مراسم جشن تكليف - جشن تکلیف نسخه متنی

سوّم: اشخاصى كه معناى روشنى از ارتباط انسان با خدا و نقش تكليف در سعادت هميشگى انسان به آنها داده مىشود; به آنان مىگويند: لحظه بلوغ، جشن تكليف آنهاست، در اين لحظه به فرمانپذيرى آفريدگار مفتخر مىگردند، و مائده آسمانى تكليف براى آنها نازل مىشود، لحظه تكليف زيباترين لحظه زندگى و سرفصل همه زيباييها در زندگى آنان است. خاطره آنان از لحظه تكليف، خاطره شيرين پيوند با خداى مهربانى است كه اين همه لطف و محبت را به او ارزانى داشته است.

اين خاطره شيرين و سازنده تا پايان زندگى، راهنماى انسان به نيكيها و زيباييها خواهد بود.

ب ـ بهرهگيرى از بهترين فرصت تربيتى:

يكى از اصول مهم تربيتى، بهرهگيرى از فرصتهاى مناسب براى شكوفاسازى و پرورش استعدادهاست. حضرت محمّد (صلى الله عليه وآله) در اين باره فرمود:

در دوران زندگى شما فرصتهايى است كه در آن نسيمهايى از جانب پروردگار شما ـ براى شكوفايىتان مىوزد ـ مواظبت كنيد كه از آن بهره گيريد، شايد نسيمى نصيب شما شود. در اين صورت، هرگز بدبخت نخواهيد شد.

روايات اسلامى به مسلمانان توصيه مىكند كه فرصت را غنيمت بشمرند و براى هر كارى از فرصت مناسب آن استفاده كنند.

لحظه تكليف، آغاز بهترين فرصتهاى شكوفايى است و بزرگداشت اين لحظه در واقع، قرار گرفتن در معرض اين نسيم سازنده و پرورنده پروردگار است.

جشن تكليف، فرصتى گرانبهاست كه براى بهرهبردارى صحيح و كامل از آن، نوجوان بايد حتماً يك دوره آموزشى متناسب را گذرانده باشد. در اين زمينه مسؤوليت اولياى اطفال و مربيان تربيتى آموزش و پرورش، بسيار سنگين است. آنها بايد در اين دوره مقدماتى نوجوان را با تعليم و تمرين مطالبى كه مكلف بايد بداند يا انجام دهد، آشنا كنند تا همزمان با جشن تكليف، حركت خود را به سوى وظايف انسانى آغاز نمايد.

ج ـ زمينهسازى اجتماعى ـ تربيتى

زمينهسازى نيز يكى ديگر از اصول اساسى تربيت است. نقش جامعه سالم در پرورش انسانهاى صالح و جامعه فاسد در پرورش انسانهاى فاسد، قابل انكار نيست.

اسلام به سالمسازى محيط زندگى و ايجاد زمينه مناسب براى تربيت انسانهاى شايسته اهميت مىدهد. كسى را كه آشكارا مرتكب كارهاى ناشايسته شده، مستحق مجازات مىداند و در مواردى تا سرحدّ مرگ، مقررات وضع كرده است، تا از گسترش فساد جلوگيرى كند و محيط زندگى را سالم سازد. اسلام توصيه اكيد دارد كه مسلمانان در صحنه عبادتهاى جمعى، مانند نماز جمعه و جماعت و كنگره بزرگ حج و همه مراسمى كه براى بزرگداشت ياد و نام خدا و ارتباط با خدا برگزار مىشود، حضور جدّى داشته باشند.

حضور در صحنه شعاير الهى، جاذبه اجتماعى ايجاد مىكند. اين جاذبه در پرورش افراد جامعه، نقش اساسى دارد.

جشن تكليف، صحنه خاص تربيتى نوجوان، در حساسترين مقطع زندگى اوست. بزرگداشت جشن تكليف در واقع، بزرگداشت ارتباط با خداوند متعال است. اهميت دادن به اين جشن، ارتباط با خدا را براى همه بويژه نونهالان، جاذبهدار مىكند. هر چه اين جشن، با شكوهتر برگزار شود، رونق اين ارتباط بيشتر مىگردد و زمينه جذب نونهالان را به اسلام عزيز بيشتر مىكند.

