3 ـ بُعد اجتماعي: گامي در راه برقراري عدالت اجتماعي - فلسفه وجوب روزه نسخه متنی

قال الرضا ـ عليه السلام: «فان قال: فلم امروا بالصوم؟ قيل لكي يعرفوا الم الجوع والعطش، فليستدلوا علي فقر الآخرة، وليكون الصائم خاشعا ذليلاً مستكينا مأجورا محتسبا عارفا صابرا علي ما اصابه من الجوع والعطش، فيستوجب الثواب مع ما فيه من الانكسار عن الشهوات وليكون ذلك واعظا لهم في العاجل، و رائضا لهم علي اداء ما كلفهم و ذليلاً لهم في الاجل و ليعرفوا شدة مبلغ ذلك علي اهل الفقر والمسكنة في الدنيا، فيؤدوا اليهم ما افترض الله لهم في اموالهم»15 اگر بپرسند چرا روزه واجب شده است؟ پاسخ آن است كه درد گرسنگي و تشنگي را بدانند، و از اين راه پي به فقر و بي‏زاد و توشه بودن آخرت ببرند، و براي اينكه روزه دار بر اثر ناراحتي كه از گرسنگي و تشنگي برايش پيش آمده فروتني كند و كوچكي كند و نيازمندي نشان دهد تا اجر ببرد و به حساب آورد كار خويش را و بشناسد و پايداري و مقاومت كند بر آن، و از اين جهات مستحق اجر شود، با آنچه كه در آن است از قبيل جلوگيري از طغيان شهوات و كنترل هواها، و اينكه موجب عبرت و موعظه‏اي باشد براي آنها در اين دنيا، و تمريني باشد براي انجام تكاليف، و راهنمايي باشد براي آنها در عالم ديگر، و بشناسند شدت مشكلات فقرا و بينوايان را در دنيا، و آنچه را كه خداوند در اموالشان براي مساكين و تهيدستان واجب كرده ادا كنند.

در اين حديث شريف امام رضا(ع) فلسفه وجوب روزه را بيان نمودند؛ علاوه بر بعد اخروي كه يادآوري گرسنگي و تشنگي روز قيامت بود، توجه به مشكلات فقرا و بينوايان هم وجود داشت كه اين مربوط به بعد اجتماعي است كه در قسمت بعد پيرامون آن بحث خواهد شد.

در جايي ديگر امام رضا (ع) چنين مي‏فرمايد: «انما امروا بالصوم لكي يعرفوا الم الجوع والعطش فيستدلوا علي فقر الآخرة»16مردم به انجام روزه امر شدند تا گرسنگي و تشنگي را بفهمند و به واسطه آن فقر و بيچارگي آخرت را درك كنند.

پيامبر اكرم(ص) در خطبه شعبانيه مي‏فرمايد: «و ذكروا بجوعكم و عطشكم جوع يوم القيامة و عطشه»17 و ياد آوريد از گرسنگي و تشنگي روزه داريتان، گرسنگي و تشنگي‏هاي روز قيامت را.

آنچه از مجموع روايات اين باب استفاده شد، يادآوري و توجه به آخرت از راه گرسنگي و تشنگي روزه بود و اينكه آن انساني كه با روزه سختيها و مشكلات را تحمل مي‏كند، در اين هنگام توجه به فقر و مشكلات روز قيامت بكند.

3 ـ بُعد اجتماعي: گامي در راه برقراري عدالت اجتماعي

بعد اجتماعي روزه بر كسي پوشيده نيست. روزه يك درس مساوات و برابري در ميان افراد اجتماع است كه با انجام آن، افراد متمكن هم وضع گرسنگان و محرومان اجتماع را به طور محسوس درمي‏يابند و با صرفه جويي در غذاي شبانه روزي خود مي‏توانند به كمك آنها بشتابند.

البته ممكن است با توصيف حال گرسنگان و محرومان، سيران را متوجه حال گرسنگان ساخت، ولي اگر اين مسأله جنبه حسي و عيني به خود بگيرد اثر ديگري دارد، روزه به اين موضوع مهم اجتماعي رنگ حسي مي‏دهد، لذا در حديث معروفي از امام صادق(ع) نقل شده كه هشام بن حكم از علت تشريع روزه پرسيد، امام(ع) فرمود: «انما فرض الله الصيام ليستوي به الغني والفقير و ذلك انّ الغني لم يكن ليجد مسّ الجوع فيرحم الفقير، و انّ الغني كلما اراد شيئا قدر عليه، فاراد الله تعالي ان يستوي بين خلقه، و ان يذيق الغني مسّ الجوع والالم، ليرق علي الضعيف و يرحم الجائع»18 روزه به اين دليل واجب شده است كه ميان فقير و غني مساوات برقرار گردد، و اين به خاطر آن است كه غني طعم گرسنگي را بچشد و نسبت به فقير اداي حق كند، چرا كه اغنياء معمولاً هرچه بخواهند برايشان فراهم است؛ خدا مي‏خواهد ميان بندگان خود مساوات باشد، و طعم گرسنگي و درد و رنج را به اغنيا بچشاند تا به ضعيفان و گرسنگان رحم كنند.

