
«اى گسترنده سايه، اگر مى‌خواستى، آن را ساكن مى‌ساختى و خورشيد را نشان آن قرار مى‌دادى و سپس آن را اندكى به سوى خويش بر مى‌گرفتى! اى صاحب بخشندگى و احسان و بزرگى و نعمت‌ها! معبودى جز تو نيست. تو، داناى نهان و آشكار و بخشنده و مهربانى.
معبودى جز تو نيست. اى پاك، اى بى‌عيب! اى ايمنى‌بخش، اى حاكم بر هر چيز! اى مقتدر، اى قدرتمند! اى صاحب بزرگى، اى خداوند! اى آفريدگار، اى پديدآورنده، اى صورت‌آفرين! اى خداوند، اى خداوند، اى خداوند! نام‌هاى نيكوتر، مَثَل‌هاى والاتر و بزرگى و نعمت‌ها از آنِ توست.
از تو مى‌خواهم بر محمّد و خاندان او درود فرستى و امشب، نامم را در ميان سعادتمندان روحم را با شهيدان، نيكوكارى‌ام را در والامرتبگان، و گناهم را آمرزيده قرار دهى و مرا يقينى بدهى كه به سبب آن با دلم همدم شوى و ايمانى عطا كنى كه با آن، شك را از من ببرى و به آنچه قسمتم كرده‌اى، راضى‌ام گردانى.
ما را در دنيا نيكى عطا كن و در آخرت هم نيكى عطا كن و از عذاب سوزان، نگاهمان دار و در اين ماه، يادت، سپاست، اشتياق به تو، بازگشت [به تو]، و توفيق به آنچه محمّد و خاندان محمّد را بر آن موفّق داشته‌اى روزى‌ام گردان!».
و در شب هشتم مى‌گويى:
«اى خزينه‌دار شب در هوا و خزينه‌دار نور در آسمان و نگه‌دارنده آسمان از سقوط مگر به اذن او و نگه‌دارنده آن دو (آسمان و زمين) از نابودى! اى دانا، اى آمرزنده! اى هميشگى، اى خداوند! اى ميراث‌بر، اى برانگيزاننده خفتگان گورها! اى خداوند، اى خداوند، اى خداوند! نام‌هاى نيكوتر، مَثَل‌هاى والاتر و بزرگى و نعمت‌ها از آنِ توست.
از تو مى‌خواهم بر محمّد و خاندان او درود فرستى و امشب، نامم را در ميان سعادتمندان، روحم را با شهيدان، نيكوكارى‌ام را در والامرتبگان، و گناهم را آمرزيده قرار دهى و مرا يقينى بدهى كه به سبب آن با دلم همدم شوى و ايمانى عطا كنى كه با آن، شك را از من ببرى و به آنچه قسمتم كرده‌اى، راضى‌ام گردانى.
ما را در دنيا نيكى عطا كن و در آخرت هم نيكى عطا كن و از عذاب سوزان، نگاهمان دار و در اين ماه، يادت، سپاست، اشتياق به تو، بازگشت [به تو]، و توفيق به آنچه محمّد و خاندان محمّد را بر آن موفّق داشته‌اى، روزى‌ام گردان!».
و در شب نهم مى‌گويى:
«اى واردكننده شب بر روز، و واردكننده روز بر شب! اى دانا، اى حكيم، اى خداوند! اى پروردگار همه پرورندگان و سَرور سَروران! معبودى جز تو نيست. اى آن كه از رگ گردن به من نزديك‌ترى! اى خداوند، اى خداوند، اى خداوند! نام‌هاى نيكوتر، مَثَل‌هاى والاتر و بزرگى و نعمت‌ها از آنِ توست.
از تو مى‌خواهم بر محمّد و خاندان او درود فرستى و امشب، نام مرا در ميان سعادتمندان، روحم را با شهيدان، نيكوكارى‌ام را در والامرتبگان، و گناهم را آمرزيده قرار دهى و مرا يقينى بدهى كه به سبب آن با دلم همدم شوى و ايمانى عطا كنى كه با آن، شك را از من ببرى و به آنچه قسمتم كرده‌اى، راضى‌ام گردانى.
