در حلقه ذكر ذاكران - رهاوردی از دیار دوست (3) نسخه متنی

در حلقه ذكر ذاكران

شيخ محمد علي صابوني از عالمان و نويسندگان بزرگ حَلَبي تبار است كه اكنون سال ها است در مكه زندگي ميكند و سالياني استاد دانشگاه «ام القري» بوده است. ديدار وي براي من مغتنم بود. بيشترين پژوهش هاي آقاي صابوني قرآني است. اين جهت نيز بر اشتياقم در ديدار او افزوده بود. روز بيست و يكم ذيحجه براي ديدار با شيخ محمّد علي صابوني به دارالاستقامه رفتم. مسؤول آن گفت: شيخ را نيافتم امّا امكان دارد در «احتفال علوي مالكي» باشد. و من كه از علوي مالكي شناختي اجمالي داشتم و از چگونگي كار و بار او اندكي ميدانستم; و نيز اشتياق ديدار وي و چگونگي جلساتش را داشتم، از اين روي، چون او پيشنهاد كرد كه در آن احتفال شركت كنيم من شادمانانه پذيرفتم. همراه پدر وي برادر شيخ محمد علي صابوني، محمد ضياء الدين صابوني، كه از شاعران و اديبان حلبي تبار است و اينك مقيم مكه ميباشد، راهيِ محفل آقاي علوي مالكيشديم.

آقاي علوي مالكي مدرسهاي دارد بزرگ و در مجموعه آن مسجدي عظيم، نظيف و چشم نواز. وارد مسجد شديم، جمعيت بسياري نشسته بودند; كسان بسياري از حلب، مصر، دبي و برخي كشورهاي آفريقايي نيز بودند، طلبههاي مدرسه پذيرايي ميكردند با خرما و برخي ديگر تنقلات.

آقاي علوي با جمعي از عالمان و محققان شهرها و آبادي هاي مختلف شركت كننده در آن محفل، بر روي صندلي نشسته بودند و ديگران بر زمين. وي آغاز سخن كرد و احاديثي را با سلسله سند خواند و چگونگي آن احاديث را به لحاظ سند روشن كرد و اندكي درباره محتوا و مضمون احاديث سخن گفت، آنگاه اشارهاي كرد و يكي از حاضران اشعاري در مدح رسولالله(صلي الله عليه وآله) خواند كه همراهانش با همخواني او را همراهي ميكردند. كسان ديگري نيز كه از كشورهايي بگونه جمعي آمده بودند، چنان كردند. محتواي اصلي اين اشعار حبّ الهي، محبت رسول الله و توجه به محبّت اهل بيت(عليهم السلام) و ... بود. اشعار از محتوايي عاطفي، دلپذير و روحافزا برخوردار بود. اين اشعار و همخواني با استقبال بسيار شورانگيز حاضران روياروي ميشد. پس از آن، تني چند از عالمان نيز سخن گفتند و بويژه يكي از عالمان بر حبّ رسول الله و آلالله. و لزوم زيارت پيامبر تأكيد كرد و تشكيل محافل اُنس، مواليد و نيز وفيات را سنّتي مؤكّد و متّبع دانست و مخالفان اين شيوه را به سبكانديشي و عدم آگاهي از عمق دين و آموزههاي پيامبر وصف كرد.

آقاي علوي از محمد ضياء الدين صابوني خواست شعري بخواند و او شعري كه به تازگي سروده بود و نسخهاي از آن را به من داد، خواند و در آغاز اين شعر، در ضمن يك رباعي بر عشق به آلمحمد تأكيد كرد و محبت آن بزرگواران را چونان ذخيره براي آخرت دانست، مطلع شعر او، كه خطاب به حاضران در حج آن سال بود، بدينگونه است:

و بدينگونه پايان ميپذيرد:

پس از سرايش اشعار و برخي سخنراني ها، نماز عشا خوانده شد و آنگاه پذيرايي به عمل آمد. آقاي علوي كه عمامهاي سبز بر سر داشت، در رأس مجلس با قامتي بلند و جسمي جسيم نشسته وبر عصا تكيه كردهبود. حاضرانكه از وي تلقّي «مراد» داشتند، به محضرش ميرفتند و دست ميبوسيدند و براي اين كار نوبت ميگرفتند. بر سر سفرهاي كه من بودم، جمعي نشسته بودند كه علوي خود نيز در آن جمع بود و همچنين يكي از عالمان از ديار مغصوب و مظلوم فلسطين . از ابن تيميه سخن رفت و همگان بر او انتقاد كردند. علوي از كجروي ها، خشكسري ها و حرف هاي ناهنجار ابن تيميه ياد ميكرد و بر او طعن ميزد و اساساً اين محفل كه گويا هرهفتهايدوشب(يكشنبهها وچهارشنبهها) تشكيل ميشود، عملا نقض ديدگاه ابن تيميه است; در آنچه كه او و همگنان او و وهابي مسلكان امروز شرك ميپندارند; يعنـي بـرگـزاري جشـن هاي مواليد، مولد النبي و... و نيز محافل ياد و ياد بود و...

