حماسه دینی در ادب پارسی (3) نسخه متنی

حمله حيدري راجي حدود 30000 بيت است (هدايت به اشتباه آن را 20000 دانسته است)5 و حجم آن بيش از كتاب باذل است. اين منظومه چنين آغاز مي‏شود:

ابيات پاياني كتاب هم چنين است:

او مكرر تخلص خود را ذكر كرده است:

و يا:

و يا:

او بارها به ستايش سخن خود پرداخته است:

و يا:

او در چند جا خود را برتر از فردوسي معرفي مي‏كند اما تقليد او از شاهنامه بسيار آشكار است و گاهي خود نيز به آن اعتراف كرده و به تعظيم فردوسي پرداخته است:

راجي اين كتاب را به درخواست ظهيرالدوله حاكم قاجار سرود و آن را به او تقديم كرد. محمد ابراهيم خان ظهيرالدوله قاجار برادرزاده آقامحمدخان سرسلسله قاجار و پسرعموي فتحعليشاه بود. پدرش مهدي قلي‏خان نام داشت و خودش از سال 1218 تا 1240 هجري حاكم كرمان و سرحددار بلوچستان بود. او حاكمي ديندار و اهل شعر و ادب بود و خود به «طغرل» تخلص مي‏كرد. حاجي محمد كريم خان قاجار رئيس شيخيه كرمان فرزند او بوده است و راجي در جاي جاي كتابش به مدح ظهيرالدوله پرداخته است. شاعري خود را مديون او مي‏داند. او را عاشق مولا، عليه‏السلام، توصيف مي‏كند و مي‏گويد به حكم او از مدح‏گويي پادشاهان و حكمرانان اجتناب كرده و به مدح مولا، عليه‏السلام، مشغول شده است. راجي همچنين در ابياتي ظهيرالدوله را از محمود غزنوي قدرشناس‏تر معرفي مي‏كند و به توصيف آباري و عدالت او در كرمان مي‏پردازد.

راجي در جاي جاي منظومه‏اش به مدح مولا، عليه‏السلام، مي‏پردازد و مي‏گويد:

براي آشنايي بيشتر با اين كتاب ابياتي را كه به وصف كندن در قلعه خيبر توسط مولا مي‏پردازد نقل مي‏كنيم:

از معروفترين ابيات راجي كه هنوز هم گهگاه در مجالس روضه خوانده مي‏شود دوبيتي است كه در وصف سيدالشهدا سروده است:

يكي از ويژگيهاي كتاب راجي «ساقي‏نامه» هاي فراوان منظومه اوست. البته منظومه‏هاي حماسي قبلي همچون حمله باذل و ديگران هم ساقي‏نامه سروده‏اند اما تعداد ساقي‏نامه‏هاي كتاب راجي بسيار بيشتر است. در اين كتاب 24 ساقي‏نامه در قسمتهاي مختلف آمده كه بلندترين آنها در آغاز واقعه بدر كبري است كه مجموعا 212 بيت است و كوتاهترين آنها روانه شدن حضرت علي، عليه‏السلام، است به جنگ كه 9 بيت مي‏شود.6 اولين ساقي‏نامه كتاب 69 بيت است و «در تعريف ساقي‏نامه» نام دارد. اين ساقي‏نامه‏ها مجموعا 1224 بيت از كتاب را شامل مي‏شود و اين جدا از مدايحي است كه در پايان ساقي‏نامه‏ها آمده است. «از اين جهت او بايد جزو ساقي‏نامه سراياني به حساب آيد كه ساقي‏نامه‏هاي طولاني سروده‏اند، يعني در رديف كساني چون طغراي شهدي، ظهوري ترشيزي، اميري تهراني»7 كوتاهترين ساقي‏نامه راجي چنين است: