حضرت حمزه در گفتار ائمه(عليهمالسلام) - حمزه سیدالشهدا (2) نسخه متنی

حضرت حمزه در گفتار ائمه(عليهمالسلام)

اينك به نقل و بيان گفتار ائمه هدي(عليهم
السلام) در اين زمينه مي پردازيم و سخن آن بزرگواران را كه همانند حديث پيامبر(صلي
الله عليه وآله)در بيان شخصيت حضرت حمزه به عنوان يكي از افتخارات از خاندان نبوت و
در كنار شخصيت وجود مقدس رسولالله و اميرمؤمنان و حسنين و حضرت مهدي(عليهم
السلام)عنوان گرديده است، در اختيار خواننده ارجمند قرار
ميدهيم:

حضرت حمزه در گفتار و احتجاج اميرمؤمنان (عليه
السلام)
1ـ حميري ³⁷
در قرب الإسناد آورده است كه اميرمؤمنان(عليه
السلام) فرمود:

«منّا سبعةٌ
خَلَقَهمالله عزّ و جلّ لم يخلق في الأرض مثلهم; مِنّا
رسولالله(صلي الله عليه وآله)سيّد الأوّلين و الآخرين، خاتم
النّبيّين و وصيّه خير الوصيّين و سبطاه خير الأسباط; حَسَناً و حُسَيناً و سيّد
الشهداء حمزة عمّه و من قد كان مع الملائكة جعفر و القائم عجّ».
³⁸
«خداوند در ميان خاندان ما هفت نفر خلق كرد
كه در روي زمين مانند آنها را نيافريده است. آنگاه در معرفي اين هفت تن چنين فرمود:
از ما است رسول خدا كه سيّد اوّلين و آخرين و خاتم پيامبران است. و از ما است وصيّ
او كه بهترين اوصيا است و دو سبطش حسن و حسين كه بهترين اسباطند و عمويش سيد الشهدا
و جعفر كه به همراه فرشتگان پرواز مي كند و قائم عجّ.»
2ـ
حضرت حمزه در احتجاج اميرمؤمنان در شوراي شش نفري:

عمربن خطاب هنگام مرگش خلافت را به شوراي شش
نفري، متشكّل از اميرمؤمنان، عثمانبن عفّان، طلحه، زبير، عبدالرحمان عوف و
سعدبن ابي وقّاص محوّل نمود و دستور داد پس از مرگ وي اين شش نفر در خانهاي
براي تعيين خليفه جمع شوند و با وي بيعت كنند، بهطوريكه اگر چهار نفر
با يكي از آنان بيعت كرد و تنها يك نفر امتناع ورزيد، گردن او را بزنند و اگر دو
نفر امتناع كرد گردن آن دو نفر را بزنند و زمينه را طوري فراهم نمود كه با
عثمانبن عفان بيعت نمودند. در اين جلسه اميرمؤمنان سخناني ايراد كرد و
خصوصيات خانوادهاش را براي اتمام حجّت برشمرد تا اينكه فرمود: «شما را به خدا
سوگند ميدهم آيا در ميان شما بجز من كسي هست كه عمويش سيد الشهدا باشد؟
گفتند: نه. (نشدتكم بالله هَلْ فيكُم اَحَدٌ
عَمُّهُ سيّد الشهداء غيري؟! قالوا: لا). ³⁹
3ـ
حضرت حمزه در احتجاج اميرمؤمنان در بصره:

مرحوم كليني ⁴⁰ از اصبغبن نباته نقل ميكند: روزيكه در بصره اميرمؤمنان(عليه السلام) بر لشگر طلحه و
زبير پيروز گرديد، در حاليكه به شتر مخصوص رسولخدا(صلي الله عليه وآله)
سوار بود در معرفي خود و خاندانش خطاب به مردم چنين فرمود:

«آيا ميخواهيد بهترين خلق در قيامت را
براي شما معرفي كنم؟ ابوايوب انصاري گفت: آري، اي امير مؤمنان معرفي كن، زيرا تو
هميشه شاهد و حاضر بودي و ما غايب. امير مؤمنان(عليه السلام) فرمود: بهترين مردم در
روز قيامت هفت نفر از فرزندان عبدالمطلب خواهند بود كه انكار نميكند فضيلت
آنها را مگر كافر. در اينجا عمّار عرض كرد: اي اميرمؤمنان، آنها را بنام معرفي كن،
فرمود: روزيكه خدا مردم را در يك وادي جمع ميكند، بهترين آنها
پيامبرانند و افضل پيامبران محمد(صلي الله عليه وآله)است و بهترين هر امّت پس از
پيامبرشان وصيّ آن پيامبر است تا پيامبر ديگري مبعوث شود، پس بهترين همه اوصيا وصيّ
محمد است (عليه و آله السلام). آنگاه فرمود: آگاه باشيد كه افضل خلق بعد از اوصيا،
شهدا هستند و افضل همه شهدا حمزةبن عبدالمطلب و جعفربن ابيطالب است كه
داراي دو بال رنگين است. و اين دو بال از اين امت به كسي جز وي داده نشد و خداوند
به وسيله او به محمد كرامت و شرافت بخشيد و ديگر دو سبط پيامبر حسن و حسين و
ديگري مهدي است كه او را از خاندان ما انتخاب ميكند. آنگاه اين آيه را
خواند: { وَمَنْ يُطِعْ اللهَ
وَالرَّسُولَ فَأُوْلَئِكَ مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللهُ عَلَيْهِمْ مِنْ
النَّبِيِّينَ وَالصِّدِّيقِينَ وَالشُّهَدَاءِ وَالصَّالِحِينَ وَحَسُنَ
أُوْلَئِكَ رَفِيقاً- ذَلِكَ الْفَضْلُ مِنْ اللهِ وَكَفَي بِاللهِ
عَلِيماً }. ⁴¹
امير مؤمنان(عليه السلام) در اين بيان، حضرت
حمزه را در فضيلت و منزلت در روز قيامت در رديف پيامبر و امير مؤمنان و حسنين و
حضرت مهدي(عجّ) قرار داده و با خواندن آيه شريفه «وَ مَنْ يُطِعْ اللهَ...» او را از مصاديق
شهدايي كه قرآن مجيد از آنان ياد نموده، معرفي كرده است.⁴²
4ـ حضرت حمزه در احتجاج امير مؤمنان(عليه السلام)
با معاويه:

امير مؤمنان(عليه السلام) در پاسخ
نامهاي كه معاويه به آن حضرت نوشته بود، در معرفي خاندان خود و بيان نقاط ضعف
خاندان معاويه، به نكاتي اشاره ميكند و حضرت حمزه را همانند حسنين، «سيّدَي
شباب اَهْل الجنّة»، از امتيازات اين خاندان ميشمارد و
ميفرمايد:

«أَلا تَرَي غَيْرَ
مُخْبِر لَكَ، وَلكنْ بِنِعْمَةِ اللهِ أُحَدِّثُ أَنَّ قَوْماً اسْتُشْهِدوا في
سَبيلِ اللهِ تَعَالَي مِنَ المُهَاجِرِينَ وَ الأَنْصَارِ، وَلِكُلِّ فَضْلٌ،
حَتَّي إِذَا اسْتُشْهِدَ شَهِيدُنَا قيلَ: سَيِّدُ الشُّهَدَاءِ، وَ خصَّهُ
رَسُولُ اللهِ(صلي الله عليه وآله) بِسَبْعينَ تَكْبيرَةً عِنْدَ
صَلاتِهِ عَلَيْهِ... وَ أَنَّي يَكُونُ ذلكَ وَمِنَّا النَّبِيُّ وَ مِنْكُمُ
الْمُكَذَّبُ، وَمِنَّا أَسَدُاللهِ وَمِنْكُمْ أَسَدُ الإَحْلافِ، وَمِنَّا
سَيِّدَا شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ، وَمِنْكُمْ صِبْيَةُ النَّارِ وَمِنَّا خَيْرُ
نِسَاءِ الْعَالَمينِ، وَمِنْكُمْ حَمَّالَةُ الْحَطَبِ...»
⁴³

«مگر نميبيني ـ نه اينكه بخواهم خبرت
دهم بلكه به عنوان شكر و سپاسگزاري نعمت خداوند ميگويم ـ جمعيتي از مهاجران و
انصار در راه خدا شربت شهادت نوشيدند و همه آنان مشمول فضل خداوند ميباشند،
امّا هنگاميكه شهيد ما (حمزه) شربت شهادت نوشيد به او گفته شد «سيدالشهدا» و
رسولالله هنگام نماز بر وي (بجاي پنج تكبير) هفتاد تكبير گفت... چگونه اين دو
خاندان با هم برابر است در حاليكه پيامبر (محمّد) از ما است و تكذيب كننده او
(ابوجهل) از شما.