د ـ رشد هنر متعهد

هنر متعهد، يكى ديگر از پايههاى اساسى تعليم و تربيت و شكوفايى استعدادهاى انسانى است. از آنجا كه ريشههاى اصلى هنر و انگيزه هنرمند براى پديد آوردن آثار زيبا، نيازها و خواستهاى جامعه است، يكى از بهترين ابزارهاى رشد هنر متعهد، زمينهسازى تبليغاتى براى نيازهاى واقعى انسانهاست.

همچنانكه تبليغات در مورد نيازهاى كاذب، موجب رشد هنر غيرمتعهد مىشود. جشن تكليف، زمينهسازى تبليغاتى مناسبى است، براى توجه دادن همگان، بويژه هنرمندان به اصلىترين نياز انسان، يعنى ارتباط با خدا.

هر چه اين جشن در افكار عموم مردم اهميت بيشترى داشته باشد، هنرمندان انگيزه بيشترى پيدا مىكنند تا هنر خود را در ابعاد نثر، نظم، نقاشى، فيلمسازى و. شكوفا سازند و هنر متعهد را در خدمت تعليم و تربيت انسانها قرار دهند.

هـ ـ آفتزدايى زندگى

چگونگى آغاز هر كارى، نقش مهمّى در انجام و سرنوشت آن دارد. آغاز خوب، زمينه پايان شايسته است، عكس آن نيز درست است:

اين سخن بدان معنا نيست كه اگر كسى در آغاز تكليف، راه نادرستى را انتخاب كرد، مجبور است مانند ديوار كج تا آخر ادامه دهد. ديوار كج اراده ندارد تا بتواند خود را راست كند، ولى انسان اراده دارد و هر وقت اراده كند، مىتواند كژيهاى خود را اصلاح نمايد. ولى بازگشت او بطور طبيعى دشوار است و هر چه جلوتر رفته باشد، دشوارتر. از اين رو، كسانى كه از ابتداى زندگى مبتلا به انحراف اخلاقى بودهاند، كمتر موفق به توبه و بازگشت شدهاند.

اسلام توصيه مىكند مسلمان بايد تلاش كند تا هر كارى را از ابتدا به صورت صحيح و شايسته انجام دهد. تأكيد اسلام بر اينكه شروع هر كارى با نام خدا و ياد خدا باشد، از همين روست.

از حضرت (صلى الله عليه وآله) روايت شده است كه فرمود:

كسى كه آغاز روز خود را با نيكى شروع كند و پايان آن را نيز با نيكى خاتمه دهد، خداوند به فرشتگان خود گويد: گناهانى كه در ميان روز انجام داده را ثبت نكنند.

مقصود رسول خدا (صلى الله عليه وآله) اين نيست كه آنان كه ابتدا و انتهاى روز را با كار خير قرين مىسازند، ميان روز مىتوانند گناه كنند، بلكه مقصود يك دستورالعمل ارزنده اخلاقى براى خودسازى است.

اين حديث شيوه آفتزدايى روزهاى زندگى را به انسان ياد مىدهد، چرا كه تلاش براى قرين ساختن آغاز و انجام روز با نيكى، سبب مىشود تمام روزها خالى از آفات و همراه با خيرات باشد. نتيجه اين مجاهدت و مراقبت آن است كه اگر لغزشى از انسان سر بزند ـ همانطور كه در حديث ملاحظه شد ـ مورد عنايت خداوند قرار مىگيرد و فرشتگان الهى لغزش او را در پرونده عملش يادداشت نمىكنند.

لحظه تكليف آغاز زندگى جديد انسان است، آغازى كه انسان شايسته خطاب آفريدگار جهان مىگردد. جشن تكليف و مراسم ويژه آن در آغاز اين روز، نقشى سرنوشتساز در پايان مطلوب آن دارد.

كسى كه لحظه نخستين تكليف خود را با ياد خدا و بزرگداشت شعاير الهى آغاز مىكند، با اين انتخاب، سرنوشت سعادت جاويد را براى خود رقم مىزند، و به سوى آيندهاى روشن و موفقيتآميز حركت مىكند.

