صحيفه امام علىـدرود بروىـاز صدر اسلام تا كنون در ميان اهل تسنن و اهل تشيع از آنچنان شهرتى برخوردار بوده است كه بخارى در كتاب«الجامع الصحيح (2) »به نقل حديث از آن پرداخته است و ديگر محدثان نيز احاديث بسيارى از آن را در تأليفات خود آورده اند. ما اين صحيفه را از نقطه نظر شيعى سرآغازى بر تدوين حديث در اسلام مى دانيم.جلال الدين سيوطىـدر گذشته به سال 911 ه.قـگفته است: «صحابه و تابعين در نوشتن حديث با هم اختلاف نظر داشته اند،گروهى اين عمل را ناپسند دانسته و گروهى جايز شمرده اند،كه از گروه دوم كسانى چون على و فرزندش حسنـدرود بر آنانـبر اين مهم جامه عمل پوشانيده اند (3) ». پس از صحيفه علىـدرود بروىـكتابهاى و رسالاتى از امامان شيعهـدرود بر آنانـصورت تأليف پذيرفته اند كه از آنجمله است: 1ـ«الصحيفة السجادية»و«رسالة الحقوق»به ملاء امام سجاد،على بن الحسينـدرود بر وىـ. 2ـ«تفسير القرآن»از امام محمد باقرـدرود بر وىـ.ـ«رسالة الى الشيعة»و«التوحيد»از امام جعفر صادقـدرود بر وىـو نيز خطبه ها و نامه ها و سخنان حكيمانه آن بزرگواران. همچنين بزرگان شيعه در اين امر مهم شركت داشته و دست به تأليف كتابهايى زده اند كه عبارت است از: 1ـكتاب«السنن و الاحكام و القضايا»تأليف ابو رافع قبطى مصرىـدر گذشته به سال 30 ه.قـكه از ياران پيامبر اكرمـدرود خدا بر او و بر خاندانشـبود. 2ـكتاب«منسك فى الحج»تأليف جابر بن عبد الله انصارىـدر گذشته به سال 78 ه.قـ. 3ـكتاب«السقيفة»تأليف سليم بن قيس هلالىـعامرى و نيز كتابها و رسالات ديگر (4) .
اصول چهارصدگانه
در قرن دوم هجرى كه فشار سياسى حاكم بر شيعيان به هنگام انتقال حكومت از امويان به عباسيان به كلى از بين رفته بود،بسيارى از راويان به جمع و تدوين احاديثى كه خود آنها را از امامان شيعهـدرود بر آنانـبه ويژه از امام صادقـدرود بر وىـروايت كرده بودند،پرداختند . در اين دوره چهار صد رساله كه به«اصول چهار صدگانه»معروف بود،تدوين يافت كه اين امر خود،سرـآغازى در گسترش تدوين حديث نزد شيعه به شمار مى رفت (5) .
مجموعه هاى حديث
پس از اين اصول چهار صدگانه كتابهايى مرسوم به«جوامع الحديث»تأليف گرديد كه مؤلفان آنها اصول فوق الذكر را مبناى كار خود قرار دادند و به تهذيب و تنقيح آنها پرداختند و سپس مجموعه هايى از احاديث ترتيب دادند كه معروفترين آنها عبارت است از: 1ـكتاب«الجامع»تأليف ابو نصر بزنطى. 2ـكتاب«الجامع»تأليف ابو طاهر وراق حضرمى،محمد بن ابى تسنيم. 3ـكتاب«الجامع»تأليف محمد بن احمد بن يحيى اشعرى. 4ـكتاب«الجامع»تأليف ابو جعفر محمد بن حسن بن احمد بن وليدـدر گذشته به سال 343 ه.ق (6) ـ. تاليف چنين مجموعه هاى حديث تا اواخر قرن چهارم هجرى نزد شيعيان معمول بوده است.
كتابهاى چهارگانه
آنگاه سه تن از دانشمندان شيعه كتابهايى در علم حديث تأليف كردند كه به«كتابهاى چهارگانه»معروف شد.آنان در اين تأليفات،اصول چهارصدگانه و مجموعه هاى حديث را اساس كار خويش قرار داده به تنظيم و تدوين احاديث به وجهى پسنديده همت گماردند كه همين كتابهاى چهارگانه از آن روزگار تا به امروز مورد توجه خاص بوده و در حوزه هاى علميه شيعه تدريس مى شده است.پس از مؤلفان كتابهاى چهارگانه دانشمندانى آمدند و به شرح و تعليق آن كتاب ها پرداختند كه ما در جاى خود بدانها اشاره خواهيم كرد.
ديگر مجموعه ها
پس از تأليف كتابهاى چهارگانه،مجموعه هاى ديگرى از احاديث نيز صورت تدوين پذيرفت كه حكم دائرة المعارف را دارند و متضمن معارف شيعى در باب روايات منقول از امامانـدرود بر آنانـهستند و همگى از كتابهاى چهارگانه و ديگر كتب مربوط به علم حديث اقتباس و گردآورى شده اند. به همين منظور گروهى از بزرگان شيعه،هر يك با اسلوب و روش خاص خود،در اين زمينه دست به كار تدوين و تأليف شدند و مجموعه هايى از احاديث ترتيب دادند كه مشهورترين آنها عبارتند از:ـكتاب«تفصيل وسائل الشيعة الى تحصيل احكام الشريعة»تأليف شيخ محمد بن حسن،معروف به«حر عاملى»كه به سال 1104 هجرى قمرى در گذشته است (7) . 2ـكتاب«الوافى»تأليف شيخ محمد محسن،معروف به فيض كاشانىـدر گذشته به سال 1091 ه.ق (8) ـكه پس از وى كتاب«النوادر»به عنوان مستدركى بر آن تأليف شد. 3ـكتاب«بحار الانوار»تأليف شيخ الاسلام محمدباقر مجلسى كه به سال 1111 ه.ق در گذشته است (9) . مجموعه هاى ديگرى از اين قبيل نيز وجود دارند كه تا كنون به صورت خطى باقى مانده و هنوز به چاپ نرسيده اند كه از آنجمله مى توان كتابهاى زير را نام برد: 1ـكتاب«عوالم العلوم»تأليف شيخ عبد الله بنـنورالدين بحرانى كه در بيست و پنج مجلد چاپ شده است (10) . 2ـكتاب«جامع الاحكام»تأليف سيد عبد الله شبر كه در بيست و پنج مجلد به چاپ رسيده است . 3ـكتاب«جوامع الاحكام»تأليف سيد محمد بنـشرف الدين جزائرى (11) . دانشمندان شيعه از آغاز تا امروز براى گشايش باب اجتهاد در مذهب شيعه اثنى عشرى همواره به بحث و تحقيق پيرامون حديث از نظر نقلى و عقلى پرداخته و به ذكر اسناد و ادله اهتمام ورزيده اند. به همين سبب ميان مجتهدان در صدور فتاوى از جهت مفاد و معنى روايات يا صحت اسناد آنها به راويان حديث اختلاف نظر وجود دارد. اينك ما نظر به برخوردارى كتابهاى چهارگانه از حسن تدوين و شهرت بسزا،اجمالا به معرفى آنها مى پردازيم.
لطفا منتظر باشید ...