اسدالله (حمزه) از ما است و اسدالأحلاف;
يعني ابوسفيان سركرده و سامان دهنده احزاب براي جنگ با پيامبر از شما. دو سيّد و
اقاي جوانان بهشت (حسن و حسين) از مايند و كودكان آتش (فرزندان مروان يا
عقبةبن ابي معيط) از شما. بهترين زنان جهان (فاطمه) از ما است و حمالة الحطب
(همسر ابولهب) از شما...»
5ـ حضرت حمزه در احتجاج اميرمؤمنان(عليه السلام)
با دانشمند يهودي:

در روايت مشروحي كه حضرت موسيبن
جعفر(عليه السلام) از پدران خود از حضرت حسينبن علي(عليهما السلام)نقل كرده،
چنين آمده است:

يكي از دانشمندان يهود، پس از رسول خدا(صلي
الله عليه وآله) در مدينه در جلسهاي كه گروهي از صحابه; از جمله
اميرمؤمنان(عليه السلام)حضور داشتند، شركت نمود و در تفضيل حضرت ابراهيم(عليه
السلام)وبعضي انبياي گذشته بر پيامبر اسلام، به صورت مناظره دلايلي ذكر كرد و
امير مؤمنان(عليه السلام) به يكايك دلايل او پاسخ گفت; از جمله مسائلي كه آن
دانشمند مطرح نمود اين بود كه:

«فانّ هذا ابراهيم قد
اَضجع وَلَدَهُ و تلّه للجبين...»
«اين ابراهيم بود كه فرزند خود اسماعيل را
براي اجراي امر خداوند بر زمين انداخت و صورت دلبندش را به روي خاك گذاشت و آماده
ذبح او گرديد، ولي در پيامبر شما چنين حركتي وجود نداشته است.»
امير مؤمنان(عليه السلام) در پاسخ وي
فرموده:

«لَقَدْ كانَ كَذلكَ
وَ لَقَدْ اُعْطيِ اِبْراهيم بعد الأضجاع الفداء و محمد اصيب بأفجع منه فجيعة انّه
وقف عَلي عَمِّه حمزة اسدالله و اسدالرسول و ناصر دينه و قد فرّق بين روحه و جسده
فلم يبيّن عليه حرقةً و لم يفضِ عليه عبرةً و لم ينظر الي موضعه من قلبه و قلوب اهل
بيته ليرضيالله عزّوجلّ بعبده و يَسْتَلِم لأمره في جميع الفعال و قال: لولا
أن تحزن صفيّة لتركته حتّي يحشر من بطون السِّباع و حواصل الطّير لولا أن يكون سنةً
بعدي لفعلت ذلك».

«اين مطلب را كه در باره حضرت ابراهيم گفتي
صحيح است، ولي خداوند براي جبران اين ناراحتي، بلافاصله فديه و عوض (گوسفند بهشتي)
را بر وي فرو فرستاد. اما محمد(صلي الله عليه وآله) بر مصيبتي بالاتر از آن مبتلا
گرديد; زيرا در كنار جسد بيروح و مثله شده عمويش و ناصر و ياور دينش، حمزه
اسدالله و اسدالرسول قرار گرفت ولي براي جلب رضاي خداوند و تسليم امر او صبر و
شكيبايي را در پيش گرفت، نه اظهار ناراحتي كرد و نه اشكي جاري ساخت و نه به جايگاه
و محبوبيت حمزه كه در دل پيامبر و خاندانش از آن برخورداربود، توجّه نمود و چنين
فرمود: اگرنبود حزن و اندوه صفيه و اينكه پس از من مردم از اين روش پيروي كنند،
پيكر حمزه را دفن نميكردم تا از شكم درندگان و پرندگان محشور
شود.» ⁴⁴

حضرت حمزه در احتجاج امام حسن مجتبي(عليه
السلام) :

شيخ طوسي(رحمه الله) از امام صادق از پدر
ارجمندش امام باقر و او از امام سجّاد(عليهم السلام)نقل ميكند كه: امام حسن
مجتبي(عليه السلام) در يك محاجّه و مناظره با معاويه چنين فرمود:

«... قال
الحسنبن علي فيما احتجّ علي معاوية: و كان مِمَّن استجاب الرسول
الله(صلي الله عليه وآله) عمّه حمزة و ابن عمّه جعفر فقتلا شهيدين
رضيالله عنهما في قتلي كثيرة معهما من اصحاب رسولالله(صلي
الله عليه وآله) فجعل الله تعالي حمزة سيد الشهداء من بينهم و جعل لجعفر
جناحين يطير بهما مع الملائكة كيف يشاء من بينهم و ذلك لمكانهما من
رسولالله(صلي الله عليه وآله) و منزلتهما و قرابتهما عند
رسولالله وصلّي عَلي حمزة سبعين صلاةً من بين الشهداء الذين استشهدوا
معه».

