مقدّمه - کتاب توبه نسخه متنی

مقدّمه

اين نخستين كتاب از بخش «منجيات المحجّة البيضاء فى تهذيب الاحياء» است.

بسم اللّه الرحمن الرحيم و به نستعين

خداوندى را مىستايم كه هر كتابى به ستايش او و هر گفتارى با نام او آغاز مىشود. بهشتيان در سراى آخرت به سپاس او متنعم مىشوند، و تيره بختان با نام او تسلى مىيابند؛ هر چند در پيش روى آنها پرده اند اخته شده، و ميان آنها و نيكبختان باره اى كشيده شده است: «له باب باطنه فيه الرحمة و ظاهره من قبله العذاب.»

در پيشگاه او توبه مىكنيم، توبه كسى كه ايمان دارد او «رب الا رباب و مسبب الا سباب» است و به او اميد داريم؛ اميد كسى كه يقين دارد او فرمانروايى مهربان و آمرزنده و توبه پذير است و اين اميد خود را با بيم مىآميزيم بيم؛ و اميد كسى كه شك ندارد او با اين كه آمرزنده گناهان و پذيرنده توبه گنهكاران است كيفر دهنده اى سخت مىباشد.

بر پيامبرش محمّد صلّى الله عليه وآله وسلّم و بر خاندان پاك او و ياران گرامى اش درود مىفرستيم؛ درودى كه ما را در روز عرض (اعمال) و حساب از هول مطلّع برهاند، و قرب الَّهى و فرجام نيك را براى ما فراهم سازد.

امّا بعد. توبه از گناه ها و بازگشت به سوى پرده پوش عيب ها و داناى غيب ها، آغاز راه سالكان و سرمايه رستگاران، و نخستين گام مريدان، و كليد هدايت منحرفان، و آغاز گزينش مقرّبان و طريقه پدر ما آدم است كه درود خداوند بر او و ديگر پيامبران باد.

چقدر سزاوار است كه فرزندان به پدران و نياكان خويش اقتدا كنند! اگر آدمى به گناه آلايد و مرتكب خلاف شود شگفتى ندارد، چه اين مقتضاى طبع اوست، و آن كه به پدر خود ماند گناهى نكرده است. ليكن اگر پدر شكستگى را جبران و ويرانى را عمران كند بر فرزندان است كه در هر دو طرف نفى و اثبات و وجود و عدم به پدر شباهت جويند از او پيروى كنند. آدم ابوالبشر از عمل گذشته خود پشيمان شد، و دندان هر چه را پشيمانى آور است كشيد؛ از اين رو هر كس او را فقط در گناه پيشواى خود قرار دهد، بى آن كه در توبه از او پيروى كند دچار لغزش شده است. بلكه خود را براى خير و نيكى خالص كرد شيوه فرشتگان مقرب است و اختصاص دادن وجود خويش به كارهاى بد بى آن كه در صدد تلافى بر آيد خوى شيطان هاست، و بازگشت به خوبى پس از وقوع در بدى ضرورى آدميان است. بنابراين هر كس وجود خود را وقف خير و نيكى كند در پيشگاه خداوند متعال به منزله فرشته مقرب است، و هر كه آن را به ارتكاب بدى اختصاص دهد در حكم شيطان است، و كسى كه با بازگشت به خير و نيكى و شرّ و بدى را تلافى كند در حقيقت انسان است. براى اين كه در سرنوشت انسان دو آميزه به هم پيوند يافته و دو خوى قرين هم شده است، چه هر انسانى مصحح و تعيين كننده نسب خويش است، يا به فرشته منسوب است و يا به آدم و يا به شيطان. تا به خدا بازگشت مىكند به سبب ملازمت حدود انسانيت بر صحت نسب خود تا آدم اقامه برهان كرده، و آن كه بر طغيان و سركشى اصرار مىورزد نسب شيطانى خود را به ثبوت رسانيده است. امّا اين كه انسان بتواند خير محض باشد تا نسب خود را به فرشتگان برساند امرى است كه از حدّ امكان بيرون است، زيرا شرّ و بدى در سرشت آدمى بسختى عجين شده است و رهايى از آن تنها با يكى از دو آتش پشيمانى يا آتش دوزخ امكان پذير مىباشد. از اين رو سوزش آتش در خالص گردانيدن انسان پليدى هاى شيطان ضرورى است. اينك بر تو است كه كمترين شرّ را انتخاب كنى، و پيش از آن كه بساط اختيار تو بر چيده شود و به سراى اضطرار كشانيده شوى آتش سبك تر بشتابى، چه سراى اضطرار يا بهشت است يا دوزخ.

چون توبه در عرصه دين از چنين موقعيتى برخوردار است لازم است در سرآغاز بخش منجيات قرار داده شود و ضرورى است حقيقت و شروط و اسباب و علامات و ثمرات و آفات مانع از تحقق آن را شرح دهيم، و داروها و چاره سازى هايى كه توبه را ممكن و ميسّر مىسازد به نگارش درآوريم، اين مسائل ضمن چهار ركن ذكر مىشود:

ركن اوّل

درباره نفس توبه و بيان تعريف و حقيقت آن و اين كه توبه واجبى فورى بر همه اشخاص در همه احوال است و ذكر اين كه اگر صحيح واقع شود مقبول خواهد بود.

ركن دوم

پيرامون چيزهايى است كه بايد از آنها توبه كرد و آنها گناهانند، و بيان تقسيم آنها به صغاير و كباير، و نيز ذكر آنچه مربوط به بندگان و يا متعلق به حقوق الَّهى است، و بيان چگونگى توزيع درجات و دركات بر حسب حسنات و سيّئات اعمال، و هم توضيح اسبابى كه موجب كبيره شدن گناهان صغيره است.

ركن سوّم

در بيان شرايط دوام توبه و چگونگى تدارك مظالم گذشته و جبران گناهان، و ذكر اقسام توبه كنندگان در مداومت توبه.

ركن چهارم

در بيان اسبابى است كه باعث توبه مىشود، و چگونگى درمان عقده اصرار گنهكاران بر گناه با بيان اين چهار ركن به خواست خداوند

منظور ما پيرامون توبه به اتمام خواهد رسيد.