چاپ مورد گفتگو - کعبه میعاد وحدت مسلمین نسخه متنی

چاپ مورد گفتگو

مرحوم رشدي صالح ملحّس در مقدمه كتاب بر اهميت چاپ پيشين، تأكيد ميكند و برتلاش محقق كتاب ارج مينهد، امّا بلحاظ كاستي ها، تحريف ها و تصحيف هايي كه در آن راه يافته برچاپ مجدد و دقيق آن همت گمارده است. اين چاپ دقيق است و همراه با افزوني هايي است كه بر اهميت و سودمندي آن افزوده است. كه اكنون به چگونگي تحقيق وي ميپردازيم:³⁹ 1 ـ متن كتاب محقق كتاب را بر اساس سه نسخه خطي و چاپ اروپاي آن مقابله، تصحيح و تحقيق كرده است. او در آغاز سه نسخه خطي را مقابله كرده و آنگاه نتيجه را با چاپ اروپايي سنجيده و اگر در مواردي برايش اطمينان حاصل نشده، به منابع تاريخي مراجعه كرده و با تطبيق نقل هاي كتاب با منابع تاريخي ديگر، كوشيده است تا متني منقّح و استوار عرضه كند.

2 ـ پانوشت ها در پانوشت ها نسخه بدل ها را ضبط كرده وبرخي اعلام و جاي ها و مبهمات متن را توضيح داده است و به برخي از اشتباهات متن با مقابله و تطبيق با منابع ديگر تنبّه داده و گاه واژههاي دشوارياب را معنا كرده است. در پانوشت ها افزون بر آنچه ياد شد، در تصحيح و يا تكميل گزارش ها مطالب سودمندي آورده است; مانند توضيح درباره چگونگي تصويرها در درون كعبه (ج 1، ص 165) و برخي از مكان ها. (ص 191) پوشش كعبه (ص 252) نامهاي كعبه (ص 279) حجرالأسود (ص 346) تطورات ساختماني صفا (ج 2، ص 120) مدفونان مقبرة المهاجرين (ص 213). پانوشت هاي توضيحي محقق سودمند است و كارآمد.

3 ـ پيوست ها گفتيم محقق، كتاب را در دو جلد چاپ و منتشر كرده است. و بر هر دو جلد پيوست هايي دارد مهم و سودمند.

پيوست هاي جلد اوّل چنين است:

الف: تكميل گزارش هاي ساختمان كعبه و نوسازي هاي آن، او بر اساس گزارش هاي ازرقي نشان ميدهد كه تا زمان حجاج بن يوسف، كعبه ده بار ساخته شده است، آنگاه يازدهمين بازسازي كعبه را كه بروزگار پادشاهي سلطان مراد پسر سلطان احمد از پادشاهان عثماني اتفاق افتاد، به تفصيل آورده است. اين گزارش بگونه روزانه است و دقيق (صص 373 ـ 355).

ب: ازرقي نقل ميكند كه عمروبن لحي بت «خَلَصه» را در پايين مكه قرار داد (ص 124) اقوال مورّخان درباره عنوان «ذوالخَلَصه» متهافت است. ذوالخلصه بت بوده است و يا بتخانه؟ چه كسي و چه كساني آنها را برساخته و ميپرستيدند. محقق به تفصيل اقوال مورخان را آورده و آنها را با هم سنجيده و نتيجه نهايي را محققانه و عالمانه بازگفته است (صص 389 ـ 374) ج : ازرقي نسخه نامههايي كه مأمون همراه تختي براي كعبه فرستاده بوده است آورده و ما پيشتر از آن ياد كرديم. اين نامهها بسيار مغلوط و مغشوش است. محقق متن نامهها را به علاّمه اديب مصري احمد زكي پاشا ميفرستد تا در حدّ توان اصلاح كند، در اين پيوست مصاحبه وي را آورده است.

