غزوه احد - تحقیقی نو درباره احد نسخه متنی

غزوه احد

غزوه احد يكي از غزوات مهم در صدر اسلام است. اهميت اين غزوه در روند نزاع هاي متقابل ميان مسلمانان و مشركان، براي همه مسلمانان در گذر تاريخ شناخته شده بوده است. تاريخ وقوع آن در هفتم شوال، سال سوم هجرت، يكسال و بيست روز پس از جنگ بدر است كه در هفدهم رمضان سال دوم هجرت اتفاق افتاد. دشمن روز چهارشنبه چهارم شوال در احد فرود آمد. مسلمانان پنج شنبه و شب جمعه را به گفتگو گذراندند، جمعه براي دفاع از شهر به سوي احد حركت كردند و صبحگاه شنبه در جاي خود استقرار يافتند. آن روز جنگ احد صورت گرفت و پايان يافت. ¹

خداوند در سوره آل عمران آياتي را بدان اختصاص داده و از چند زوايه و بيشتر به دليل شكست مسلمانان، آن را مورد عنايت قرار داده است. جا دارد اين غزوه از چند جهت مورد بررسي قرار گيرد: الف: مقدمات درگيري ب: اصل درگيري ج: آثار و تبعات درگيري در بخش مقدمات درگيري نيز چند بحث قابل طرح است، از جمله:

1 ـ اقدام مشركان براي تلافي حادثه بدر.

2 ـ آمادگي مسلمانان و مشاوره براي چگونگي جنگ با مشركان.

3 ـ مسير حركت مشركان تا استقرار در احد.

4 ـ مسير حركت رسول خدا ـ ص ـ به سوي احد.

5 ـ محل استقرار مشركان و مسلمانان.

6 ـ ميدان دور زدن تيراندازان دشمن. آنچه ما در صدد بيان آن هستيم، تصويري است از محل استقرار دو گروه با تكيه بر يادداشت هاي تاريخي و تحقيقات ميداني. طبعاً مباحث نوشتاري بدون ترسيم نقشه سودمند نخواهد بود و به همين دليل براي شرح چگونگي استقرار در مرحله اول و پس از آن، بايد توضيحات را همراه نقشه مطالعه كرد. تحرير نخست اين مقال در روزهاي پاياني ذي قعده سال 1416 در شهر مدينه منوره انجام شد. پس از بازگشت از سفر، تحقيق تازه منتشر شده استاد محمدباقر نجفي را در مجلد دوم «مدينه شناسي» ملاحظه كرده و با استفاده از آن اين متن را آماده كرده ام. متأسفانه علي رغم توضيحات مفصل ايشان در باره مسير حركت مشركان و رسول خدا ـ ص ـ به سمت احد; اولا: به طور دقيق از محل استقرار دو نيرو، سخن نگفته است. گرچه اين نظر را پذيرفته كه محل درگيري غرب رمات بوده نه شرق آن. ثانياً: مسير دور زدنِ تيراندازان مشركان را دور كوه احد دانسته، كه به نظر مؤلف اين سطور نظري نادرست است. به عنوان مقدمه گفتني است كه كوه احد، از غرب تا شرق امتداد يافته و طول آن به حدود 6000 متر مي رسد. اين كوه به صورت مجموعه اي به هم پيوسته، از سلسله جبال كوچك و بزرگ و در عين حال مجزّا و مستقل از ديگر كوه هاي اطراف مدينه مي باشد. رنگ عمومي كوه، قرمز متمايل به قهوه اي است اما بر فراز آن سنگ هاي گرانيتي اين كوه از رگه هاي مختلف الالواني چون سبز سياه، زرد و خاكستري تشكيل شده اند.²

احد در پنج كيلومتري شمال شهر مدينه قرار دارد و ميان آن و شهر، فضايي مسطح و باز است كه امروزه بسياري از بخش هاي آن مسكوني شده در حالي كه در گذشته بخش هايي از آن زراعي بوده است. به موازات كوه احد، از شرق به غرب قناتي وجود دارد كه اكنون از جنوب مقبره حمزه و پايين كوه رمات عبور مي كند. به همين دليل اين منطقه را وادي قنات مي نامند. انتهاي اين وادي به وادي عقيق در غرب مدينه منتهي مي شود. جنگ احد در دامنه جنوبي كوه احد و در غرب كوه رمات به وقوع پيوسته است. در كنار احد، از سمت غرب، راهي است كه مدينه را به شام متصل مي كند; به همين دليل بايد آن سوي را، جهت شامي مدينه يا به عبارتي جهت شمالي مدينه، درست عكس جهت مكه و قبله مسلمانان دانست.