ما را در دنيا نيكى عطا كن و در آخرت هم نيكى عطا كن و از عذاب سوزان، نگاهمان دار و در اين ماه، يادت، سپاست، اشتياق به تو، بازگشت [به تو]، و توفيق به آنچه محمّد و خاندان محمّد را بر آن موفّق داشته‌اى، روزى‌ام گردان!».
و در شب دهم مى‌گويى:
«ستايش، براى خداست؛ شريكى ندارد. ستايش، براى خداست، آن گونه كه شايسته ذات بزرگوار و عزّت شكوهمندى اوست و آن گونه كه او سزاوار آن است. اى پاك، اى فروغ پاكى! اى منزّه، اى نهايت ستودگى! اى بخشنده، اى رحمت‌ساز! اى دانا، اى بزرگ، اى خداوند! اى لطيف، اى بزرگ، اى خداوند! اى شنوا، اى بينا، اى خداوند! اى خداوند، اى خداوند! نام‌هاى نيكوتر، مَثَل‌هاى والاتر و بزرگى و نعمت‌ها از آنِ توست.
از تو مى‌خواهم بر محمّد و خاندان او درود فرستى و امشب، نام مرا در ميان سعادتمندان، روحم را با شهيدان، نيكوكارى‌ام را با والامرتبگان، و گناهم را آمرزيده قرار دهى و مرا يقينى بدهى كه به سبب آن با دلم همدم شوى و ايمانى عطا كنى كه با آن، شك را از من ببرى و به آنچه قسمتم كرده‌اى، راضى‌ام گردانى.
ما را در دنيا نيكى عطا كن و در آخرت هم نيكى عطا كن و از عذاب سوزان، نگاهمان دار و در اين ماه، يادت، سپاست، اشتياق به تو، بازگشت [به تو]، و توفيق به آنچه محمّد و خاندان محمّد را بر آن موفّق داشته‌اى، روزى‌ام گردان!».
ص: 336
6/ 3 الاعتِكاف‌
237. الكافي عن الحلبي عن الإمام الصادق عليه السلام: «كانَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله إذا كانَ العَشرُ الأَواخِرُ اعتَكَفَ فِي المَسجِدِ، و ضُرِبَت لَهُ قُبَّةٌ مِن شَعرٍ، و شَمَّرَ المِئزَرَ، و طَوى فِراشَهُ» . و قالَ بَعضُهُم: وَ اعتَزَلَ النِّساءَ.
فَقالَ أبو عَبدِ اللّهِ عليه السلام: «أمَّا اعتِزالُ النِّساءِ فَلا».
تعليق‌
قال السيّد ابن طاووس قدّس سره: اعلم أنّ كمال الاعتكاف هو إيقاف العقول و القلوب‌
و الجوارح على مجرّد العمل الصالح، و حبسها على باب اللّه جلّ جلاله، و مقدّس إرادته، و تقييدها بقيود مراقباته، و صيانتها عمّا يصون الصائم كمال صونه عنه، و يزيد على احتياط الصائم في صومه زيادة معنى المراد من الاعتكاف، و التلزّم بإقباله على اللّه و ترك الإعراض عنه.
فمتى أطلق المعتكف خاطرا لغير اللّه في طرق أنوار عقله و قلبه، أو استعمل جارحة في غير الطاعة لربّه، فإنّه يكون قد أفسد من حقيقة كمال الاعتكاف بقدر ما غفل أو هوّن به من كمال الأوصاف.
______________________________
(1) قال العلّامة المجلسي رحمه الله: قوله عليه السلام: «و طوى فراشه» كناية عن ترك الجماع و المضاجعة أو عن قلّة النوم. و الأول أظهر، و لا ينافيه قوله عليه السلام: «أمّا اعتزال النساء فلا» فإنّ المراد به الاعتزال بالكلّيّة بحيث يمنعهنّ عن الخدمة و المكالمة و الجلوس معه (مرآة العقول: ج 16 ص 426).
و قال الشيخ الطوسي قدّس سره في الاستبصار: إنّ قوله عليه السلام: «أمّا اعتزال النساء فلا» المعنى فيه مخالطتهنّ و مجالستهنّ دون أن يكون المراد به وطأهنّ في حال الاعتكاف؛ لأنّ الّذي يحرم في حال الاعتكاف الجماع دون ما سواه ممّا ذكرناه.
