ره توشه زائر - ره ‌ت‍وش‍ه‌ زائ‍ر وی‍ژه‌ ح‍ج‍اج‌ ب‍ی‍ت‌ ال‍ل‍ه‌ ال‍ح‍رام‌ نسخه متنی

ره توشه زائر

نكات علمى، تاريخى، اخلاقى و بهداشتى

ويژه حجاج بيت الله الحرام

حجاج محترم! سلام عليكم
لطف و عنايت خاص خداوند و توجه ويژه رسول خدا(صلى الله عليه وآله) و اهل بيت عصمت و طهارت شامل حال شما شده تا پس از سال ها انتظار و آرزوى زيارت بيت الله الحرام و مكه مكرّمه و مدينه منوّره و انجام مناسك حج، راهىِ سرزمين وحى شويد. با الهام از قرآن كريم كه تذكر و يادآورى به مؤمنان را مفيد و سودمند خوانده {فذكّر فانّ الذكرى تنفع المؤمنين}⁽¹⁾ همراه و همگام با شما در همه مراحل اين سفر معنوى با هدف انجام حجّى مقبول و سعيى مشكور نكاتى را يادآورى مى كنيم:

الف: قبل از سفر

سفر حجّ ايجاب مى كند كه از جهات مختلف خود را آماده كنيم و زاد و توشه اى متناسب با آن برگيريم. به پاره اى از اين موارد، كه ما را در اين سفر يارى مى كند، اشاره مى نماييم:

فرصتى استثنايى
معمولاتوفيق سفر حج درتمام عمر، يك مرتبه فراهم مى شود، از همين رو سزاوار است اين ايام زودگذر و ديرياب، مانندشب قدر به شمارآيند،لحظات آن را غنيمت دانسته آن را در مسير پاك شدن از گناهان، تطهير دل از غير خدا و بيرون راندن هوى ها و هوس ها، سپرى كنيم تا زمينه قرب به حق فراهم شود. و نيز وقت گرانبهاى خود را صرف امورى كنيم كه در سفرهاى ديگر ممكن نيست.

به گونه اى رفتار كنيم كه در پايان سفر دچار ندامت و پشيمانى نشويم و از اين فرصت استثنايى حداكثر استفاده را بنماييم.

سفر حج بسيار كوتاه تر از آن است كه تصور مى كنيم، لذا لازم است با دقت و برنامه ريزى از لحظات اين سفر معنوى بهره بجوييم.

آشنايى با اسرار حج

اعمال و مناسك حج مانند همه عبادات داراى اسرار و حِكَمى است كه آشنايى با آنها ارزش عمل انسانرا مضاعف مى كند. حاجىِ نا آشنا با اسرار و معارفحج، از ديدن صحنه هاى پرشكوه معنوى حج و شنيدنصداى ملايك و لبيك حق و جواب سلام پيامبر(صلى الله عليه وآله)و ائمه اطهار(عليهم السلام) و درك بسيارى از آثار و بركات حجناتوان و محروم خواهد بود. از اين رو شركت در جلسات آموزشى و مطالعه كتب ارزنده اى كه در اين زمينه منتشر شده، شما را در درك بهتر اين معارف يارى خواهد داد.

متأسفانه امروزه سفر حج در حد يك سفر زيارتى ـ سياحتى تنزّل كرده و بدون ترديد آشنايى ما با اسرار حج و تلاش در جهت تحقق آنها; اين عبادت بزرگ را در جايگاه واقعى خود قرار خواهد داد.

رسول خدا(صلى الله عليه وآله) در حَجَّة الوداع فرمود: «در آخرالزمان ثروتمندان امت من براى تفريح و خوشگذرانى و قشر متوسط امت من براى تجارت و خريد و فروش و فقيران امّتم براى ريا و شهرت حج بجا مى آورند.»

فراگيرى احكام و مناسك

بدون شك دستيابى به باطن و اسرار حج، بدون آشنايى و مراعات دقيق اعمال و مناسك، كه آداب ظاهرى حج محسوب مى شود، امكان پذير نيست. حاجى به ميهمانى خدا دعوت شده و حضور در اين ميهمانى آدابى دارد، آدابى كه صاحب خانه معين كرده است. روشن است كه «مهر قبولى» تنها بر «حج صحيح» زده مى شود و حج صحيح بارعايت دقيق اعمال و مناسك حج حاصل مى شود.

