تضمين - جلوه های بلاغت در نهج البلاغه نسخه متنی

تضمين

تضمين، آوردن مقدارى از شعر يك شاعر در خلال كلام است، خواه يك بيت يا بيشتر يا يك مصراع يا كمتر كه اگر شعر از شاعر غيرمشهورى باشد، بايد بدان اشاره نمود. [ جواهرالبلاغه، ص 434. ]

حضرت على "ع" خطاب به "معاويه" مى فرمايد:متى الفيت بنى عبدالمطلب عن الاعداء ناكلين و بالسيوف مخوفين؟ "لبث قليلا يلحق الهيجا حمل" فسيطلبك من تطلب. [ نهج البلاغه، نامه 28. ]

كى پسران "عبدالمطلب" را ديدى كه از پيش دشمنان پس روند و از شمشير ترسانده شوند؟!

"لختى بپاى! "حمل" به جنگ مى پيوندد". زودا كسى را كه مى جويى تو را جويد.

عبارت لبت قليلا يلحق الهيجا حمل مثلى است كه براى تهديد به جنگ بكار مى رود و اصل آن چنين است كه "حمل بن بدر قشيرى" در جاهليت و در جنگ "داحس" به خاطر شترش مورد هجوم قرار گرفت و با تهاجم خود، آن را نجات داد و گفت:

همچنين گفته شده است كه "مالك بن زهير" "حمل بن بدر" را تهديد به قتل كرد و "حمل" در پاسخ او بيت مزبور را سرود كه بدان تمثيل مى شود. آنگاه با حمله به مالك وى را كشت. برادر مالك، قيس بن زهير، نيز از سر انتقام او و برادرش "حذيفه" را به قتل رساند و چنين گفت:

[ شرح ابن ميثم ص 4. ]
- او اكون كما قال القائل:

يا چنان باشم كه گوينده سروده:درد تو اين بس كه شب سير بخوابى و گرداگردت جگرهايى بود در آرزوى پوست بزغاله. [ "قد" پوست بزغاله است كه آن را مى بريدند و خشك مى كردند و به هنگام گرسنگى مى خوردند. ]

بيت مزبور از ابيات منسوب به "حاتم بن عبدالله طايى" است. [ شرح ابن ابى الحديد ج 16 ص 286. ]