(2) الكافي: ج 4 ص 175 ح 1، بحار الأنوار: ج 16 ص 273 ح 102.
(3) الإقبال: ج 1 ص 357.

ص: 337
6/ 3 اعتكاف‌
237. الكافى به نقل از حلبى، از امام صادق عليه السلام: «دهه آخر ماه رمضان كه مى‌شد، پيامبر خدا در مسجد، معتكف مى‌شد و براى او چادرى بافته شده از مو [ى چارپايان‌] برافراشته مى‌گشت. كمر [به عبادت‌] مى‌بست و بستر خود را جمع مى‌كرد».
و برخى گفتند: از زنان نيز كناره مى‌گرفت.
امام صادق عليه السلام فرمود: «امّا كناره‌گيرى از زنان، نه».
نكته‌
سيّد ابن طاووس گويد:
كمال اعتكاف، آن است كه عقل و دل و اعضا را تنها براى عمل صالح، اختصاص دهد و آنها را در آستان خداى متعال و اراده مقدّس او نگه دارد و نيز با قيد و بندهاى مراقبت الهى، مقيّد سازد و آنها را از آنچه يك روزه‌دار خود را به نحو كامل از آنها نگه مى‌دارد، نگه دارد و بر احتياط روزه‌دار در روزه‌اش، معناى اراده‌شده از اعتكاف و همواره اقبال داشتن به سوى خدا و ترك اعراض از او، بيفزايد.
پس هرگاه معتكف، در راه‌هاى انوار عقل و دلش، خاطر را براى غير خدا رها سازد، يا عضوى را در غير اطاعت پروردگارش به كار گيرد، به همان اندازه كه غافل شود و يا كمال اوصاف را ناديده بگيرد، حقيقت كمال اعتكاف را تباه ساخته است.
ص: 338
6/ 4 الاجتِهادُ فِي العِبادَةِ
238. الإمام عليّ عليه السلام: إنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه و آله كانَ يوقِظُ أهلَهُ فِي العَشرِ الأَواخِرِ مِن رَمَضانَ.
239. الإمام الصادق عليه السلام: كانَ رَسولُ اللّهِ إذا دَخَلَ العَشرُ الأَواخِرُ شَدَّ المِئزَرَ، وَ اجتَنَبَ النِّساءَ، و أحيَا اللَّيلَ، و تَفَرَّغَ لِلعِبادَةِ.
______________________________
(1) سنن الترمذي: ج 3 ص 161 ح 795؛ مجمع البيان: ج 10 ص 787.
(2) الكافي: ج 4 ص 155 ح 3.
ص: 339
6/ 4 تلاش براى عبادت‌
238. امام على عليه السلام: پيامبر صلى الله عليه و آله خانواده خود را براى دهه آخر از [ماه‌] رمضان، بيدار مى‌كرد.
239. امام صادق عليه السلام: چون دهه آخر وارد مى‌شد، پيامبر خدا كمر را مى‌بست و از زنان، كناره مى‌گرفت و شب را احيا مى‌داشت و تنها به عبادت مى‌پرداخت.
ص: 340

الفصل السابع: نوافل شهر رمضان‌

7/ 1 صَلاةُ رَكعَتَينِ في كُلِّ لَيلَةٍ
240. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: مَن صَلّى في شَهرِ رَمَضانَ في كُلِّ لَيلَةٍ رَكعَتَينِ، يَقرَأُ في كُلِّ رَكعَةٍ: بِ «فاتِحَةِ الكِتابِ» مَرَّةً، و «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ» ثَلاثَ مَرّاتٍ إن شاءَ صَلّاهُما في أوَّلِ اللَّيلِ و إن شاءَ في آخِرِ اللَّيلِ وَ الَّذي بَعَثَني بِالحَقِّ نَبِيّا، إنَّ اللّهَ عز و جل يَبعَثُ بِكُلِّ رَكعَةٍ مائَةَ ألفِ مَلَكٍ يَكتُبونَ لَهُ الحَسَناتِ و يَمحونَ عَنهُ السَّيِّئاتِ و يَرفَعونَ لَهُ الدَّرَجاتِ، و أعطاهُ ثَوابَ مَن أعتَقَ سَبعينَ رَقَبَةً.