عن حمزة بن محمد قال: «كتبت الي ابي محمد العسكري عليه السلام: لم فرض الله عزّوجلّ الصوم؟ فورد في الجواب: ليجد الغني مسّ الجوع فيمنّ علي الفقير»19از حمزة بن محمد است كه گفت: به ابي محمد عسكري نوشتم: چرا خداوند عزوجل روزه را واجب كرده است؟ در جواب آن آمد: تا غني حال گرسنگي را بچشد و به فقير احسان كند.

حدثنا جعفر بن محمد بن حمزة قال: «كتبت الي ابي محمد الحسن(ع): أساله لم فرض الله الصوم؟ فكتب اليّ: فرض الله تعالي الصوم ليجد الغني مضض الجوع ليحنو علي الفقير»20 جعفر بن محمد بن حمزه در گفت و گويي با ما گفت: به ابي محمد الحسن (ع) نوشتم: از او پرسيدم كه چرا خداوند روزه را واجب كرد؟ برايم نوشت: خداوند تعالي روزه را واجب كرد تا غني حس گرسنگي را بچشد تا بر فقير مهر ورزد.

از مجموع اين روايات استفاده مي‏شود كه يكي از دلايل وجوب روزه، گامي در راه برقراري عدالت اجتماعي است تا انسان غني و ثروتمند با روزه گرفتن درد گرسنگي و فقر و بيچارگي محرومان و بينوايان را درك كند و كمكي به فقرا بنمايد. چقدر زياد هستند افرادي كه گرسنه و فقير و محتاج هستند و كم نيستند افرادي كه غني و ثروتمند مي‏باشند. چقدر خوب است كه انسانهاي ثروتمند، در ماه مبارك رمضان به فكر محرومان و فقرا باشند و گامي در راه برقراري عدالت اجتماعي بردارند و هر مقدار كه امكان دارد، به آنها كمك نمايند. راستي اگر كشورهاي ثروتمند جهان، چند روز را در سال روزه بدارند و طعم گرسنگي را بچشند، باز هم اين همه گرسنه در جهان وجود خواهد داشت؟!

4ـ بُعد جسماني: صحت و سلامتي جسم

در طب امروز و همچنين طب قديم، اثر معجزه آساي «امساك» در درمان بيماريها به اثبات رسيده است. عامل بسياري از بيماريها، زياده روي در خوردن غذاهاي مختلف است؛ چون مواد اضافي جذب نشده به صورت چربيهاي مزاحم در نقاط مختلف بدن، يا چربي و قند اضافي درخون باقي مي‏ماند، اين مواد اضافي در لابلاي عضلات بدن در واقع لجنزارهاي متعفني براي پرورش انواع ميكروبها و بيماريهاي عفوني هستند، بهترين راه مبارزه با اين بيماريها، نابود كردن اين لجنزارها از طريق امساك و روزه است.

روزه زباله‏ها و مواد اضافي و جذب نشده بدن را مي‏سوزاند و در واقع بدن را خانه تكاني مي‏كند.

روزه نوعي استراحت براي دستگاه گوارشي و عامل مؤثري براي سرويس آن مي‏باشد. از آنجا كه اين دستگاه در تمام سال به طور دايم مشغول كار است، اين استراحت براي آن لازم است. بديهي است شخص روزه دار طبق دستور اسلام، به هنگام افطار و سحر نبايد در غذا افراط و زياده روي كند، تا از اين اثر بهداشتي نتيجه كامل بگيرد! در غير اين صورت ممكن است نتيجه بر عكس شود.

در حديث معروفي پيامبر(ص) مي‏فرمايد: «صوموا تصحوا»21 روزه بگيريد تا سالم شويد.

و در جايي ديگر پيامبر اكرم(ص) مي‏فرمايد: «والمعدة بيت كل داء و الحمية رأس كل داء» معده خانه تمام دردها و امساك بالاترين داروهاست.

بنابراين، روزه بهترين وسيله براي بهداشت جسم واستراحت معده است، مخصوصا يك ماه و روزه در سال براي حفظ صحت و سلامتي بدن كسي كه عادت به پرخوري دارد بسيار مفيد است.