ابراهيم، الگوى حجّاج

حضرت ابراهيم(عليه السلام) در قرآن كريم الگو و اسوهمؤمنان و خداجويان معرفى شده است و آنچه ابراهيم را شايسته مقام امامت و اسوه بودن نموده،بنده بودن او در پيشگاه با عظمت پروردگار بود. او در بندگى خدا به مرحله اى رسيد كه در برابر همه دستورات الهى تسليم محض بود; به طورى كه در اين راه فرزندش اسماعيل را به قربانگاه برد تا در كوى دوست قربانىكند. مهم ترين شاخصه حج ابراهيمى و تأسى بهابراهيم خليل الرحمان «تسليم محض در پيشگاه الهى» بودن است و سفر حج تمرينى براى تقويت اين خصلتاست.

شكر حقيقى

فراهم شدن زمينه براى انجام مناسك حج; مانند توان جسمى و قدرت مالى نعمتى از نعمت هاى الهى است. بديهى است كه هر نعمتى، شكرى متناسب با خود مى طلبد. مهم ترين مرتبه شكر، پس از آشنايى با مفهوم شكر و شكرِ زبانى، شكر عملى است و آن عبارت است از بكارگيرى نعمت در همان مسيرى كه خداوند معين فرموده است. از قرآن نيز آموخته ايم كه شكر باعث افزايش نعمت و ناسپاسى موجب زوال آن است. {لئن شكرتم لازيدنّكم و لئن كفرتم انّ عذابى لشديد}.

حج، امتحان الهى

همه انسان ها در معرض امتحانات الهى اند و هر امتحانى، اهداف خاصى را دنبال مى كند.

وسائل و برنامه هاى امتحانى در دنيا متفاوت بوده و مراحل امتحان، متناسب با ويژگى ها و موقعيت اشخاص صورت مى پذيرد. حج نيز از جمله برنامه هاى امتحانى خداوند است و «توجّه به امتحان بودن سفر حج»، به طور طبيعى ما را براى شركت در اين امتحان و موفقيت در آن، مهيّا مى سازد.

اداى حقوق
سفر حج تمرينى براى سفر آخرت است و اعمال و مراحل گوناگون آن، گواه بر اين واقعيت است. همان طور كه انسان قبل از سفر آخرت خود را آماده مى كند، حقوق الهى همچون خمس، زكات و كفارات و حقوق مردم را ادا مى كند، حاجى نيز بايد قبل از سفر حج حقوقى را كه بر عهده دارد، ادا كند. اداى حقوق، آرامش و اطمينان براى انسان به ارمغان مى آورد و نگرانى و اضطراب را از دل مى زدايد.

بنابراين سفرى كه با اطمينان و آرامش آغاز شود، ثمرات مباركى خواهد داشت، به علاوه كه آرامش و اطمينان قلبى خود از نعمت هاى بزرگ الهى است.

حلاليت طلبى هنگام خداحافظى

مرحله ديگر از اداى حقوق مردم، جلب رضايت صاحبان حق است، حلاليت خواستن از دوستان و آشنايان، بستگان و همسايگان كه احياناً حق شان تضييع شده، و يا در معرض غيبت، تهمت و بدگويى ما قرار گرفته اند، و جلب رضايت ايشان، يكى از وظايف زائر بيت الله الحرام است.

زائرى كه رضايت و خشنودى بندگان خدا بدرقه راه اوست، بدون نگرانى و با اطمينان خاطر عازم سفر خواهد شد. زائر خانه خدا از همه كس و همه چيز دل كنده و دل به خدا مى سپارد. خداحافظى از ديگران، آشتى دل ها، برطرف شدن كينه ها، احترام به اشخاص، جبران عواطف، توجه دل ها به خدا و پيامبر(صلى الله عليه وآله)و اهل بيت آن حضرت را به همراه دارد. از اين رو امام صادق(عليه السلام) سفارش فرموده: دنيا و خلق را وداع گوى.