آنان آثاري عليه مالِكي نيز نوشتهاند; از جمله «حوار مع المالكي في ردّ منكراته وضلالاته» به خانه شيخ عبدالله بن سليمان بن منيع كه «الرئاسة العامه لادارات البحوث العلميه و الإفتاء والدعوة والإرشاد في الرياض» آن را منتشر كرده است كه يكي از شاگردان وي بدان پاسخ داده است با عنوان: «ادلّة اهل السنّة والجماعه أو الردّ المحكم المنيع علي منكرات وشبهات ابن منيع في تهجمه علي السيد محمد علوي المالكي المكي» يوسف السيد هاشم الرفاعي.

براي من حضور در اين محفل بسيار جالب بود. در قلب تنگ انديشي ها و تنگنظري هاي وهابيان و در كنار آن همه بلندگو و جوسازي عليه هر آنچه جلوهاي از معنويت و پيوند با بزرگي و بزرگواري ها دارد چنين محفلي شگفت بود. گفتم از مجموعه برخوردها روشن بود كه علوي بسيار مورد توجه است و كساني كه در آن مجمع بودند، همه به ديده «مريد» به او نگاه ميكردند، اين بنده را اكنون به چه و چههاي كار علوي كاري نيست و شيوه او را به لحاظ پسند و ناپسند دين تحليل نميكنم ولي به لحاظ اجتماعي و فرهنگي و با توجه به حال و هواي حاكم بر عربستان. وجود اينگونه محافل و شكلگيري حلقات «ذكر» حتّي گاهي در حدّ افراط تنبّه آفرين و تأمل برانگيز است و نشاني است از اينكه هر چيزي را اگر بشود به تحميل استوار داشت، انديشه، فكر و ايمان را نميشود. از اين موضوع در بخش ديگري از اين خاطرات با شرح بيشتر سخن خواهم گفت.

علوي را آثاري است در ابعاد مختلف فرهنگ اسلامي كه بر پايه احاديث و كمتر با تحليل و نقد و بررسي نوشته است; از جمله:

1 ـ مفاهيم يجب ان تصحّح اين كتاب نقدي است بر آراء و انديشههاي ابن تيميه درباره تبرّك، ملاك ها و معيارها در تكفير، شرك، توحيد، توسّل، ويژگي هاي پيامبر و ... اين كتاب مورد توجه عالمان كشورهاي اسلامي قرار گرفته و بسياري بر آن تقريظ نوشتهاند; از جمله: شيخ حسين مخلوف مفتي مصر، شيخ سيد احمد عرض مفتي سودان.

2 ـ و هو بالأفق الأعلي بحثي است درباره معراج رسولالله(صلي الله عليه وآله) و اسرار و چگونگي آن.

3 ـ ابواب الفرج بحث هايي است در اخلاق، آداب اجتماعي، امارت، توسّل، استغفار و ...

4 ـ شرف الاُمة المحمديّة درباره ويژگي هاي آيين اسلام و فضايل اعمال.

5 ـ مجموع فتاوي و رسائل جمع و ترتيب فتاوي پدر اوست، سيد علوي بن عباس مالكي.

در ضمن گزارش اين خاطره، از «محمد ضياء الدين الصابوني» ياد كردم. او كه اكنون با عنوان «شاعر طيبه» خوانده ميشود، مدرّس «المعهد العالي لأعداد الأئمة والدعاة» است در مكّه.

او ميگفت مرا «حسّان رسولالله(صلي الله عليه وآله)» لقب دادهاند و من دوست دارم مرا «شاعر اهل بيت» بنامند!

وي كتاب «نفحات من الأدب الاسلامي» خود را به من تقديم كرد كه گزينهاي است از ادب اسلامي از روزگاران كهن. نثر و شعر و از جمله شعر بلند دعبل خزاعي، شاعر بلندآوازه و ستيهنده علوي در مدح آل الله; با مطلع:

و بخشي از شعر بلند كميت، شاعر حقجوي، حق گوي و ظلم ستيز علوي معروف به «لامية كميت» كه در آغاز آن نوشته است «قصيدهاي كه بنيادهاي حكومت ظالمانه بني اميه را لرزاند.» برخي ديگر از آثار او عبارتند از:

«نفحات القرآن»، «صور من القرآن»، «فنّ الخطابه»، «الموجز في البلاغة والعروض»، «الموجز في القواعد والأعراب»، «نشيد الأيمان»، «نفحات طيبه»، و ...