بحثی درباره ترجمه قرآن مجید و امکان آن (1) نسخه متنی

استاد وجدي آيات را به روشي كه مخالف رأي استاد شاطر است بيان كرده و ما آنها را به ترتيب ذكر مي كنيم:

اما آيه نخست كه درباره آن گفته است: علم جديد براي ما كشف كرده كه هر ميوه اي نر و ماده دارد، اين خطاست؛ زيرا ميوه ها نر و ماده ندارند، بلكه نر و مادگي در اندام هاي گل هاست نه ميوه ها. گاهي در يك گل، اندام نر و ماده هر دو وجود دارد، و گاهي اين اندام ها در دو گل از يك درخت و يا در دو درخت مستقل است و اين تلقيح نباتي از قديم معروف بوده، حتي عرب جاهلي آن را مي دانسته است، و آنها نخل ها را تلقيح مي كردند، و اين معني بر مفسران قديم پنهان نبوده است و به همين سبب آيه را بر حسب ظاهر لغوي آن تفسير كرده اند، و صحيح هم همين است؛ به خصوص پس از ملاحظه آيه ديگري كه در آن، توصيف دو باغي كه خدا به پرهيزگاران وعده كرده، آمده است: فيهما من كلّ فاكهة زوجان(رحمن / 55 / 52). اين آيه را به هيچ وجه نمي توان به معنايي كه استاد گفته است حمل كرد.

آيه دوم كه در آن واژه «تثير» را به معناي عمل تبخير به وسيله حرارت و باد، دانسته، در علم طبيعت معروف است كه عمل تبخير در آب ها و رطوبت ها بر اثر حرارت مركزي زمين و حرارت آفتاب انجام مي گيرد و بادها نقشي در آن ندارند، و كسي از دانشمندان اين را نگفته است. دانشمندان از پانصد سال پيش از ميلاد مسيح، پيدايش بخارهاي زميني را كه تشكيل دهنده ابرهاست مي شناختند. اين كتاب هاي طبيعي قديم است كه شاهد بر مطلب است و علم جديد آن را كشف نكرده است.

در آيه سوم نيز كه پنداشته منظور از «اوتاد» اهرام است، نمي توان با او هم عقيده شد؛ زيرا علت اين كه به كوه «وتد» يا ميخ گفته مي شود، اين است كه در حفظ زمين از لرزش و تلاشي تأثير دارد، و آن به ضخامت و صلابت كوه برمي گردد؛ و مي دانيم كه ميان كوه ها و بزرگ ترين هرم از اهرام مصر تناسبي وجود ندارد، چون ارتفاع آن به صدوپنجاه متر و طول قاعده آن به سيصد و سي و سه متر مي رسد؛ و اين كجا و كوه «هيماليا» كجا، كه ارتفاع آن به هشت هزار و هشتصد متر مي رسد و قسمت شمال هند را فرا گرفته است؟! يا كوه هاي «آند» در آمريكاي جنوبي كه طول قاعده آنها به هفت هزار كيلومتر بالغ مي شود و ارتفاع آنها چندين هزار متر است. خلاصه اين كه بلندترين هرم با كوچك ترين قله از قله كوه هاي زمين مساوي نيست؛ بنا بر اين، اطلاق «وتد» بر آن صحيح نيست، چون مناسبتي ميان آنها وجود ندارد. از اين گذشته اهرام مصر، قبور فراعنه مصر است كه حدود سه هزار سال از فرعونِ زمان موسي جلوتر بودند. پس چگونه اينها را به فرعون زمان موسي نسبت مي دهد؟!

در آيه چهارم و پنجم، آنچه ذكر كرده، يك احتمال است و شايد آيه بر آن دلالت كند، ولي يك مطلب حتمي نيست؛ آن هم احتمالي است مانند ساير احتمالات كه در آيه داده مي شود، همان گونه كه حضرت علي(ع) فرمود: «القرآن حمّال ذو وجوه»، ولي اين مطلب ربطي به موضوع و مسأله امكان ترجمه به شكلي كه احتمالات لفظ مانند متن اصلي باقي بماند، ندارد.

به هر حال، ترجمه به خودي خود با احتمالاتي كه در واژه هاي قرآني داده مي شود منافات ندارد، مشروط بر اين كه بر اساس درست صورت بگيرد، همان گونه كه استاد وجدي گفت و ديديم.

* اصل مقاله به زبان عربي نگارش يافته است، اما به علت اهميت موضوع و مفيد بودن مباحث مطرح شده و تناسب آن با مخاطبين مجله، به وسيله همكاران گروه ترجمه فارسي، ترجمه و ويرايش و پس از بازبيني مؤلف محترم به درج آن اقدام گرديد.

1- الكشكول، چاپ سنگي، ص 208 و چاپ مصر، 1370ق، ج 1، ص 388.

2- بقره / 2 / 143.

3- ابراهيم / 14 / 4.

4- دكتر علي شواخ اسحاق: معجم مصنفات القرآن الكريم، ج 2، ص 13.

5- محمد مصطفي شاطر: القول السديد في حكم ترجمة القرآن المجيد، ص 15-16.

6- القول السّديد، ص 17-18.

7- «تكوير» را به «پوشاندن» تفسير كرده اند.

8- مسلم: صحيح، ج 8 ، ص 57. رجوع شود به: القول السديد، ص 21-26.

9- واژه «تثير» در ترجمه هاي فارسي به معناي «برمي انگيزد» آمده است كه دقيقا با معناي كلمه در زبان عربي مطابق است.

10- به زودي موارد اشتباه او را بيان خواهيم كرد.

11- نك: استاد محمد فريد وجدي، الادلة العلمية علي جواز ترجمة معاني القرآن، ص 28-30 (ضميمه شماره 2، مجلة الازهر، ربيع الاول 1355).

12- نك: الادلة العلمية، ص 31-35.