7/ 2 ألفُ رَكعَةٍ في كُلِّ يَومٍ و لَيلَةٍ
241. الإمام الصادق عليه السلام: إنِ استَطَعتَ أن تُصَلِّيَ في شَهرِ رَمَضانَ و غَيرِهِ فِي اليَومِ وَ اللَّيلَةِ ألفَ رَكعَةٍ فَافعَل؛ فَإِنَّ عَلِيّاً عليه السلام كانَ يُصَلِّي فِي اليَومِ وَ اللَّيلَةِ ألفَ رَكعَةٍ.
______________________________
(1) بحار الأنوار: ج 96 ص 346 ح 11 نقلًا عن النوادر للراوندي.
(2) تهذيب الأحكام: ج 3 ص 61 ح 209.
ص: 341

فصل هفتم: نوافل ماه رمضان‌

7/ 1 دو ركعت نماز در هر شب‌
240. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: هر كس در ماه رمضان، هر شب، دو ركعت نماز بخواند و در هر ركعت، يك بار «فاتحة الكتاب» و سه بار سوره «قل هو اللّه أحد» بخواند و اگر خواست، اين دو ركعت را در اوّل شب يا آخر شب بخواند سوگند به آن كه مرا به حق به پيامبرى برانگيخت، خداوند براى هر ركعت، صد هزار فرشته مى‌آفريند كه براى او حسنات مى‌نويسند و گناهان را از او محو مى‌كنند و درجات او را بالا مى‌برند و خداوند، پاداش كسى را به او مى‌دهد كه هفتاد برده آزاد كرده باشد.
7/ 2 هزار ركعت در هر شب و روز
241. امام صادق عليه السلام: اگر بتوانى در ماه رمضان و غير آن، در شبانه‌روز، هزار ركعت نماز بخوانى، چنين كن؛ چرا كه على عليه السلام در شبانه‌روز، هزار ركعت نماز مى‌خواند.
ص: 342
7/ 3 ألفُ رَكعَةٍ فِي الشَّهرِ
و هِيَ المُسَمّاةُ بِ «نَوافِلِ شَهرِ رَمَضانَ»
242. الإمام الصادق عليه السلام: يُصَلّى في شَهرِ رَمَضانَ إلى ألفِ رَكعَةٍ.
243. المقنعة: و مِن سُنَّتِهِ قِيامُ لَيلِهِ بِأَلفِ رَكعَةٍ سِوَى الإِحدى وَ الخَمسينَ.
______________________________
(1) المعتبر: ج 2 ص 368، وسائل الشيعة: ج 8 ص 35 ح 12 و فيه «تصلّي في شهر رمضان ألف ركعة».
(2) المقنعة: ص 311.
ص: 343
7/ 3 هزار ركعت در ماه (معروف به نوافل ماه رمضان)
242. امام صادق عليه السلام: در ماه رمضان، هزار ركعت نماز خوانده مى‌شود.
243. المقنعة: از مستحبّات [ماه‌] رمضان، شب را با هزار ركعت نماز به عبادت پرداختن است، به غير از آن پنجاه و يك ركعت.
ص: 345

سخنى درباره نوافل ماه رمضان و ترتيب آنها

ماه رمضان، بجز نافله‌هاى نمازهاى پنجگانه، نافله‌هايى دارد. روايات اهل بيت عليهم السلام، بر نافله‌هاى ديگرى در اين ماه، تشويق و توصيه دارند كه از اين قرار است:
1. افزودن بر نماز [هاى مستحبّى‌] به طور كلّى،
2. دو ركعت نماز در هر شب،
3. نوافل مخصوص شب‌هاى: نوزدهم، بيست و يكم و بيست و سوم،
4. نوافل شب‌هاى: سيزدهم، چهاردهم و پانزدهم،
5. نوافل مخصوص شب نيمه ماه رمضان،
6. هزار ركعت نماز در هر شبانه‌روز، بلكه در هر شب و در هر روز،
7. هزار ركعت نماز در همه ماه رمضان،
8. نمازهاى مخصوص هر شب به طور جداگانه.
