سنخ قضایای حسن و قبح در دیدگاه محققان اسلامی (2) نسخه متنی

از اين مطالب روشن مى‏شود كه در واقع محقق اصفهانى سه كار مى‏كند و سه امر جدا و مستقل را بيان مى‏نمايد:

1. مصلحت و مفسده‏ى واقعى و خارجى.

2. مرحله‏ى درك عقلا بر سزاوارى و صحت مدح و ذم‏و ديدن صحت فعل و عدم آن.

3. درك عقلى حسن فعل و قبح آن از جانب عقلا كه بر طبق درك اول و اتفاق عقلا بر آن صورت مى‏گيرد و عملى جداى از مرحله‏ى دوم مى‏باشد.

خلاصه اين كه، گاهى اوقات التفات به يك شى‏ء مى‏شود و ديده مى‏شود كه مصلحت دار است و قابليت مدح و ذم را دارد بدون توجه به لحاظ اتفاق عقلا بر آن.

و سپس با التفات ثانى به اين امر توجه مى‏شود كه اين حكم به مدح و ذم از اتفاق عقلا برخاسته است و اتفاق عقلا در معناى آن خوابيده است. كه حسن و قبح به اين معنا مورد نظر و محل اختلاف محققان است.

بررسى احتمال پنجم:

اين احتمال هم گرچه از سر دقت و تامل و باريك بينى خاصى در كلمات محقق اصفهانى برخاسته است اما بعيد به نظر مى‏رسد كه محقق اصفهانى قصد بيان اين معنا را داشته باشد لا اقل از ظهور بيان ايشان نمى‏توان چنين چيزى را فهميد. اما با اين همه ما اشكال خاصى بر اين نظريه نداشته وجايى را براى آن باز مى‏گذاريم. شايد با تعمق بيشتر در كلمات محقق اصفهانى خوانندگان گرامى بتوانند اين معنا را استظهار كنند.