ادهم خلخالي ، با تخلّص عزلتي ، واعظ قرشي ، فرزند غازي بيگ خلخالي ، از مردان راه و صافي ضميران دل آگاه و شاعران شيرين گفتار و تركان پارسي گوي قرن يازدهم هجري است . در حوزؤ علميّؤ اصفهان ، در دورؤ ميرداماد و شيخ بهائي ، كسب علوم و معارف كرده است . بعد از تحصيلات بسيار ، تدريس دارالارشاد اردبيل بدو مفوّض شده است . در ملحقات ولايت تبريز به عارفي صاحبدل برخورده ، شوري عظيم به هم رسانيده ، ترك رسوم ظاهر مي كند و به عبادت حضرت باري مشغول مي گردد ، و مدّتي در دهخوارقان منزوي مي شود . از اين رهگذر سكنؤ آن سامان دست ارادت بدو داده مريد اطوار او مي گردند . وي در آنجا به هدايت مردم و تأليف نظم و نثر مي پرداخت و در پايان عمر در خطّؤ دارالارشاد معتكف شد و در سال 1052 هجري قمري به رحمت حق تعالي پيوست . ادهم خلخالي در موضوعات عديده از جمله : اخلاق ، تفسير قرآن كريم ، اصول عقايد اماميّه ، عرفان ، موعظه و آداب زندگي ، رساله هايي با انشايي نمكين و مأنوس با زبان اهل حال و عباراتي پرسوز و گداز پرداخته است . خوشبختانه پاره اي از اين آثار از دستبرد حوادث دوران مصون مانده است ، همچون صحائف الوداد و مكاتيب الاتّحــــاد ، هدايت نامه ، اربعين ، مصباح المشكات ، مشرق الانوار ، هشت بهشت ، معيارالعمر والعمــــــــل ، سبحات الانوار ، مجموعؤ اشعار ، مخاطبة النفس ، بهارستان ، تفسير سورؤ فاتحة الكتـــــــــاب ، لطائف المواقف ، ترجمؤ اعتقادات ( از شيخ بهاءالدين محمد عاملي ) و لوازم الدين در ترجمه و شرح باب حادي عشر علاّمؤ حلّي . تفصيل شرح حال ادهم خلخالي در كتاب قصص الخاقاني ( نسخؤ خطّي كتابخانؤ مجلس شوراي اسلامي ، ش 3955 ) و ديگر تذكره ها آمده است و آنچه نگارنده آورده خلاصه اي از آنهاست . نسخه هاي خطي رسالات او در كتابخانه هاي دانشگاه تهران ، مجلس ، آستان قدس و ديگر كتابخانه ها موجود است و اكنون توسّط راقم اين سطور در دست بررسي ، بازنويسي و آماده سازي براي نشر است . اينك لوازم الدين ادهم خلخالي در برابر نظر خوانندؤ ارجمند است . اين رساله ترجمه و توضيح باب يازدهم كتاب منهاج الصّلاح في مختصر المصباح علاّمؤ حلّي است ، مشتمل بر خلاصؤ مسائل كلام و اصول عقايد اماميّه بر وجهي كه اكثر انام از خواندن و شنيدن آن بهره گيرند و نوباوگان در مدرسه بخوانند و شب در خانه مطالعه كنند تا گوشها از آن پر گردد و وجوب تعلّم مسائل آن بر همه ظاهر شود ، و گاهي در بارؤ بعضي از عبارات آن تفصيلي داده شده است . اين رساله در سال 1037 از تاريخ هجرت در بلدؤ طيبّؤ تبريز به درخواست جمعي به نام لوازم الدين در علم كلام سمت ترجمه و تحرير يافته است . از لوازم الدين فقط يك نسخؤ خطّي سراغ داريم كه به شمارؤ 968 بخش حكمت كتابخانؤ آستان قدس رضوي در مشهد ، به قطع رحلي بلند در چهار برگ و سه ستون ، وسط و كنار ، به خط نستعليق موجود است ، مشتمل بر يك مقدّمه و هفت فصل : مقدّمه در لزوم تحصيل علم به اصول دين ، فصل اوّل در اثبات وجود باري تعالي ، فصل دوم در صفات ثبوتي حضرت باري ، فصل سوم در صفات سلبي حضرت بيچون ، فصل چهارم در عدل حق تعالي ، فصل پنجم در بيان نبوّت ، فصل ششم در امامت ، فصل هفتم در اثبات قيامت و معاد جسماني و روحاني .
لطفا منتظر باشید ...
