ديدگاه ممنوع بودن ساخت مجسمه جاندار و غير جاندار در كتابهاى فقهى،به عنوان يك قول مطرح شده و شمارىمانند شهيد و محقق اردبيلى،به محقق حلى و علامه نسبت دادهاند.شيخ انصارى نيز،بدون اين كه گوينده را مشخص كند و يا از نسبت دهنده نامى ببرد،آن را به عنوان يكى از ديدگاه در مسأله شمرده است.خواه اين برداشت و اسناد تمام باشد،يا ناتمام،مهم پرداختن به دليلهاى اين ديدگاه، يا انگاره است.دليل مهم،چنان كه شيخ انصارى بيان كرده، در حقيقت عبارت است از مقتضاى جمع بين روايات.يك دسته از روايات،دلالت بر حرام بودن تصوير دارند كه فراگيرند،هم مجسمه و نقاشى و جاندار و غير جاندار را در بر مىگيرد. دسته ديگر دلالت بر جايز بودن تصوير دارند.اخبار حرام بودن،به اخبار جايز بودن تخصيص زده مىشوند و در نتيجه، حكم به حرام بودن مجسمه سازى و جايز بودن نقاشى،داده مىشود.زيرا قدر متيقن از جايز بودن،به حكم انصراف و ظهور ناشى از چيرگى كاربد و چيرگى وجودى،ويژه نقاشى است،چه جاندار و چه غير جاندارد.با توجه به اشكالهايى كه بر اين استدلال شده،از جمله اين ظهور و انصراف برخاسته از غلبه وجودى و كاربدى است.اگر در مورد عكس صادق نباشد،دست كم،بر مدعى ناتمام است.بنابراين،اين دديگاه مخدوش و ناتمام است.
حرام بودن نقاشى جاندران
شمارى از فقيهان، كشيدن عكس و شكل جانداران را با دست و ابزار نقاشى، مثل قلم مو بر روى كاغذ،پارچه،ديوار و...حرام مىدانند،همانند پيكرتراشى و تنديس موجود جاندار.سخنان ابن ادريس، علامه از فقهاى پيشين و شهيد ثانى، فاضل نراقى و شيخ انصارى و بعضى از فقهاى معاصر،بر اين مطلب دلالت روشن دارد و از اطلاق كلام شمارى ديگر نيز،اين ديدگاه در خور استفاده است.آنچه مهم است بحث و بررسى دليلهاى ديدگاه است،كمى و زيادى طرفداران آن و نيز درستى و نادرستى اسناد آن به بعضى خيلى مهم نيست.آن اندازه كه جست و جو كرديم،از همه بهتر و به شرحتر،شيخ انصارى به استدلال و اقامه برهان،بر اين رأى پرداخته است. مجموع دليلهاى شيخ بر اثبات اين ديدگاه به هشت دليل مىرسد.1.روايت حسين بن زيد.2.روايت ابى بصير.3.روايت تحف العقول.4.رواياتى كه دلالت دارند بر اين كه چهره نگاران بايد در روز قيامت روح بدمند.5.حديث صحيح محمد بن مسلم.6.روايت اصبغ بن نباته.7.حمل روايات منع بر خصوص نقاشى،با در نظر گرفتن جوّ و شرايط صدور روايات.8.استدلال به حكمت حرام بودن مجسمه سازى.لكن دليل مهم ديگر فقيهان همسو با شيخ در اين مدعى، همانا اطلاق رواياتى است كه از چهره نگارى باز داشتهاند كه ظهور،هم در مجسه و هم نقاشى دارند.در نتيجه،چنانكه ساخت مجسمه جاندار حرام است،كشيدن عكس و نقش آن نيز حرام خواهد بود،به همان دليل باز داشتن از چهرهنگارى.يادآورى:تمامى دليلهاى هشتگانه شيخ انصارى را به شرح در اصل مقاله، بيان كردهايم.
نقد و بررسى
گروهى از محققان فقهاى أخبر،تمامى وجوه و دليلهاى هشتگانه شيخ انصارى را مورد مناقشه سندى و دلالتى قرار دادهاند و در نتيجه، حكم به حرام بودن نقاشى جانداران را به استناد اين دليلها ناتمام دانستهاند.از اين گروه است آقاى خوئى،امام خمينى و بسيارى اط شارحان مكاسب نيز،همه اين دليلها را مورد مناقشه و اشكال قرار دادهاند كه به شرح در اصل مقاله بيان شده است.يادآورى:با توجه به ناتمام بودن دليلهاى شيخ انصارى در ثابت كردن حرام بودن نقاشى جاندار،حكم به حرام بودن ساخت مجسمه جاندار نيز،به استناد اين مشكل مىشود.
