تبيين كنندگان آيات الهى - شرح حدیث معرفت نسخه متنی

تبيين كنندگان آيات الهى

در حيات پيشواى اسلام، مبين كتاب وحى، ايشان بود. آن حضرت(ص)براى آن كه بعد از مرگش حجت‏بر مردم تمام باشد و مسلمانان درشناخت اراده الهى دچار حيرت نشوند - به موجب روايات بسيارى كه‏تمام علماى عامه و خاصه به طرق مختلف از پيشواى اسلام نقل‏كرده‏اند - تبيين كتاب وحى را بر عهده اهل بيت‏خود كه عالم به‏دقايق در رموز قرآن‏اند واگذار كرد و كتاب و عترت را به صورت‏دو امانت‏بزرگ به آنان سپرد.

عن النبى(ص) قال انى مخلف فيكم الثقلين كتاب الله و عترتى‏8اهل بيتى لن تضلوا ما تمسكتم بهما و انهما لن يفترقا حتى يرداعلى الحوض.[28]

رسول اكرم(ص) فرمود: من دو امانت‏سنگين را بين شما به جاى‏مى‏گذارم: يكى كتاب خداست و آن ديگر عترتم. - يعنى اهل بيتم مادامى كه به اين دو متمسك هستيد از گمراهى در امانيد و اين‏دو از هم جدا نمى‏شوند تا در كنار حوض، بر من وارد شوند.

ابن اثير كه از علماى بزرگ عامه است متن حديث را از رسول‏اكرم(ص) نقل كرده و در معنى كلمه ثقلين، چنين گفته است:

«سماهما ثقلين لان الاخذ بهما والعمل بهما ثقيل‏». ^[29]

پيشواى اسلام در باره قرآن و عترت، كلمه ثقلين را به كار برده،از اين جهت كه اخذ آن دو و عمل به آن دو بسى ثقيل و سنگين‏است.

و اميرالمؤمنين(ع) فرموده است:

«يا كميل! نحن الثقل الاصغر والقرآن الثقل الاكبر».[30]

على(ع) به كميل بن زياد فرموده است: اى كميل! ما ثقل اصغريم وقرآن شريف ثقل اكبر.

كسى كه مى‏خواهد بعد از رسول گرامى(ص) ، اراده خدا را از راه‏وحى بشناسد و طبق آن عمل نمايد بايد حتما از دو امانت‏بزرگ‏پيشواى اسلام استفاده كند و اراده الهى را از طريق كتاب و عترت‏بشناسد وگرنه از صراط مستقيم منحرف و دچار گمراهى و ضلالت‏مى‏شود و اين چهارمين علمى است كه امام كاظم(ع) خاطرنشان‏فرموده است.

ان تعرف ما يخرجك من دينك

چهارمين علمى كه فراگرفتنش لازم و ضرورى است آن است كه بدانى‏چه چيز تو را از دينت‏خارج مى‏كند و به راه ضلالت و گمراهى سوق‏مى‏دهد.

قبلا آورديم كه منصوربن حارثه از اصحاب امام صادق(ع) در مناظره‏با مخالفين گفت كه براى شناخت رضا و سخط خداوند بايد از وحى‏استفاده كرد، بنابراين حجت‏خداوند بين مردم، حضرت رسول اكرم‏است. گفتند: بلى، سپس ادامه داد و گفت: «قلت فحين مضى رسول‏الله(ص) من كان الحجه على خلقه؟ فقالوا:

القرآن فنظرت فى القرآن فاذا هو يخاصم به المرجى والقدرى‏والزنديق الذى لا يومن به حتى يغلب الرجال بخصومته فعرفت ان‏القرآن لا يكون حجه الا بقيم فما قال فيه من شى كان حقا، فقلت‏لهم:

من قيم القرآن فقالوا ابن مسعود قد كان يعلم و عمر يعلم وحذيفه يعلم، قلت كله‏»؟

قالوا: لا فلم اجد احدا يقال: انه يعرف ذلك كله الا عليا(ع) واذا كان الشى بين القوم فقال هذا: لا ادرى و قال هذا: لا ادرى وقال هذا: لا ادرى و قال هذا: انا ادرى فاشهد ان عليا(ع) كان‏قيم القرآن و كانت طاعته مفترضه و كان الحجه على الناس بعدرسول الله(ص)و ان ما قال فى القرآن فهو حق فقال(ع): رحمك ‏الله.[31]

گفتم: موقعى كه رسول گرامى(ص) از دنيا رفت، حجت‏خداوند بر خلق كيست؟ گفتند: قرآن.