وصيت
آدمى بدون خبر به دنيا آمده و بدون اطلاع قبلى نيز به سفرى دور و بى بازگشت خواهد رفت. آمادگى هميشگى براى چنين سفر ناگهانى شرط عقل است.

دفتر عمر تو انسان ورقش معدود است هر شبى يك ورق از دفتر تو نابود است

نوشتن وصيت نامه، از نشانه هاى آمادگى انسان و تعيين محل دفن از موارد ضرورى در وصيت نامه است. نوشتن وصيت نامه تأكيدى بر اين نكته است كه سفر حج تمرينى براى سفر آخرت است.

توكل به خدا
جهان، جهانِ علل و اسباب است، قدرت مالى، توانايى جسمى، دوستان صميمى، مدير آشنا، روحانى با تجربه، هواپيماى مجهّز و ... همگى اسباب سفر حج اند، ولى هيچ كدام بدون عنايت خداوند قابل اعتماد نخواهد بود; چرا كه خداى سبب ساز، سبب سوز است. از اين رو بايد دل از غير خدا شست و تنها خود را در اختيار او گذاشت و همه امور را به او واگذار نمود و با نام خدا (بسم الله) و كمك او (بالله) و در راه او (فى سبيل الله) قدم برداشت و به سفارش امام صادق(عليه السلام) كه فرمود: «وَفَوِّضْ أُمُورَكَ كُلَّها اِلى خالِقِكَ» ـ يعنى: همه كارهايت را به خالقت (آفريدگار هستى) واگذار ـ جامه عمل پوشاند.

وداع با دنيا
زائر بيت الله الحرام بايد با دنيا خداحافظى كند. همه چيز و همه كس را پشت سر بگذارد و به عشق دوست راهى كوى او شود. اين سفر را پايان يك زندگى و آغاز زندگى جديدى بداند. هر نمازى كه مى خواند، به عنوانآخرين نماز بجا آورد كه در اين صورت نمازش حالو هواى ديگرى خواهد داشت. خود و ديگران را براى سفر آخرت تمرين دهد و آمادگى خود و ديگران رادر اين زمينه بسنجد. امام صادق(عليه السلام)فرمود: «وَاسْتَعِدَّ اسْتِعْدادَ مَنْ لا يَرْجُو الرُّجُوعَ»; يعنى: آنچنان خود راآماده اين سفر بنما، بسان فردى كه اميد بازگشت ومراجعت ندارد.

توبه
براى ورود به حرم امن الهى و عهد بستن با خدا براى آغاز يك زندگى نو و تعهد به بندگى او بايد گذشته ها را جبران كرد. زائرى كه بخواهد با اولياى خدا همنشين شود در صف فرشتگان الهى با خدا و پيامبر و ائمه(عليهم السلام)سخن بگويد، بايد از گناهان و لغزش هايش توبه كند، با آب زلال توبه خود را شستشو دهد و با دلى پاك به محضر پاكان شرفياب گردد. با بار گناه و دلِ مملوّ از بغض و كينه نسبت به بندگان صالح خدا نمى توان از بركات اين سفر بهرمند شد.

عشق به خدا، ترس از خدا
انسان به عشق زنده است. در اين دنيا عده اى به خود و وابسته هاى خود; چون همسر و فرزند، وعده اى به طبيعت و مظاهر آن; چون ماه و خورشيد و دريا، و بعضى ديگر به مكان هاى مقدس; چون مسجدالحرام و حرم پيامبر و ائمه عشق مىورزند، ولى حاجىِ عارف و زائرِ اهل دل; عاشق خداست و عشق و علاقه اش به امور ديگر ناشى از عشق به خداست، چون همه اين امور را مظاهر و آيات و نشانه هاى او مى داند.

حاجى از مقام عظمت و كبريايى حق خوف و خشيت دارد و همين خوف و خشيت، مايه بيدارى، حركت و توجه او به مسئوليت هاى سنگين تر است. چنانكه در قرآن كريم مى فرمايد:

«همانا كسانى كه در نهان از پروردگارشان مى ترسند، بر ايشان آمرزش و پاداش بزرگ است.»