مديريت و رهبري از ديدگاه شهيد مظلوم آيت‏اللّه‏ بهشتي - مدیریت و رهبری از دیدگاه شهید مظلوم آیت اللّه بهشتی نسخه متنی

مديريت و رهبري از ديدگاه شهيد مظلوم آيت‏اللّه‏ بهشتي

حجة‏الاسلام والمسلمين مسيح مهاجري

انسان، موجودي اجتماعي است كه از يكسو در ساختن محيط نقش دارد و از سوي ديگر، خود نيز از محيط تأثير مي‏پذيرد. در اين واقعيت ترديدي نيست كه انسانهاي آرمانخواه همواره توانسته‏اند بر محيط اجتماعي تأثير بگذارند و جوّ حاكم را تغيير دهند. بنابر اين، انسان بيش از اينكه منفعل باشد، فعال و سازنده است و همين اراده و خصلت انساني است كه تاريخ را مي‏سازد.

جامعه انساني در طول تاريخ، بستر حركتهاي فردي و جمعي متضاد بوده و جريانهاي حق‏طلب و خيرخواه همواره با جريانهاي باطل و مفسده‏جو درگير بوده‏اند. حركت نسبتا پرشتاب محيط اجتماعي بشر به سوي تكامل، علي‏رغم اين واقعيت انكارناپذير به اين دليل است كه نيروي عزم و اراده انساني با بهره‏گيري از هدايتهاي پيامبران الهي و در قالب "مسئوليت اجتماعي" نقش اساسي خود را در زمينه برداشتن موانع ايفا كرده و جامعه انساني را در جهت حق به پيش برده است.

در جريان اين سير تكاملي، نقش "مديريت و رهبري" در شكل‏گيري "مسئوليت اجتماعي" از اهميت زيادي برخوردار است. علاوه بر اين، تفهيم جايگاه واقعي مسئوليت اجتماعي به مردم و تشويق آنان به انجام دادن اين مسئوليت نيز از وظايف "مديريت و رهبري"، و همين عامل مهم است كه پيشرفت جوامع انساني را تضمين مي‏كند. اكنون با درك اين واقعيت، به بررسي مقوله مديريت و رهبري از ديدگاه شهيد مظلوم آيت‏اللّه‏ بهشتي مي‏پردازيم.

چكيده

در اين مقاله ويژگيهاي تفكر اجتماعي شهيد مظلوم آيت‏اللّه‏ دكتر بهشتي شامل توجه به نقش و جايگاه اساسي «نظام اجتماعي» در پيشرفت جامعه، نگاه آزادانديشانه، اعتقاد به حاكميت مكتب برگزيده مردم، تصميم‏گيري در مصلحت مردم با رعايت نظر مكتب توسط رهبر، اعتقاد به ضرورت آزادي مردم و كارآيي مديريت عملي براي اداره جامعه ارائه شده است.

يكي از بركات پيروزي انقلاب اسلامي تحول مفهوم مديريت و رهبري ديني در نظر و عمل است، شهيد بهشتي به عنوان يكي از متفكران اين نظام مقدس بر مباحث نظري و سيره عملي مديريت و رهبري ديني در حل نابسامانيهاي اقتصادي و اجتماعي تأكيد مي‏كند و براي رهبر، مدير و مردم در اوضاع گوناگون نقش خاصي قائل است. در نظام اجتماعي و حكومت ديني حاكميت مخصوص خداست و اعمال آن حق كساني است كه داراي قدرت استنباط احكام الهي و برخوردار از عدالت، شجاعت، مديريت، تدبير و داراي شناخت صحيح از جهان هستند و فردي كه اين شرايط را دارد، تحت عنوان «ولايت فقيه» عهده‏دار رهبري امت اسلامي است.

همچنين در اين مقاله مديريت و رهبري از ديدگاه شهيد مظلوم در چهار فصل مجزا با عنوانهاي: 1ـ مديريت و رهبري در مباحث نظري 2ـ مديريت و رهبري در ميدان عمل 3ـ مباحث جانبي مديريت 4ـ سيره عملي شهيد بهشتي در مديريت تنظيم و ارائه گرديده است.

ويژگيهاي تفكر اجتماعي شهيد بهشتي

قبل از ورود به مبحث مديريت و رهبري از ديدگاه شهيد بهشتي، لازم است برخي از ويژگيهاي تفكر اجتماعي اين متفكر بزرگ را برشماريم:

1ـ توجه به نقش و جايگاه اساسي "نظام اجتماعي" در پيشرفت جامعه، از ويژگيهاي تفكر اجتماعي شهيد مظلوم آيت‏اللّه‏ بهشتي است. در چارچوب ضرورت نظام اجتماعي براي اداره جامعه، آنجا كه سخن از چگونگي مديريت به ميان مي‏آيد، شهيد بهشتي با نفي "مديريت بسته" يا "قيّم مآبانه" و همچنين نفي اداره جامعه توسط توده مردم با شيوه مديريتي "از پايين به بالا" به دليل هرج و مرجي كه لازمه اين نوع مديريت است، روش اداره جامعه را بر اساس مكتبي توصيه مي‏كند كه خود آن جامعه پذيرفته باشد.1 در اين روش، خطوط كلي نظم و اداره جامعه در بعد سياست، اقتصاد، مديريت، فرهنگ، تعليم و تربيت، فرهنگ عمومي، پزشكي، خدمات و... بر اساس مكتب پذيرفته شده آن جامعه تعيين مي‏شود.2