«و از كساني كه دعوت رسول خدا را اجابت
كردند، عمويش حمزه و پسر عمويش جعفر بود كه هر دو به همراه گروهي از اصحاب پيامبر
شربت شهادت نوشيدند اما خداوند از ميان همه آنان حمزه را به عنوان «سيدالشهدا»
معرفي كرد و براي جعفر دو بال عنايت فرمود كه آزادانه در ميان فرشتگان پرواز
ميكند و اين دو امتياز براي اين دو شهيد به جهت موقعيت «معنوي» و قرابت آنها
نسبت به رسول خدا بود و باز رسول خدا از ميان همه شهدا كه با حمزه به شهادت رسيده
بودند، تنها بر پيكر او هفتاد بار نماز خواند.» ⁴⁵
حضرت حمزه در احتجاج حسينبن علي(عليهما
السلام) :

حسينبن علي(عليهما السلام) در صبح
عاشورا، پس از تنظيم صفوف لشكر خويش، بر اسب سوار شد و در برابر دشمن قرار گرفت و
با صداي بلند و رسا، خطاب به افراد لشگر عمر سعد، سخنان مفصّلي ايراد كرد و با آنان
اتمام حجّت نمود و در ضمن اين بيانات، چنين گفت:

«أيّها الناس أنسبوني
من اَنا ثمّ ارجعوا إلي انفسكم و عاتبوها و انظروا هل يحلّ لكم قتلي و انتهاك
حرمتي؟! اَلَستُ ابن بنت نبيّكم و ابن وصيّه و ابن عمّه و اوّل المؤمنين بالله و
المصدّق لرسوله بما جاء من عند ربّه؟ أوَلَيس حمزة سيد الشهداء عمَّ أَبي أوَلَيس
جعفر الطيّار عمّي أوَلَم يبلغكم قول رسول الله لي ولاِخي هذان شباب اهل
الجنّة...».⁴⁶
«مردم! بگوييد من چه كسي هستم، سپس به
خود آييد و خويشتن را ملامت كنيد و ببينيد آيا قتل من و شكستن حرمتم براي شما جايز
است؟ آيا من فرزند دختر پيامبر شما نيستم؟ آيا من فرزند وصيّ و پسر عموي پيامبر شما
نيستم؟ مگر من فرزند كسي نيستم كه پيش از همه به خدا ايمان آورد و پيش از همه رسالت
پيامبر را تصديق كرد؟
آنگاه فرمود: آيا حمزه سيد الشهدا عموي پدر
من نيست؟ آيا جعفر طيّار عموي من نيست؟ آيا شما سخن پيامبر را در حق من و برادرم
نشنيدهايد كه فرمود: اين دو، سروران جوانان بهشت
هستند؟...»
حضرت حمزه در گفتار و احتجاج عليبن
الحسين(عليهما السلام):

1ـ صدوق(رحمه الله) از ثابتبن ابي
صفيه نقل ميكند:

«نَظر
عليّبن الحسين سيّد العابدين(عليهما السلام) الي
عبيداللهبن عبّاسبن عليّبن ابيطالب(عليه
السلام)فاستعبر ثمّ قال: ما مِنْ يوم اَشَدّ علي رسولالله مِنْ يوم
اُحُد قُتِلَ فيه عمّه حمزةبن عبدالمطلب اسدالله و اسد رسوله و بعده يوم موته
قتل فيه ابن عمّه جعفربن ابيطالب، ثمّ قال و لا يوم ليوم
الحسين(عليه السلام) اذ دلف اليه ثلثون ألف رجل يزعمون اَنّهم من
هذه الأمّة كلٌ يتقرّب اِليالله عزّ و جلّ
بدمه...»
«روزيعليبنالحسين(عليهما
السلام) عبيدالله فرزند عباسبن علي را ديد و اشك در چشم آن بزرگوار حلقه زد،
آنگاه فرمود: براي پيامبر روزي سختتر از جنگ احد پيش نيامد; زيرا در آن روز
بود كه عمويش حمزةبن عبدالمطلب، اسدالله و اسدالرسول شربت شهادت نوشيد و پس
از احد سختترين روز براي آن حضرت جنگ موته بود كه پسر عمويش جعفربن
ابيطالب را شهيد كردند. و سختتر از روز حسين(عليه السلام) پيش نيامده;
زيرا سيهزار نفر آن بزرگوار را احاطه كرده بودند كه همه آنها خود را جزو امّت
پيامبر(صلي الله عليه وآله) تصور ميكردند و همه آنها با ريختن خون فرزند همان
پيامبر به پيشگاه خدا تفرّب ميجستند...»⁴⁷
2ـ تعصّبي كه پاداش آن بهشت
است:

كليني(رحمه الله) از حبيببن ثابت نقل
ميكند كه امام سجاد(عليه السلام) فرمود:

«لم يدخل الجنّة
حَميّة غير حميّة حمزهبن عبدالمطلب و ذلك حين اسلم غضباً للنّبي في حديث
السلا الّذي اُلقي علي النبي(صلي الله عليه
وآله)».⁴⁸
«هيچ تعصبي صاحب خود را داخل بهشت نكرد، جز
تعصب حمزةبن عبدالمطلب، آنگاه كه بچهدان شتري به وسيله مشركين مكه به
سر و صورت پيامبر انداخته شد و حمزه براي دفاع ازآن حضرت و دفع شرّ دشمنان، اسلام
را پذيرفت.»
مشروح اين جريان در بخش آينده، از نظر
خوانندگان خواهد گذشت.

3ـ حضرت حمزه در محاجّه امام سجاد(عليه
السلام):

يكي از خطبههاي تاريخي و مهيّج و
انقلابي كه به وسيله امام سجاد(عليه السلام) ايراد گرديده و در منابع تاريخي ثبت
شده است، خطبهاي است كه آن حضرت پس از حادثه عاشورا و به هنگام اسارت اهل بيت
پيامبر(صلي الله عليه وآله) در شام و در مسجد جامع اين شهر ايراد كرد; جلسهاي
كه انبوه شركت كنندگان در نماز جمعه و از جمله شخص يزيدبن معاويه و درباريان وي، در
آن شركت داشتند.

در اين مقاله، به نقل يك فراز از آن خطبه
مهم، كه محل شاهد ما است بسنده ميكنيم و آن را از مقتل خوارزمي (متوفاي 568)
ميآوريم:

وي مينويسد: در اين مجلس حسّاس، پس از
آنكه عليبن الحسين بر عرشه منبر قرار گرفت و حمد و ثناي پروردگار را بجاي
آورد، چنين فرمود:

«أيّها الناس اُعْطينا
ستّاً و فضلنا بسبع، اعطينا العلم و الحلم و السماحة و الفصاحة و الشجاعة و المحبّة
في قلوب المؤمنين و فضّلنا بأن منّا النّبيّ المختار محمداً(صلي الله عليه
وآله) و منّا الصديق و منّا الطيّار و منّا اسدالله و اسدالرسول و منّا
سيّدة نساء العالمين فاطمة البتول⁴⁹ و منّا سبطا هذه
الأمّة و سيّدا شباب أهل الجنّة...»⁵⁰
حضرتحمزهدركلامامام صادق(عليه
السلام):

عياشي از حسينبن حمزه نقل مي كند كه
گفت: از امام صادق(عليه السلام) شنيدم كه ميفرمود: چون رسول خدا(صلي الله
عليه وآله) در كنار جسد مثله شده حضرت حمزه قرار گرفت، چنين
گفت:

«أللّهمّ لك الحمد و
اليك المشتكي و أنت المستعان عَلي ما أري».

سپس فرمود: اگر من هم پيروز شوم از مشركان
چند برابر مثله خواهم كرد! در اينجا بود كه اين آيه شريفه نازل شد:{وَإِنْ عَاقَبْتُمْ فَعَاقِبُوا بِمِثْلِ مَا
عُوقِبْتُمْ بِهِ وَلَئِنْ صَبَرْتُمْ لَهُوَ خَيْرٌ
لِلصَّابِرِينَ}.⁵¹
امام صادق فرمود پيامبر(صلي الله عليه وآله)
با نزول اين آيه فرمود: «اَصْبِرُ،
اَصْبرُ»; «من هم صبر خواهم كرد.»⁵²