محمّد صادق مزينانى بايستگى حفظ حوزه هاى علميه به عنوان مهد تربيت و خاستگاه عالمان دينى و مجتهدان و برج ديده بانى جهان اسلام بر كسى پوشيده نيست.حراست گاه از كيان حوزه در برابر تهديدهاى بنيان برافكن داخلى و خارجى است و گاه از هويت صنفى و مكانت اجتماعى. اين دو كار بسيار اهميت دارند ولى حفظ هويت صنفى و مكانت اجتماعى اهميت فزون ترى دارد; زيرا چه بسا حوزه اى از لحاظ كمّى مهم بنماد و شمار افراد مشغول به تحصيل بسيار و همگان دقيق در فراگيرى و بحث و مناظره ولى از جامعه و رسالتهاى خويش به دور باشد.اين گونه حوزه ها به آكادميهاى علمى ما ندند نه به حوزه هايى كه رسالت پيامبران بر دوش دارند.كدام پيامبر سر در لاك خود داشته و تنها به فراگيرى دانش مى پرداخته است؟كدام پيامبر در برابر ستمكاران زمان خود ساكت بوده و محرومان و مظلومان در رنج و محروميت و شكنجه؟ بى گمان حوزه اى كه جايگاه پيامبرانه خويش را درك نكند حوزه اى است مرده و غيركارا كه بايد دست به كار شد و در كالبد آن نسيم حيات دميد.در دوران پر از فراز و نشيب پس از غيبت كبرى تاكنون عالمان بيدار آگاه و دلسوز بسيار بوده اند كه تلاش مى ورزيده اند تا حوزه ها از شاهراه رسالت پيامبرانه خود دور نشوند و اگر با حوزه اى رو به رو مى شدند كه رسالت خويش را پاس نمى داشتند به تلاش برمى خاستند و جانهاى خفته را بيدار مى كردند و اگر مانعى در كار بود به برداشتن آن همّت مى گماردند.عالمان بيدار و زمان شناس در دو جبهه در تكاپو بودند: هم در جبهه حفظ حوزه از گزند دشمنان و هم در جبهه حفظ جايگاه علمى و معنوى و رسالت بانى حوزه.با اين حال برخى از حوزه ها ماندگار شدند و برخى از ميان رفتند يا حوزه اى در ديارى رو به افول نهاد و در ديار ديگر حوزه اى به خاطر شرايط مساعد سربرآورد.اين حركتها اوجها و فرودها طلوعها و غروبها ادامه داشت تا اين كه استعمار پا در سرزمينهاى اسلامى گذارد و شرايط به كلى دگرگون شد.حركت استعمار و رويارويى آن با حوزه ها به گونه اى نبود كه اگر حوزه ديارى برچيده مى شود در ديار ديگر پا بگيرد.حركت عليه حوزه ها از درون خانه شروع شد. آنان كه رو به غرب داشتند و فرهنگ و تفكر آن را پذيرفته بودند در برنامه جديد كه هر چيز را با الگوگيرى از غرب سامان مى دادند جايى براى حوزه ها نمى ديدند و به حوزه ها به عنوان نهاد آموزشى كهنه كه دوران آن به سر آمده مى نگريستند و بدين تفكر پاى مى فشردند.اينان در آغازين روزهاى غربى سازى جامعه اسلامى با مخالفت حوزه ها رو به رو شدند و هر چه گام به گام به جلو مى نهادند بيشتر در باتلاق خودساخته فرو مى رفتند تا اين كه اين مردمان به ظاهر آداب و فرهنگ و تمدن ناگزير شدند باطن خود را بنمايانند. ديكتاتورها را بر سر كار آوردند تا با باز دارنده هاى پيشروى استعمار به مقابله برخيزند. اين شد كه در ايران اسلامى از رضاخان بهره بردند.رضاخان به دستور انگليسيان مبارزه همه جانبه اى را با حوزه هاى علميه به عنوان يكى از مهم ترين دشمن استعمار و پيشقراول حركتهاى ضداستعمارى آغاز كرد.او به دستور استعمارگران پس از برآورد تواناييهاى مادى و معنوى حوزه هاى علميه در سرتاسر ايران و شناسايى عالمان با نفوذ در سال 1306 براى فروپاشيدن حوزه ها دست به كار شد و اهرمهاى فشار را به كار گرفت و حيله ها و ترفندهاى بسيار به كار بست تا اين نهاد مقدس را از بيخ و بن بركند و جاده را براى ورود غرب استعمارگر صاف كند از جمله: از بين بردن قدرت سياسى ـ اجتماعى حوزه هاى علميه كاستن از نفوذ روحانيان با نفوذ تبليغات بسيار عليه روحانيان كهنه جلوه دادن برنامه هاى روحانيت تبعيد شخصيتهاى بزرگ علمى تلاش بسيار براى به دست گرفتن زمام حوزه ها برقرار كردن امتحان كشاندن روحانيان به سوى كارهاى دولتى تلاش براى كاستن نقش مراجع و علماى بزرگ و…در اين برهه حوزه علميه قم بيش از هر حوزه اى در كانون توجه ها بود. كم كم داشت به مركزى مهم تبديل مى شد.اين بود كه رضاخان دست نشانده استعمار در صدد بهانه اى بود براى رو در رويى با حوزه و ضربه زدن به كيان آن. آقاى حائرى با آگاهى از اين سياست براى حفظ حوزه قم تدابير ويژه اى به كار برد.
لطفا منتظر باشید ...