پيوست هاي جلد دوّم چنين است:

الف: ازرقي توسعه مسجد الحرام و چگونگي ساختمان آن را تا روزگار خلافت مهدي عباسي گزارش كرده است. محقق كتاب افزوني هاي آن را تا روزگار عثماني ها پيگرفته است.(صص 309 ـ 305) ب: ازرقي برخي از ميقات ها را شمرده و حدودي از حرم را گزارش كرده است، محقق كتاب بر ايـن بـخش نيـز افـزوني هايـي دارد و از ميقـات هاي بـاقي مـانده ياد كرده است. (صص 310 ـ 309) ج: ازرقي از سيل هاي بسياري كه در مكه جاري شده بود ياد كرده است. محقق سيل هاي مهمي را كه در تاريخ ثبت شده و ازرقي از آنها ياد نكرده بود، آورده است. او مجموعاً از 85 سيل ياد ميكند كه آخرينش به سال 1350 جاري شده است.

د: ازرقي به قناتي كه زبيده آن را خريد و به مكه رساند اشاره ميكند، محقق كتاب از قنات ديگري نيز ياد ميكند كه آن را زبيده به مكه رسانده و از گزارش آن ازرقي غفلت كرده است.

هـ : محقق كتاب توسعه مسجد الحرام را از سال 1385 ـ 1375 در دوران سعودي نيز بدقت گزارش كرده است. پيوست هاي محقق عالمانه و دقيق است و فوايد كتاب ازرقي را تكميل كرده است.

4 ـ فهرست ها:

فهرست هاي فنّي كتاب، متنوّع، كارآمد و سودمند است.

1 ـ فهرست آيات، اين آيات غالباً همراه است با تفسير و يا شأن نزول كه براي مفسّران و محققان سودمند تواند بود.

2 ـ فهرست احاديث، كه تمام آنها مسند است و برخي بلحاظ تاريخي و اعتقادي مهم.

3 ـ فهرست انبياء، در اين فهرست از ابراهيم، آدم، اسحاق، اسماعيل، داود، شيث، صالح، عيسي، محمّد، موسي، نوح، هود، يعقوب، يوسف و يونس ـ عليهمالسّلام ـ سخن رفته است. آنچه در اين كتاب از آنها گزارش شده است غالباً بگونهاي با كعبه در پيوند است.

4 ـ خدمتگزاري كعبه. در اين فهرست از نگهباني، آبرساني، مهمانپذيري، رهبري انجام مراسم، و... ياد شده است چنانكه پيشتر گفتيم اين بحث ها بلحاظ نشانگري بافت سياسي و اجتماعي تاريخ مكه بسيار مهم است.

5 ـ روزهاي تاريخي. روزهايي كه بلحاظي در تاريخ مكه جلوه داشته است در اين فهرست آمده است; به مثل، روز واقعه فيل، روز بناي كعبه، هجرت، احد، عكاظ، احزاب و...

6 ـ بازارهاي عرب، در اين فهرست از چهار بازار مهم ياد شده است، حباشه، ذوالمجاز، ذوالمجنه و عكاظ.

7 ـ بت ها. كه بلحاظ شناخت بنيادها و گرايش هاي اعتقادي و باورهاي گونهگون جاهليان، بسيار مهم است، پيشتر نيز آوردم كه گزارش هاي ازرقي در اين بخش گاه منحصر بفرد است.

8 ـ فهرست كسان 9 ـ فهرست قوم ها، قبيلهها، گروه ها و خاندان ها. مانند أزارقه، آل جحش، دوس، أوس، خزرج، ثقيف، ثمود، كتانه، قريش، هاشم، هذيل و...

10 ـ جاي ها، سرزمين ها، چاه ها، دربهاي گونهگونه مسجد الحرام و...آبادي ها، شعب ها، محلّههاو... در اين فهرست آمده است.

11 ـ قوافي اشعار 12 ـ فهرست مصادر، تحقيق و تصحيح كه با تمام دقت شناسانده شده است.

5 ـ مقدمه كتاب محقق كتاب مقدمهاي نگاشتهاند سودمند ودر ضمن آن مقدمه از آغاز تدوين در اسلام، پيشينه نگاشتههاي محققان و مؤلفان درباره مكه، زندگاني مؤلف و خاندان وي سخن گفته است. آنگاه از «أخبار مكه» بحث كرده و چگونگي تأليف آن را نموده است. سپس به گزينش ها و ديگر كارهاي انجام شده درباره آن پرداخته و چگونگي چاپ اروپا را نشان داده و كاستي ها و نارسايي هاي آن را نمايانده است. و در پايان از شيوه تحقيق خود گفتگو كرده و نسخههاي معتمد را شناسانده است.