هزينه هاي جامه شريفه كعبه - مصر و ویژگی های تاریخی ـ هنری آن در جامه کعبه نسخه متنی

هزينه هاي جامه شريفه كعبه

در اينجا نمي توان برآورد معيني از هزينه هاي جامه كعبه نمود; زيرا جامه كعبه در طول تاريخ هيچگاه به يك صورت نبود و با گذشت زمان ـ همچنانكه تغييراتي در زندگي اجتماعي و اقتصادي مردم به وجود مي آمد ـ جامه نيز اين تحوّلات وجود داشت و نسبت به هر دوران، صنعت و آذين بنديِ آن رو به تغيير و ترقّي بوده است.

در اين ميان با پيشرفت صنعت بافت و بهينه شدن آن و نيز ابداع روش جديد زردوزي بر پارچه ها و سپس تغيير مواد اوليه اين كار; يعني جايگزيني تارهاي نقره اي مطلاّ به جاي نخ هاي ابريشم در زردوزي ها، همگي موجب آن مي گرديد كه هزينه هاي تهيه و ساخت جامه روز به روز افزايش يابد. از سوي ديگر، كليه منابعي كه درباره جامه كعبه سخن به ميان آورده، هيچگاه از هزينه هاي آنها ياد نكرده است و اين بدان جهت است كه معمولاً نيك مردان از پادشاهان و امرا و سلاطين، آن را در راه رضاي پروردگار مهيّا ساخته و به سوي كعبه مكرّمه ارسال مي داشتند. بنابراين، نيازي به ذكر هزينه هاي آن و يا تعيين مقدار آن نبوده اند.

كهن ترين سندي كه هزينه هاي ساختن و پرداختن جامه كعبه را آورده و مي تواند راهنماي ما باشد، همان وقف نامه اي است كه از سوي سلطان سليمان قانوني در سال 947 هـ . نسبت به وقف ده دهكده مصري بر جامه كعبه معظمه قرار داده شده است. طبق وقف نامه يادشده، هزينه اي معادل 276216 درهم نقره «آنچنانكه در سال هاي گذشته طبق عادت استفاده شده» در هر سال بوده است. پس از آن هيچيك از صنايع تاريخي در اين باره سخني به ميان نياورده است، ليكن در دوران جديد، آنگاه كه براي ساختن جامه، جايگاه ويژه اي در نظر گرفته شد، از سوي وزارت دارايي (= ماليه) مبلغي بعنوان سقف هزينه، تعيين گرديد. بنابراين، در سال 1318 هـ ./ 1901 م . هزينه جامه كعبه ـ طبق گزارشي كه از سوي مدير كارگاه جامه بافي «عبدالله بك فائق» ـ آمده است، مبلغ 4143 جنيه²¹ مصري بوده است.

صورت هزينه هاي يادشده بدين شرح مي باشد:

حقوق رييس كارگاه جامه بافي 300 جنيه و حقوق منشي و انباردار 204 جنيه = 504

حقوق ساير كارمندان = 129

هزينه هاي نقره اي مطلا و نيز هزينه دستمزد كارگران به همراه هزينه مراسم جشن... = 3510

بدين ترتيب مجموع هزينه هاي

يادشده برابر با 4143 جنيه مي باشد.²²

علاوه بر اين، خزانه كاروان در آن سال (1318 هـ / 1901م .) جملگي بالغ بر 4/1 262 مليم 18893 جنيه گرديده بود. اين مبلغ به خزانه دار كاروان كه همه ساله به همراه كاروان محمل و جامه حركت مي كرد، تحويل داده مي شد.

نامبرده طي مراسمي با تنظيم شهادت نامه اي شرعي و رسمي و در حضور وزير دارايي (= ماليه) و اميرالحاج و خود او و گروهي از صرافان و نيز صرافي به نمايندگي از سوي وزارت ماليه و نماينده اي از سوي قاضي القضات مصر تشكيل مي گرديد، خزانه را در اختيار خويش قرار مي داد.

خزانه كاروان در واقع شامل هزينه سه ماهه سفر همراهان كاروان و حقوق امير مكه و ساير اشراف و ديگر عرب هاي ساكن مكه و دو تكيه مصري در مكه و مدينه و ديگر هزينه هاي ضروري همانند اجرت شتران و علوفه آنها بود.²³ اما هزينه هاي كارگاه جامه بافي در سال 1325 هـ ./ 1908 م . برابر با مبلغ 4084 جنيه بود²⁴ اين مبلغ با در نظرگرفتن هزينه سال 1318 هـ . حدود 59 جنيه كمتر شده بود. كه به نظر مي رسد در نتيجه تغيير قيمت هاي مواد اوليه كارگاه باشد. اين هزينه ها در سال 1328 هـ . ـ در سالي كه خديو عباس حلمي پاشا سفر حج گزارد ـ افزايش يافته بود و به 4550 جنيه مصري رسيد.

ريز صورت اين هزينه ها در جدول صفحه مقابل آمده است:

قيمت تارهاي نقره اي و نيز تارهاي نقره اي مطلاّ = 515

حقوق كارگران زربفت كار، كه تعداد آنان 47 نفر بود = 1664

قيمت ابريشم و حقوق كارگران آن، كه تعداد آنان به 70 نفر مي رسيد = 1111

قيمت مواد اوليه از قبيل چلوار و آستري آن = 200

هزينه برپايي مراسم جشن كه همه ساله به هنگام حركت كاروان جامه برپا مي گرديد = 150

مژدگاني كه كارگران در روز پايان كار جامه دريافت مي داشتند = 60

حقوق خدمتگزاران و خدمه كارگاه جامه بافي مجموع هزينه هاي انجام شده در سال يادشده = 850

خديو عباس حلمي دوّم پس از مراجعت از سرزمين هاي مقدس، فرمان به عنايت و توجه بيشتر نسبت به جامه كعبه مكرمه صادر نمود كه ميزان هزينه يادشده در سال هاي پسين، افزايش يافت.²⁵ در آغاز جنگ جهاني اوّل و پس از آن به علّت افزايش مواد اوّليه و نيز بالا رفتن ميزان دستمزد كارگران، اين هزينه ها آنچنان بالا رفت كه در سال 1340 هـ ./ 1992م هزينه ساختن جامه كعبه بالغ بر 10322 جنيه مصري گرديد.²⁶

هنگامي كه مصر در سال 1355 هـ / 1936م . پس از توقف ده ساله، از ارسال جامه كعبه به علت حادثه محمل، تصميم به تهيه و ارسال مجدّد آن گرفت، هزينه ها آنچنان افزايش يافته بود كه ناچار سازمان حج و گمرك كه بخشي از وزارت كشور (= داخليه) به شمار مي آمد، بخش نامه هاي نويني مبني بر افزايش هزينه سفر جامه كعبه و كاروان محمل به سـرزميـن هاي حجاز را در سال 1936 ـ 1937 م/ 1355 ـ 1356 هجري به مرحله اجرا درآورد كه ميزان هزينه تعيين شده، طبق آنچه كه در دست ما است، مبلغي برابر با 41338 جنيه مصري بود. اين مبلغ بعنوان هزينه سفر كاروان محمل و خزانه آن و نيز هزينه هاي اداري ديگر آن، به شمار مي آمد. طبق اسناد يادشده اشاره اي به هزينه ساخت جامه كعبه در ميان مبالغ پيشنهادي نوين، نشده است و اين نشان دهنده آن است كه گويا جانه كعبه در دوران توقف يادشده، در كارگاه جامه بافي آماده و مهيّا مي شده است.