ص: 346
درباره اين نافله‌ها و نمازهاى اضافى، نكات مهمّى وجود دارند كه بايد به آنها توجّه داشت. اين نكات، عبارت‌اند از:
يك. آزادى نمازگزار در گزينش‌
ظاهرا انگيزه نهفته در پس آن همه تأكيد موجود در روايات براى انجام دادن اين حجم بسيار از نوافل، به اين باز مى‌گردد كه نمازگزار، براى انتخاب نمازى متناسب با حال و عمل و توان و وقت خويش، فرصت گزينش داشته باشد و بهره بيشترى از بركات اين ماه و فيض‌هاى معنوى آن ببرد، وگرنه انجام دادن اين همه نافله در ماه رمضان، عملًا براى انسان، شدنى نيست.
دو. تزاحم نداشتن با عبادتى مهم‌تر
توصيه به اين نوافل، مشروط به اين است كه انجام دادن آنها با يك تكليف واجب يا مستحبّ مهم‌تر تزاحم نداشته باشد، كه در صورت مزاحم بودن، ترك آنها لازم است.
سه. استحباب هزار ركعت در ماه رمضان‌
در ميان نوافل، تأكيد ويژه‌اى بر انجام دادن هزار ركعت نماز نافله در ماه رمضان وجود دارد و روايات بسيارى، كيفيّت آن را از پيامبر صلى الله عليه و آله و امامان اهل بيت عليهم السلام بيان كرده‌اند.
آنچه نزد فقهاى مكتب اهل بيت عليهم السلام مشهور است، اعتقاد آنان به استحباب هزار ركعت در اين ماه، افزون بر بقيّه نوافل است. مرحوم ملّا احمد نراقى (م 1245 ق) در مستند الشيعة، هنگام نقل نمازهاى مستحبّ غير روزانه، چنين گفته است:
سوم. هزار ركعت نافله ماه رمضان، افزون بر نافله‌هاى مشخّص شده است.
اين هزار ركعت، طبق روايت و فتواى مشهورتر، مستحب است؛ بلكه از
ص: 347
سيّد و ابن ادريس حلّى و ديلمى، اجماع بر آن نقل شده است، امّا اين ادعاى اجماع با آنچه صاحب رياض المسائل از شيخ صدوق نقل كرده و شيخ طوسى در كتاب خلاف به اصحاب ما نسبت مى‌دهد و نيز با برخى روايات همخوان نيست ولى چون اين موارد، نادرند، شيخ صدوق خود در كتاب من لا يحضره الفقيه قائل به جواز شده است. و جواز، مستلزم استحباب است. پس، جواز آن، اجماعى است.
چهار. چگونگى آوردن هزار ركعت نافله در ماه رمضان‌
انجام دادن هزار ركعت نافله در ماه رمضان، به يكى از دو ترتيب زير است:
1. تا پايان شب بيستم، هر شب بيست ركعت نافله مى‌خواند: هشت ركعت بعد از نماز مغرب و دوازده ركعت پس از نماز عشا، يا بر عكس. در دهه آخر نيز در هر شب، ده ركعت پس از نماز عشا مى‌افزايد. همچنين در سه شب قدر، هر شب صد
ص: 348
ركعت، بيشتر مى‌خواند.
2. هر شب تا شب نوزدهم، بيست ركعت نماز مى‌خواند و در شب‌هاى: نوزدهم، بيست و يكم و بيست و سوم، هر شب، صد ركعت نماز مى‌افزايد. سپس در هشت شب آخر، هر شب، سى ركعت مى‌افزايد تا مجموع آنها، نهصد و بيست ركعت شود.
امّا هشتاد ركعت باقى‌مانده را اين گونه مى‌خوانى: در هر جمعه از ماه رمضان، چهار ركعت نماز اميرمؤمنان، على عليه السلام، دو ركعت نماز حضرت فاطمه عليها السلام، و چهار ركعت نماز جعفر طيّار را مى‌خوانى و در آخرين شب جمعه، بيست ركعت براى امام على عليه السلام و در شامگاه آن (شب شنبه)، بيست ركعت براى حضرت فاطمه عليها السلام مى‌خوانى.
از منابع حديثى يادشده در متن، چنين روشن مى‌شود كه براى هر يك از اين دو شيوه رواياتى وجود دارند. از اين رو، مقتضاى جمع بين روايات، تخيير است، آن گونه كه در مستند الشيعة آمده است.