حفظ حوزه های علمیه نسخه متنی

قضيّه هجوم رضاخان به قم و ضرب و شتم برخى از روحانيان و دستگيرى آقا باقفى به بهانه بى احترامى به خانواده سلطنتى و چگونگى برخورد آقاى حائرى با اين حادثه نمونه اى از موضع گيرى آگاهانه و مدبرانه اوست.

آقاى حائرى از آن جا كه در كار ساختن حوزه بود و حوزه از نظر علمى و تشكيلاتى بسيار ضعيف بود مصلحت را چنان ديد كه به دشمن بنماياند بر آن نيست كه عليه او كارى انجام دهد; از اين روى در برابر اين رخداد ناگوار سكوت

كرد و اعلام كرد: واكنش در برابر اين حادثه روا نيست1.

وى در اين سكوت هدفدار بود. مى دانست دشمن اگر در چنين شرايطى دست به كار شود حوزه چون نيروهاى قوى و محورى ندارد كه از جاى ديگر سر برآورند و بنايى پى بريزند از هم مى گسلد; از اين روى ساختن حوزه اى قوى را تكليف خود مى ديد نه رويارويى آشكار عليه سياستهاى رضاخانى.

اين سياست را در آن برهه زمانى بسيارى از بزرگان و صاحب نظران حوزوى و غيرحوزوى كه با شرايط آن روز ايران و تواناييهاى حوزه ها و سياست استعمارگران آشنايى دارند ستوده اند و آن را مايه بقاى حوزه هاى علميه دانسته اند2.

آقاى حائرى براساس اين بينش حتى هنگامى كه قم با حضور حاج آقا نوراللّه اصفهانى به كانون مبارزه عليه رضاشاه تبديل شده بود بى پروايى نكرد و همان برنامه خود را ادامه داد.

هرگاه به خاطر اين سكوت و احتياط مورد سؤال قرار مى گرفت در پاسخ مى گفت:

(من حفظ حوزه ها را اهمّ مى دانم3.)

البته سخن بالا به اين معنى نيست كه آقاى حائرى از حفظ رسالت و جايگاه حوزه غفلت ورزيده باشد بلكه او با همه احتياط و خوددارى كه در برابر رخدادهاى تلخ و ماجراجوييهاى رضاخان از خودنشان داده بود در قضيّه كشف حجاب از روى اعتراض و مخالفت با اين برنامه ضد اسلامى نماز جماعت و درسهاى حوزه را تعطيل كرد و مردم را به ايستادگى در برابر برنامه هاى ضددينى رضاخان فراخواند و با تلگرافى به رضاخان خشم خود را از اين كار زشت اعلام كرد4.

بنابراين آقاى حائرى نيز همانند ديگر مبارزان با سياستهاى استعمارى رضاخانى مخالف بود ولى به گونه اى دور انديشانه رفتار مى كرد كه بهانه اى به دست رضاخان براى حركتهاى نابخردانه ندهد و در اين سياست به توفيقهايى هم دست يافت.

آقاى بهبهانى درباره ايشان مى گويد:
(اگر آيت اللّه حائرى نبودند اين عمّامه
به سرها نبودند5.)

عظمت كار آقاى حائرى در جهت پاسدارى از حوزه قم آن گاه شناخته مى شود كه شناختى از حوزه قم در آن زمان داشته باشيم.

وقتى ايشان به حوزه قم وارد شد حوزه قم حوزه از هم گسسته و بى برنامه و بى رونق بود. مدارس مهم قم رو به ويرانى نهاده بودند و برخى از طالبان علم ترك اين حوزه كرده بودند و از درس و بحث جدّى خبرى نبود. اين مرد بزرگ وقتى چنين ديد آستين همت بالا زد و به بازسازى و تعمير مدارس پرداخت و افراد بسيارى را جذب حوزه كرد و براى درسها نظم و ترتيب خاصى برقرار ساخت و مقرراتى وضع كرد و برنامه آموزشى ريخت و با برنامه امتحانى ويژه تحصيل طلاب را به كنترل دقيق خود در آورد6.

تا پيش از ورود آقاى حائرى به قم و رونق آن حوزه نجف مركز حوزه هاى علميه شيعه به شمار مى آمد و علاقه مندان به تحصيل دانشهاى دينى ترجيح مى دادند كه مراحل تحصيلى خود را در حوزه نجف بگذرانند ولى با تلاشهاى پى گير ايشان در مدت كوتاهى برخلاف مخالفتهاى رژيم پهلوى با حوزه قم اين پايگاه مقدس محور حوزه هاى ايران شد. صدها مجتهد محقق اسلام شناس كه هر كدام نقش اساسى در رهبرى جامعه و حوزه هاى علميه داشته اند از تربيت شدگان حوزه درسى آن بزرگ مردند7.

اين حركت پس از آقاى حائرى با همه تنگناهايى كه دربار به وجود آورده بود با فراز و نشيبهايى ادامه يافت و در برهه اى كه آقاى بروجردى به دعوت بزرگان حوزه به قم شرفياب شد به اوج خود رسيد و از همه سو دگرگونيهايى رخ داد و حوزه قم بيش از پيش درخشيد و برفراز قرار گرفت.

پس از آقاى بروجردى شب پرستان به انكار خورشيد نشستند و بر آن شدند كه اين كانون پرخروش را به بوته فراموشى نهند و بى اعتناى به حوزه دست به كار شوند و هر كارى را كه از بيم آقاى بروجردى ناتمام گذارده بودند تمام كنند; امّا غافل از اين كه حوزه بر پايه هايى استوار بود كه در هم كوفتن آنها به آسانى
ممكن نبود.
امام بيدار بود و بر بر ج ديده بانى همه چيز و همه كس را زير نظر داشت و كوچك ترين حركت را رديابى مى كرد و هدف و برنامه دشمن را به مردم و اهل حوزه گزارش مى داد.
در يكى از اين گزارشهاى افشاگرانه مى گويد:
(هدف اجانب قرآن و روحانيت است. دستهاى ناپاك اجانب با دست اين قبيل دولتها قصد دارد قرآن را از ميان بردارد روحانيت را پايمال كند… آنها اسلام و روحانيت را براى اجراى مقاصد خود مضر و مانع مى دانند. اين سدّ بايد به دست دولتهاى مستبد شكسته شود موجوديت دستگاه رهين شكستن اين سدّ است8.)