علي عليه‏السلام قرآن را جمع آوري مي‏كند - رنجنامه ای درباره تفسیر قرآن نسخه متنی

علي عليه‏السلام قرآن را جمع آوري مي‏كند

بنابر آنچه از علم امام علي گفتيم، طبيعي است رسول‏اللّه صلي‏الله‏عليه‏و‏آله كار مهم جمع‏آوري قرآن را به او بسپارد. بر اساس روايات، هنگامي كه رسول اللّه در حال احتضار بود، به علي عليه‏السلام فرمود: «اي علي، قرآن در ميان كتابها و قطعه‏ها و برگهايي كنار رختخواب من است؛ آنها را برداشته، در يك جا گردآوريد و ضايع نكنيد، چنان كه يهود تورات را ضايع كردند. علي عليه‏السلام برگها را در پارچه‏اي زرد نهاده، در خانه‏اش گذاشت و مُهر كرد و فرمود: ردا بردوش نمي‏اندازم تا زماني كه قرآن را گرد آورم. از آن پس امام بي‏آن كه عبا بردوش اندازد، با ميهمانانش رو به رو مي‏شد تا هنگامي كه قرآن را جمع‏آوري كرد.»(16)

اين كار شش ماه به درازا كشيد.(17) برخي اين مدت را به سه روز گفته‏اند.(18) البته اين در صورتي است كه جمع قرآن به معناي مترتب كردن آن برحسب نزول آيات باشد.

آية‏اللّه سيدحسن صدر در كتاب تأسيس الشيعه لعلوم الاسلام مي‏گويد: ديگر علوم قرآن را اميرمؤمنان آموزش داد. او انواع و اقسام دانشهاي قرآني را بازگو كرد و براي هركدام مثال آورد كه تمام آن در بحارالانوار جمع آوري شده است. هر كتابي درباره علوم قرآن نوشته شده، برگرفته از آموخته‏هاي امام علي عليه‏السلام است.(19)

معتزلي حنفي مي‏گويد: «همگان اتفاق نظر دارند كه قرآن را در زمان رسول اللّه حفظ مي‏كرد و كسي ديگري اين كار را نمي‏كرد. از اين گذشته او اولين كسي است كه قرآن را گرد آورد.»(20)

ويژگيهاي مصحف امام علي عليه‏السلام

بخشي از ويژگيهاي مصحف امام عبارت است از:

1 ـ ترتيب آيات بر اساس نزول

ابن حجر مي‏گويد: «علي قرآن را به ترتيب نزول (آيات) پس از وفات پيامبر جمع آوري كرد.»(21)

ابن جزيّ الكلبي مي‏گويد: «در زمان رسول اللّه، قرآن در ميان كتابها و سينه‏هاي مردمان پراكنده بود. وقتي رسول اللّه وفات يافت، علي بن ابي‏طالب ـ رضي‏اللّه عنه ـ درخانه‏اش نشست و آن را به ترتيب نزول جمع كرد.»(22)

در كتاب تاريخ يعقوبي ترتيب اين آيات ذكر شده است.(23)

2 ـ تقديم منسوخ بر ناسخ

شيخ مفيد در كتاب المسائل السرويه مي‏گويد: «اميرمؤمنان عليه‏السلام قرآن نازل شده را ـ از اول تا آخرـ جمع آوري كرد و آن را به گونه‏اي كه مي‏بايست، مرتب ساخت. او آيات مكّي را بر مدني و منسوخ را بر ناسخ مقدّم كرد.»(24)

3 ـ در بردارنده تأويل

امام علي عليه‏السلام مي‏فرمايد: «هرآيه‏اي كه خداوند ـ جلّ و علا ـ برمحمد صلي‏الله‏عليه‏و‏آله نازل كرد، به املاي رسول اللّه و خط خودم، نزد من است؛ و تأويل هر آيه‏اي كه خدا بر محمد نازل كرد، نزد من است.»(25)

منظور از «تأويل» بيان مقصود كلي و برگرداندن كلام به يكي از احتمالات عقلاني آن است؛ گو اين كه ممكن است در ظاهر دلالتش روشن باشد.

دراين مصحف تمامي جوانب آيات بر شمرده شده است، به گونه‏اي كه آيات به زمان و يا مكان و يا شخص خاص اختصاصي ندارد و مانند ماه و خورشيد براي همه زمانهاست.(26)