حرام بودن ساخت مجسمه جانداران
ناروايى ساختن مجسمه جانداران، در كتابهاى فقهى به عنوان يك حكم مشهور و معروف فقهى شناخته شده است و بسيارى بر آن ادعاى اتفاق، بلكه اجماع كردهاند.دليل مهم اين ديدگاه اجماع و اخبار است.در مقاله در يك تحقيق دقيق و دراز درباره اجماعِ مورد ادعا و طرح يك بررسى فراگير درباره روايات و دسته بندى آنها از زاويههاى گوناگون به شانزده دسته،هم اجماع و هو روايات از نظر سندى و دلالى،مورد نقد و مناقشه قرار گرفته و در پايان، ضمن يك جمع بندى چنين آمده است:تا به اكنون درباره ديدگاه معروف درباره مجسمه سازى و نقاشى بررسى و تحقيق به عمل آمد و نتيجه مطالب اين شد.1.قولِ به حرام بودن مجسمه سازى و نقاشى،به طور فراگير چه جاندار و جه بى جان كه به ابو صلاح حلبى و قاضى بن براج نسبت داده شده است.دليل در خور اعتمادى ندارد.چنانكه روشن شد،بيشتر نزديك به اتفاق فقها نيز،آن را نپذيرفتهاند.2.ديدگاه حرام بودنِ مجسمه سازى، چه جاندار يا بى جان و جايز بودن نقاشى هر گونه آن،اين ديدگاه به ظاهر كلام شيخ مفيد، شيخ طوسى و محقق حلى و جمع ديگرى اسناد داده شده است.در رد+ اين ديدگاه،از موافقت بسيارى از بزرگان بر خورداريم.3.حرام بودن ساخت مجسمه و نقاشى جانداران كه گروهى از فقيهان،مانند:ابن ادريس، شهيد ثانى و شيخ انصارى آن را اختيار و تقويت كرده بودند و چنانكه بحث شد،همه دليلهاى هشتگانه اين ديدگاه، به طور دقيق به شرح،نقل و نقد و ردّ شد.در ردّ اين ديدگاه نيز،خيلى از بزرگان فقه و صاحب نظران با ما همراهى دارند.4.حرام بودن ساخت مجسمه جانداران كه بر آن ادعاى اتفاق، بلكه اجماع شد و بسيارى از فقيهان، آن را پذيرفتهاند و اين قسم از مجسمه سازى را مصب اجماع و محط روايات دانستهاند،لكن، با بحث دراز دامنى كه انجام گرفت،روشن شد اجماع، كه از ديدگاه گروهى، تنها دليل مرود اعتماد اين نظريه است،اشكالهايى دارد كه بر اساس مبانى پژوهشهاى خودِ باورمندان به اين نظريه اشكالهايى دارد و غير در خور پاسخ است و در نتيجه،اجماع غير در خور اعتماد است و امّا روايات نيز،بسيارى از نظر سند و دلالت، غير در خور اعتمادند.و تمسك به شهرت عملى براى جبران ضعف سند روايات،چنان كه روشن كرديم، ناتمام است ودر نتيجه،دليل در خور پذيرش و مدرك مورد اعتمادى در حكم به حرام بودن وجود ندارد و اگر با اين همه،احتمال حرام بودن داده شود،خواست تحقيق در شبه حكميه تحريميه، براءت و حكم به اباحه است،چنانكه شمارى از اساتيد بزرگوار فقه و اصول نيز،پس از تحقيق و بررسيهاى دقيق فقهى و اصولى، به همين نتيجه رسيدهاند. جايز بودن پيكر تراشى و چهره نگارىنتيجه بحث و بررسيهاى پيشين، با نقل و نقد و رد+ دليلهاى باورمندان به حرام بودن ساخت مجسمه و نقاشى جاندار و بى جان اين شد كه برابر ترازهاى اصولى و فقهى،حكم به حرام بودن،دليل معتبر ندارد.
لطفا منتظر باشید ...
