فصل اول، آداب بايسته عالمان: - نگاهی به‏ کتاب های اخلاقی‏ ویژه حوزویان نسخه متنی

.3 اشتغال و علاقه‏مندى به دنيا.

و...

فصل دوازدهم. در اين فصل، عوامل زياد شدن روزى و زياد شدن عمر را بر مى‏شمارد:

.1 دورى از گناه، بويژه دروغ.

.2 سبك نشمردن نماز.

.3 پيشى نشمردن نماز.

.3 پيشى نگرفتن به بزرگان.

.4 دعاى براى پدر و مادر.

.5 قرأت سوره واقعه، در شب و وقت عشأ، قرأت يس و تبارك در صبح.

.6 حضور در مسجد، پيش از اذان.

.7 مداومت بر طهارت.

و...

تذكرة السامع و المتكلم‏

فى ادب العالم و المتعلم‏

نوشته: بذرالدين بن جماعة الكنانى، 236 صفحه، دارالكتب‏

العلميه، بيروت.

نويسنده، به سال 639 ه .ق. در شهر حماه سوريه، چشم به جهان گشود و در زادگاهش، مقدمات دانش را فرا گرفت:

علم نحو از ابن مالك، علم حديث از پدرش و چند تن ديگر.

آن گاه، به شام، مصر، بيت المقدس و... سفر كرد و از عالمان آن شهر كسب دانش كرد.

شيوخ و اساتيد وى، بنا به نوشته شاگرد وى، قاسم بن محمد برزالى، به 74 تن مى‏رسد.

وى، در جوانى به درجه اجتهاد رسيد و فتوا داد و در مدرسه قيمريه دمشق، مقام استادى يافت. پس از مدتى اشتغال به تدريس در مدارس گوناگون: شام، مصر و... به مقام شيخ الشيوخ مدارس شام نائل آمد.

وى، شاگردان بسيار تربيت كرد كه از برجسته‏ترين آنان، صفدى و سبكى است.

ابن جمامه افزون بر اشتغالات علمى، مدتى قاضى القضاة بيت المقدس، مصر و شام نيز بود. در دمشق بر اوقاف و امامت و خطابت مسجد اموى نيز نظارت داشت. در مصر نيز علاوه بر قاضى القضاتى، امامت و خطابت مسجد ناصرى را بر عهده داشت.

وى، در سال 733 ه. ق. در 94 سالگى در گذشت و در كنار قبر شافعى، در مصر به خاك سپرده شد.

ابن جماعه،، تأليفات فراوان دارد در: تفسير، حديث، فقه، اصول، نحو و... از جمله آثار وى، كتاب ارزشمند«تذكرة السامع و المتكلم فى ادب العالم و المتعلم» است كه براى نخستين بار در حيدر آباد دكن(1353 ه.ق.) و سپس به كوشش محمد هاشم ندوى در قاهر(1354 ه.ق.)به چاپ رسيده است.

مؤلف، انگيزه خود را از تأليف اين اثر، چنين بيان مى‏كند:

«آن گاه به مرتبتى از دانش، آداب و رفتار دانش پژوهى آگاهى يافتم، عظمت و جايگاه رفيع آن را در نزد اهل دانش، كم فروغ ديدم؛ از اين روى، بر آن شدم، عالمان را به وظايف خود آشنا سازم و آداب مشترك استاد و شاگرد و... را بنگارم.»

كتاب در پنج باب و فصلهاى فراوان، بدين شرح، تنظيم شده است:

.1 ارزش علم و اهل علم.

.2 آداب و بايدها و نبايدهاى رفتارى عالمان، به گونه عام و با شاگردان.

.3 چگونگى رفتار شاگرد با استاد و همدرسان.

.4 آداب كتابدارى.

.5 آداب سكوت در مدارس.

مؤلف در بيان مطالب، ابتدا پايه‏هاى اساسى و مسائل مهم مورد بحث را طرح و سپس، به شاخه‏هاى بحث، از زاويه‏هاى گونه گون مى‏پردازد و آنها را آميزه‏اى از آيات، اخبار، آثار پيشوايان دين و مذهب، سخنان بزرگان دانش و تمثيلها و قضاياى حكمت‏آميز، با بيانى كوتاه و نثرى روان، شرح مى‏كند.

كتاب، اصول مستحكمى دارد. به گونه‏اى كه از حدود هفت پيش تا كنون، مورد توجه بوده و هم اكنون، در مراكز علمى، دانشگاهها و مدارس، مبناى تعليم و تربيت است.

اينك، اشاره‏اى مى‏كنيم به بابهاى كتاب و نكات بر جسته آنها را مى‏نمايانيم:

باب اول، ارزش دانش و دانشمندان: در اين باب ،آيات و رواياتى كه د رباب ارزش دانش و اهل دانش رسيده، گردآورى كرده، آن گاه به مطالب بسيار مفيد و خواندنى اشاره مى‏كند، از جمله از قول ابوالاسود ذوئلى نقل مى‏كنند:

«ليس شى اعز من العلم الملوك حكام على الناس و العلمأ حكام على الملوك.»

چيزى ارزشمندتر از علم نيست. پادشاهان، حاكم بر مردم اند و علمأ، حاكم بر پادشاهان‏

باب دوم: بايدها و نبايدهاى رفتارى عالمان، به گونه عام و با شاگردان: اين باب داراى سه فصل است:

فصل اول، آداب بايسته عالمان:

.1 مراقبت دائمى بر تمامى حركتها، گفتارها و رفتارها.

.2 حفظ حرمت دانش و بهره رساندن به دانش طالبان حقيقى، نه مدعيان.

.3 زهد پيشگى.

.4 بهره نبردن از دانش براى دنيا، مال و شهرت.

.5 پرهيز از كسبهاى پست و موارد تهمت.

.6 پيشگامى در اقامه شعائر اسلامى.

.7 مداومت بر تلاوت قرآن، تفكر در معانى آيات قرآن، نوافل، مستحبات و ياد خدا.

.8 آراسته كردن خود به زيور اخلاق.