لطفا منتظر باشید ...
نگاهى به مبانى مجلسى اول در حديث و رجال
محمدرضا جديدى نژادپيشگفتار
بى ترديد آگاهى از مبانى حديثى محدّثان بزرگ و صاحب شيوه مى تواند نقش مهمى در دانش فقه، پژوهشهاى حديثى و علوم حديث داشته باشد.اگرچه در عصر حاضر، اخبارى گرى ـ که شيوه علماى صاحب نامى چون شيخ حر عاملى (م 1104ق) بوده است شيوه اى كاملاً مردود شناخته شده، امّا ردّ ديدگاه ايشان، نبايد مجوزى براى منع دانش پژوهان حاضر و آينده از فراگيرى و اطلاع از مبانى اخباريان گردد؛ زيرا كمترين فايده دانستن مبانى آنان، افزايش اطلاعات تاريخى دانش پژوهان در حوزه علوم حديث است.تاريخ حديث، گوياى آن است كه تساهل در پذيرش روايات ـ كه امرى مناسب با طبيعت برخى راويان بوده است ـ در صدر اول و عصر قدما نيز وجود داشته و اختصاص به شيعه ندارد.بعضى از تعبيرهاى رايج در شرح حال برخى از راويان («يروى عن الضعفاء» و«يعتمد المراسيل)» و كلام برخى از قدما (لكن أصحابنا المتعلقين بالأخبار، أصحاب سلامة و بعد ذهن، وقلّة فطنة، يمرون على وجوههم فيما سمعوه من الأحاديث، و لا ينظرون في سندها... [1] ) مؤيد اين مطلب است، ليكن شكل تساهل در بين اصحاب ائمه(ع) و قدما با شكل آن در بين متأخران، متفاوت است؛ زيرا تساهل در بين متقدمان ـ كه اصول اربعمأة و كتابهاى معتبر را در اختيار داشته اند ـ با پذيرش روايت از راويان ضعيف و اعتماد بر كتابهاى غير معتبر آغاز شده است، درحالى كه در عصر متأخران با از بين رفتن اصول و كتابهاى مزبور، با اين عقيده آغاز شده كه روايات شيعه توسط مؤلفان كتب اربعه و برخى ديگر از قدما تهذيب شده است و روايات ضعيف (به معناى قدمايى آن) از روايات شيعه حذف و آنچه اكنون در كتب اربعه و برخى ديگر از كتابهاى قدما موجود است، رواياتى اند كه از كتابها و اصول معتبر حديثى اخذ شده، و صدور آنها از معصومان(ع) قطعى است، اگرچه برخى از آنها از روى تقيه صادر شده و قابل عمل نيستند. [2]
شكلِ نوين اخبارى گرى در بين متأخران با روى كارآمدن ملا امين استرآبادى (م 1033ق) و نوشتن كتاب الفوائد المدنية آغاز شد، ليكن عقايد نامبرده در پذيرش روايات با تساهلى زياده از حدّ معمول (تفريط) توأم بود. از اين رو ،از همان عصر، اخباريهايى پا به عرصه گذاشتند كه متعادل تر و نكته سنج تر بودند و پيشتاز آنها را بايد مجلسى اوّل (1003 ـ 1070ق) دانست.مرحوم محمدتقى مجلسى، معروف به مجلسى اوّل (پدر علامه محمدباقر مجلسى، صاحب بحارالأنوار) از شاگردان ممتاز شيخ عبداللّه شوشترى 1021ق) و شيخ بهايى
(م 1030ق) بوده و در مكتب درسى آن دو بزرگوار، آراى مجتهدان و شيوه آنان را به خوبى فراگرفته و بهره فراوان برده است.وى بعد از مشاهده كتاب الفوائد المدنية، با آنكه بسيارى از مطالب آن را مطابق با واقع مى انگارد، به خاطر تساهل فراوان ملا امين و تندرويهاى غير معمول نامبرده، به طريقه اى متعادل، بين طريقه مجتهدان (افراط) و اخباريهايى چون ملا امين (تفريط)، گرايش پيدا مى كند. [3]
اين شيوه بعد از وى نيز مرضىِ علمايى چون شيخ يوسف بحرانى(م 1186ق) در كتاب الحدائق الناضرة مى گردد. [4]
مرحوم مجلسى صاحب تأليفات متعددى است كه مهم ترين آنها شرح عربى و فارسى وى بر كتاب من لا يحضره الفقيه مرحوم صدوق است. شرح عربى ايشان روضة المتقين و شرح فارسى وى لوامع صاحبقرانى نام گرفته است.ايشان در مقدمه شرح فارسى تا حدى مبانى خود را آشكار ساخته است؛ اما تفصيل مبانى ايشان در مجلد اول و چهاردهم روضة المتقين، مذكور است. نوشتار حاضر گزيده اى از مبانى مرحوم مجلسى اول در حديث و رجال است كه از دو مجلد مزبور انتخاب شده است.در اين مقاله ـ كه در دو مبحث سامان يافته ـ سعى شده است تا عبارتهاى متعدد ايشان در رابطه با هر موضوع، ترجمه و با انتخاب عنوانى مناسب در كنار يكديگر قرار گيرد.در ترجمه، تركيب و ساختار جمله ها را تا حد امكان حفظ كرده ايم؛ ليكن ترجمه ها لفظ به لفظ نيست و گاهى چند كلمه براى وضوح معنا افزوده شده است و از تلخيص و حذف عبارتهاى غير مرتبط با عنوان نيز دريغ نورزيده ايم. به همين خاطر، از علايم نقل قول مستقيم استفاده نكرده ايم.
