عبرت و تربیت در قرآن و نهج البلاغه نسخه متنی

از آنچه از عذاب و صولت خدا و وقايع و عقوبتهاى او به امتهاى مستكبر پيش از شما رسيد پند گيريد.

ـ و احْذَرُوا مَانُزِّلَ بِالاْءُمَمِ قَبْلَكُمْ مِنَ الْمَثُلاَتِ بِسُوءِ الاَْفْعَالِ[37]... .

از كيفرهايى كه در اثر كردار بد و كارهاى ناپسند بر امت‏هاى پيشين واقع شده برحذر باشيد.

ـ فَاعْتَبِرُوا بِحَال وَلَدِ اِسْمَاعِيلَ وَبَنِى‏اِسحقِ وَ بَنِى‏يَعْقُوبَ عَلَيْهِمِ السَّلامُ.[38]

از حال فرزندان اسماعيل، فرزندان اسحاق و فرزندان يعقوب عبرت گيريد.

امام(ع) با بيان سرگذشت اقوام و ملل گذشته و توصيف زندگى و مرگ آنها، مردم را به عبرت‏گيرى از سرانجام نيك و بد آنها فرامى‏خواند. مربيان نيز مى‏توانند در تربيت متربيان خود، از همين روش بهره بگيرند و با بيان تاريخ و حوادث تلخ و شيرين آن، درس زندگى به آنها بياموزند. بررسى اين سرگذشتها، متربيان را با مباحثى آشنا خواهند ساخت كه در پرتو آن به نكاتى دست خواهند يافت كه در سير و سلوك آنها، تأثير عميقى مى‏گذارد. نكاتى مانند:

1. خداوند مفسدان را به سبب فساد و ظلمشان هلاك مى‏كند.

2. تأخير توبه و ندامت تا زمان نزول بلا سودى به حال انسان ندارد.

3. خداوند بندگان مؤمنش را يارى مى‏دهد و در دل دشمنان آنها رعب و وحشت ايجاد مى‏كند.

4. خداوند فتنه‏ها و توطئه‏هاى منافقين و بدخواهان را خنثى مى‏كند.

5. تغيير سرنوشت انسانها، به خواست و رفتار خود آنها بستگى دارد.

و دهها نكات تربيتى ديگر كه همگى درسها و عبرتهايى هستند كه تربيت‏آموزان خردمند مى‏توانند به آنها دست يابند و آنها را در زندگى خود به‏كار بندند.

براى سهولت دستيابى اين افراد به اين نتايج گرانبها، بهتر است مربى قبل از بيان تاريخ، سؤالاتى در همين زمينه طرح كند و اذهان آنان را آماده سازد. او به هنگام بيان تاريخ، با طرح سؤالاتى ديگر، به تجزيه و تحليل آن بپردازد و نكات ارزشى و يا ضد ارزشى داستان را با كمك آنها مشخص كند و در پايان، موقعيت كنونى تربيت‏آموزان را با آن پيش‏آمدها تطبيق دهد و عبرتها و درسهاى آن را بيان كند.[39] البته گاهى هم بهتر است نتيجه‏گيرى را به خود آنان واگذار نمايد.

نكته قابل توجه اينكه به موازات مطالعه تاريخ، با سير و سفر در آفاق و انفس‏نيز، مى‏توان به همان نتايج دست يافت. به عبارتى ديگر، بيان تاريخ و سير و سفر در روى زمين، دو روى يك سكه‏اند كه يكى از طريق حس شنوايى و ديگرى از طريق حس بينايى، انسان را به تفكر و انديشه در سرگذشت پيشينيان فرا مى‏خواند. تاريخ فقط حوادث وقوع يافته و عكسهاى خشك و بى‏روح آنها را براى ما مجسم مى‏سازد، در حالى كه آثار باقيمانده از دورانهاى قديم، در نقاط مختلف كره زمين، اسناد زنده و گويايى است كه اشكال و صور و نقوش دل و روح، تفكرات، قدرت و عظمت و يا حقارت و زبونى اقوام گذشته را به ما نشان مى‏دهد. ويرانه كاخهاى ستمگران، بناهاى شگفت‏انگيز اهرام مصر، برج بابل و كاخهاى كسرى، آثار تمدن قوم سبأ و هزاران آثار به‏جاى مانده از اقوام گذشته در گوشه و كنار جهان، هر يك در عين خاموشى، هزاران زبان دارند و سخنها مى‏گويند.

قرآن كريم در آياتى گوناگون و گاه به صورت امر، انسان را به سير در زمين دعوت مى‏كند.

سِيرُوا فِى الاَرْضِ فَانْظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُجْرِمِينَ.[40]

در روى زمين سير كنيد و ببينيد عاقبت كار مجرمان به كجا رسيد!

و در آيه‏اى ديگر در قالب استفهام انكارى مردم را به اين امر فرا مى‏خواند.

اَفَلَمْ يَسِيرُوا فِى الاَرْضِ فَتَكُونَ لَهُمْ قُلُوبْ يَعْقِلُونَ بِهَا .[41]

آيا آنان در زمين سير نكردند، تا دلهايى داشته باشند كه حقيقت را با آن درك كنند؟