نظر كردم ديدم مرجئه، قدريه، حتى زنديق كه به قرآن ايمان‏ندارد براى غلبه بر خصم خود به آن استدلال مى‏كند. با توجه به‏اين وضع دانستم كه قرآن به تنهايى حجت نيست مگر آن كه قيمى‏داشته باشد تا آنچه در باره قرآن مى‏گويد حق باشد.

از آنان پرسيدم قيم قرآن كيست؟ گفتند: ابن مسعود قرآن رامى‏داند، عمر مى‏داند، حذيفه مى‏داند. گفتم: اين‏ها تمام قرآن رامى‏دانند؟ در پاسخ گفتند: نه. پس نمى‏يابم احدى را كه در باره‏اش‏گفته شود تمام قرآن را مى‏داند جز حضرت على(ع). پس اگر چيزى‏«مبتلابه‏» مردم شود و ابن مسعود بگويد نمى‏دانم و عمر بگويدنمى‏دانم و حذيفه بگويد نمى‏دانم و على(ص) بگويد مى‏دانم، شهادت‏مى‏دهم كه على(ع) قيم قرآن است و طاعتش بر مردم واجب و او حجت‏خداوند است‏بر مردم بعد از رسول اكرم(ص) و آنچه در باره قرآن‏بگويد حق است. امام صادق(ع) او را در گفته‏هايش تاييد فرمود ودر باره‏اش دعا كرد كه خدايت رحمت كند.

از آنچه مذكور افتاد اين نتيجه به دست آمد كه پس از رحلت‏حضرت‏رسول(ص) كسانى از گمراهى در امانند كه حافظ كتاب و عترت باشندو از هر دو امانت پيامبر اسلام(ص) پيروى كنند، و كسانى در خطرگمراهى و انحرافند كه از دستور پيشواى اسلام سر باز زنند وگفته آن حضرت را در باره كتاب و عترت ناديده انگارند و قرآن‏شريف را كه يكى از دو امانت رهبر اسلام است نگاه دارند و عترت‏را كه حجت الهى و امانت دوم آن حضرت است ترك گويند. و چون‏براى فهم آيات قرآن مجيد مبين و معلم ندارند و نمى‏توانند تمام‏دقايق كتاب الهى را دريابند، به اراده الهى واقف نمى‏شوند وسرانجام از صراط مستقيم به انحراف گرايش مى‏يابند و از دين‏مرضى خداوند خارج مى‏شوند.

به موقع است دعاى مختصرى كه مرحوم محدث قمى از سيدبن طاووس ‏رضوان الله عليه نقل نموده در پايان اين حث‏بياوريم:

«اللهم عرفنى نفسك فانك ان لم تعرفنى نفسك لم اعرف رسولك‏اللهم عرفنى رسولك فانك ان لم تعرفنى رسولك لم اعرف حجتك‏اللهم عرفنى حجتك فانك ان لم تعرفنى حجتك ضللت عن دينى‏».

بار الها! خود را به من بشناسان، كه اگر خود را به من‏نشناسانى رسولت را نمى‏شناسم. بار الها! رسولت را به من‏بشناسان كه اگر رسول خود را بمن نشناسانى حجت تو را نمى‏شناسم.

بار الها! حجتت را به من بشناسان، كه اگر حجت‏خود را به من‏نشناسانى از دينم گمراه خواهم شد. ^[32]

محتواى اين دعا همان است كه در حديث امام كاظم(ع) آمده است.

در آغاز از معرفت‏حضرت رب العالمين كه پايه و اساس تعالى وتكامل است‏سخن مى‏گويد. سپس از معرفت رسول اكرم(ص) كه حامل وحى‏الهى و مبين اراده حضرت بارى تعالى است نام مى‏برد و پس از آن‏معرفت و شناخت‏حجت‏خدا كه به وسيله پيامبر معرفى مى‏شود درخواست و در پايان عرض مى‏كند بار الها اگر حجتت را به من‏نشناسانى در دينم گمراه مى‏شوم و اين جمله آخر دعا همان بندچهارم حديث امام است.

«والرابعه ان تعرف ما يخرجك من دينك‏».

چهارمين علم كه لازم است‏بدانى آن است كه عامل انحراف را ازصراط مستقيم بشناسى و بدانى چه چيز تو را از دين خدا خارج‏مى‏كند.