مشاغل ديگر - جامعه شیعه در مدینه نسخه متنی

مشاغل ديگر

آنچه را كه پيش از اين، از محمد بيرام در باره ارتباط ميان نخاوله و كولى ها نقل كرديم، از نظر اجتماعى نكته جالب توجهى است.⁽²²⁾ او به روشنى مشاغل

نخاوله را كه آن ها را حقير مى شمرد، بيان نمى كند; امامنابع ديگر، به ويژه بوركهارت از برخى مشاغل ديگر، به جز كشاورزى و باغدارى و گله دارى ياد مى كنند:

زنان زارعان و باغبانان و ساكنان مناطق حومه، در خانه هاى مردم شهر به عنوان خدمتكار كار مى كنند و كار عمده آنان آسيا كردن غلات در آسياى دستى است.

گرچه بوركهارت تصريح به شيعه بودن اين افراد ندارد، اما مى توان مطمئن بود كه دست كم در زمان بازديد او (سال 1815) بسيارى از خدمتكاران زن كه در خانواده هاى ثروتمند مشغول به كار بودند، در حقيقت به خانواده هاى نخاوله، كه هر روز و يا به طور پراكنده به مناطق شهرى مى آمدند، تعلق داشتند.

Eldon Ruter

كه در اواسط دهه 1920 ازمدينه ديدن كرده است مى نويسد:

«تعدادى از نخاوله عادت داشتند كه روزانه به يك منطقه باز، نزديك يكى از درهاى حرم، باب السلام بيايند و در آنجا سبزيجات بفروشند.»

در اينجا بايد افزود كه درآمد نخاوله تنها از راه زراعت و فروش (مستقيم يا غير مستقيم) خرما و سبزيجات به دست نمى آمد; بلكه يك منبع درآمد مهم ديگر، ساختن اشيايى از تنه درختان، شاخه ها و برگهاى درخت خرما بود; چيزهايى مانند صندلى، صندلى دسته دار، نيمكت، تخت خواب، ميز، سبد، بادبزن، جارو، حصير، پرده هاى ديوارى، و حتى نوع خاصى ازسرپوش كه در مراسم حج استفاده مى شد. توليد بسيارى از اين لوازم، تقريباً به طور انحصارى در دست زنان بود.

شغل هاى ديگرى را كه نخاوله دنبال مى كردند و يا امروز دنبال مى كنند، قصابى، خدمتكارى منزل و رفتگرى مى باشد. همچنين، و به احتمال، آنان هر از چند گاهى براى تميز كردن چاه هاى فاضلاب مدينه استخدام مى شوند.

بسيارى از مردان آنان، در ايام حج، تحت عنوان مزوّرون يا ادلّه، به راهنمايى حجاج مى پردازند. همچنين به برخى از آنان پولى پرداخت مى شود تا حج را به نيابت كسانى كه نتوانسته اند حج را به جاى آورند، انجام دهند. بر اساس گفته جلال آل احمد، اين رسم تا ميانه دهه 1960 هنوز متداول بوده است.

تا به امروز، سيستمى كه شرح آن رفت، منبع درآمد كم و بيش مهمى را براى نخاوله فراهم مى كرده است. شايد اين سنيان حسود (

Envious

) مدينه بودند كه نخستين بار مطرح كردند كه نخاوله، نه تنها خانه هاى خود را، بلكه آنچه را در داخل خانه دارند; يعنى زنان و دخترانشان را نيز در اختيار همكيشان خود قرار مى دهند. در اين خصوص، تقريباً تمامى نويسندگان سنى از عقد متعه ياد كرده اند.

نويسندگان شيعه، ضمن مطالبى كه در باره نخاوله نوشته اند، هرگز به اين مطلب اشاره نكرده اند. اما ـ حتى در اين اواخر ـ مواردى ازانعقادعقد متعه بين زنان نخاوله وزائران شيعه در مدينه وجود داشته است.

موقت ميان زائران شيعه و زنان نخاوله صورت گرفته باشد، خطايى رخ نداده است; مشروط بر آن كه احكام فقهى موجود در فقه دوازده امامى رعايت شده باشد; بهويژه اين مسأله كه زنان شوهردار حق بستن عقد متعه با ديگرى را ندارند. البته اين ناممكن است كه بتوانيم در باره رعايت شدن يا نشدن اين قوانين، مطلبى بگوييم. منابع سنى اظهار مى دارند كه فحشاى زنان متأهل و مجرد نخاوله، امرى كم و بيش عادى بوده (و شايد هنوز هم باشد). اين طعنه و كنايه، بدون ترديد بى پايه و اساس است. از آنجاكه قبايل كولى در عربسان وجود دارند كه ـ دست كم تا اين اواخر ـ زنانشان به فحشا شهرت داشتند،⁽²³⁾ سنيان مدينه و همچنين زائران

سنى همگى تمايل داشتند تا چنين باورى را در باره نخاوله هم مطرح كنند.