پدران، مادران و مسؤولان امور تربيتى بايد به آن اهميت دهند و نونهالان خود و آيندهسازان جامعه اسلامى را از ثمرات اين عيد بزرگ معنوى محروم نسازند.

مراسم جشن تكليف

پس از اينكه معلوم شد لحظه تكليف، براى اهل معرفت بزرگترين عيد اسلامى است، اين سؤال پيش مىآيد كه براى بزرگداشت اين عيد چه بايد كرد؟ و براى برگزارى مراسم جشن تكليف چه اقداماتى مناسب است؟

در پاسخ بايد گفت عيدهاى اسلامى دو دستهاند:

دسته اول: عيدهايى كه در احاديث اسلامى به عنوان عيد مطرح شد و در بزرگداشت آنها به اعمال و عبادتهاى خاصى توصيه شده است، مانند عيدهاى فطر، قربان، مبعث، غدير و.

دسته دوم: عيدهايى كه دليل خاصّى درباره آن به ما نرسيده است. بزرگداشت اين عيدها براساس تعليمات كلى اسلام براى گراميداشت شعائر مانند جشنهاى پيروزى انقلاب اسلامى ايران، تأسيس جمهورى اسلامى، فتح خرمشهر و .

جشن تكليف از اين قبيل است. بنابراين، براى بزرگداشت اين جشن و تنظيم برنامههاى آن بايد از رهنمودهاى كلّى اسلام در زمينه تعظيم شعاير اسلامى و سپاس نعمتهاى بزرگ الهى بهره گرفت.

ملاحظه برنامه عيدهاى اسلامى نشان مىدهد كه در مراسمى كه به مناسبت اين عيدها برپا مىشود، چهارنكته اساسى بايد مورد توجه باشد:

1 ـ تقويت پيوند انسان با خدا.

2 ـ رشد آگاهيهاى مورد نياز جامعه.

3 ـ كمك به نيازمندان.

4 ـ نمايش هماهنگى و همدلى و همسويى مسلمانان.

اين نكات در برنامه عيدهاى بزرگ اسلامى، مانند عيد فطر و عيد قربان قابل ملاحظه است.

نماز «عيدين»، علاوه بر تقويت رابطه انسان با خدا، نمايش وحدت و همسويى جامعه اسلامى و مانور بزرگ سياسى ـ عبادى مسلمانان در برابر دشمنان اسلام است كه هر سال دو بار (عيد فطر و عيد قربان) برگزار مىشود.

خطبههاى نماز عيد، براى رشد آگاهيهاى جامعه اسلامى است. زكات فطر، در عيد فطر و قربانى، در عيد قربان براى شاد كردن نيازمندان است.

اين نكتهها در تمام عيدهاى اسلامى از جمله «جشن تكليف» قابل اجراست. برنامه مراسم جشن تكليف را مىتوان اينگونه تنظيم كرد:

برنامه هاى جشن تكليف

الف ـ مراسم خصوصى

اين مراسم كه بطور خصوصى توسط مكلف اجرا مىشود، با الهام از روشى كه مرحوم سيد بن طاووس براساس رهنمودهاى كلى اسلام در جشن تكليف فرزند خود انتخاب كرده، از اين قرار است:

1 ـ سجده شكر

امام صادق (عليه السلام) در اين باره فرموده است: وقتى كه انسان نعمتى از نعمتهاى الهى را يادآور شد، براى اظهار سپاسگزارى از خداوند، لازم است صورت خود را بر خاك نهد و خداوند را بر نعمتش ستايش كند.

پيامبر گرامى اسلام (صلى الله عليه وآله) در سفرى، سوار بر شتر مىرفت كه ناگاه پياده شد و پس از پنج بار صورت بر خاك نهادن و در برابر خدا سجده كردن، دوباره بر شتر سوار شد. همراهان درباره علت اين كار از او سؤال كردند.

فرمود: جبرئيل مژدههايى از جانب خداوند برايم آورد و من براى هر مژده، سجده شكرى به جاى آوردم.

هشام بن حكم مىگويد: همراه امام كاظم (عليه السلام) در اطراف شهر مدينه مىگشتيم. ناگاه امام از مركب خود پايين آمد و به سجده افتاد; سجدهاى بسيار طولانى. پس از مدتى سربرداشت و سوار شد. پرسيدم: فدايت شوم، علت اين سجده طولانى چه بود؟ فرمود: نعمتى را كه خداوند به من ارزانى داشت، به ياد آوردم، خواستم از پروردگارم تشكر كنم.

سجده شكر به هنگام يادآورى نعمت، يك سنت قطعى اسلام است. نعمت تكليف هم از بزرگترين نعمتهاى آفريدگار جهان به انسان است. شايسته است كه اولين برنامه خصوصى جشن تكليف، سجده شكر باشد.

2 ـ كمك به نيازمندان

شكر زبانى در صورتى مفيد است كه شكرگزار، قدر دانى خود را در عمل ثابت كند.

امام على (عليه السلام) در اين باره فرمود:

شكر مؤمن در عملِ او ظاهر مىشود و شكر منافق از زبان تجاوز نمىكند.

يكى از بهترين كارهايى كه نشانه شكرگزارى انسان از نعمتهاى الهى، بخصوص در عيدهاست، كمك به نيازمندان و شاد كردن دل مستمندان است.

سيد بن طاووس در اين باره مىنويسد :

سزاوار چنين است كه روز تشرف به شرف تكليف را از بزرگترين عيدها قرار دهد، زيرا آن، اصل و اساس تمام عيدهاست، هم در دنيا و هم در آخرت، و ساير عيدها فرع آن هستند. پس بايد تاريخ اين روز را حفظ كرده و وقت و ساعت تشرف به تكليف را ضبط كند كه هر سال در چنين روزى به شكر واهب اعظم، و ثناى مالك ارحم الراحمين، و مدح بارگاه فراگير او قيام كرده و به وظيفه عبوديت و بندگى بپردازد، و به اهل حاجت و بينوايان صدقه دهد، چنان كه شايسته ايام سرور و بشارتها و عيدهاست.

3 ـ سلام بر فرشتگان

دو فرشته هميشه همراه انساناند و مأموريت دارند كه همه اعمال انسان را ثبت كنند، و نيز در شرايط خاصى او را از خطرها و آفات، نجات دهند.

امام صادق (عليه السلام) در اين باره فرمود: خداوند اين فرشتگان را با انسان همراه ساخته تا وى بيشتر مواظب اطاعت فرمانهاى الهى باشد و مرتكب گناه نگردد. چه بسا، انسان مؤمن وقتى كه تصميم به انجام گناه مىگيرد، با خود مىگويد: پروردگارم مرا مىبيند، فرشتگانِ محافظم كه شاهد اين صحنهاند، در قيامت عليه من شهادت خواهند داد، در نتيجه از تصميم خود برمىگردد.

علاوه بر اين، خداوند از روى لطف و مهربانى، به اين فرشتگان مأموريت داده تا انسان را از خطر شيطانها، جانوران زمين و بسيارى از آفتها كه آدمى از آن بىخبر است ـ تا وقتى كه خدا بخواهد ـ حفاظت كنند.

از لحظه تكليف، مأموريت اين فرشتگان براى ثبت اعمال نيك و بدانسان آغاز مىشود. بنابراين، مكلف اگر اهل مراقبت باشد، در اين لحظه بايد نسبت به اين پاسداران بزرگوار كه قرآن آنها را «كراماً كاتبين» مىخواند، احترام كند و به پيروى از عارف گرانقدر، سيد بن طاووس ضمن سلام به اين همراهان عزيز، از آنها تقاضاى همكارى و دعا كند.

راهنمايى و دعاى اين فرشتهها در حلّ مشكلات و رشد و كمالات انسان بسيار مؤثر است، چنانكه نفرين آنها در صورتىكه انسان با انجام كارهاى ناشايسته موجب آزار و اذيت آنها شود، انحطاط او را افزايش خواهد داد.