روزنامه چاپ سنگي در آستانه شاه عبد‌العظيم - کتاب های چاپ سنگی کتابخانه آستان عبدالعظیم حسنی (ع) نسخه متنی

روزنامه چاپ سنگي در آستانه شاه عبد‌العظيم

از جمله وقايع عصر مشروطيت، بست نشيني شيخ‌فضل‌الله نوري در آستان حضرت عبدالعظيم حسني بود. اين بست‌نشيني يا تحصن از روز شنبه 10 جمادي‌الاول 1325‌ق آغاز گرديد.

طرفداران شيخ از ابتداي تحصن در نظر داشتند كه انديشه و افكار خود را به صورت مكتوب منتشر سازند، ولي چاپخانه ‌هاي تهران هيچ‌كدام حاضر به چاپ و انتشار مطالب آنان نبودند. ابتدا متحصنين مطالب خود را روي ورقه با خط خوش مي‌نوشتند و از روي آن عكس برداشته منتشر مي‌نمودند، ولي چون هزينه اين كار زياد بود در صدد تهيه چاپخانه بر آمدند و به آستانه عبد‌العظيم بردند. ماجراي خريد و انتقال اين چاپخانه به آستانه،جالب بوده و در روزنامه حبل‌المتين تهران در همان ايام چنين درج شده‌است:

مكتوب شهري: در شب پنج‌شنبه 29 جمادي‌الاول صورت تلگرافي جعلي و مكتوب از حضرت عبدالعظيم، محرر شيخ‌فضل‌الله آورد به مطبعه، به اسم آقا سيد مرتضي واقعه در كاروان سراي نائب‌السلطنه توي بازارچه مذكور كه چاپ نمايند. و گفت كه در تمام مطبعه ‌ها برده‌ايم چاپ نكرده‌اند و شما چاپ مي‌نماييد؟ آقا سيد مرتضي متقبل شد كه چاپ نمايد. اجزاي مطبعه كه وطن‌پرست و غيورند، آقا سيد مرتضي را مانع شدند كه شايسته نيست احدي چاپ نكرده،شما اين بدنامي را قبول كنيد. سيد مرتضي متاثر نشد. اجزاي مطبعه متعهد شدند كه طبع ننمايند. آقا‌سيد مرتضي مجبور شد رد كرد به همان محرر بعد از آنكه مأيوس شد، روز دوشنبه 4 جمادي‌الثانيه شيخ علي اصغر تعزيه‌خوان و سيدي ديگر آمدند و يک دستگاه چرخ از آقا سيد مرتضي خريدند به مبلغ يكصد و سي تومان. شب سه‌شنبه جلودار و آبدار عضدالملک آمدند و پول را تسليم نموده بار سه قاطر نموده بردند در جانخاني جا دادند بقيه اسباب آن را شب چهارشنبه آمدند بردند در حضرت‌عبدالعظيم. و جاي دستگاه چرخ فعلا در كارخانه آقاسيد مرتضي خالي است. و اجزايي كه از مطبعه براي چاپ برده‌اند، چهار نفرند به قرار ذيل:

ورق زن: مشهدي ابراهيم و كربلايي محمدحسين؛

ورق‌انداز: جعفر آقا خواهر زاده آقاسيد مرتضي؛

چرخ‌كش: ميرزا هادي؛

نوردتاب: سيد رضا پسر خود آقاسيد مرتضي.

جاي اين چرخ در حضرت‌عبدالعظيم در طويله منزل كربلايي عباسعلي است فعلا اگر تغيير ندهند.

چاپ لوايح در آستانه عبد‌العظيم

به محض رسيدن چاپخانه به آستانه كار چاپ شروع گرديد و اولين شماره نشريه بست‌نشينان به نام «لوايح» در روز دوشنبه 18 جماد‌الثاني 1325ق ( 39 روز بعد از شروع بست‌نشيني ) منتشر گرديد.

لوايح در قطع رحلي و در شش صفحه و نيم به خط نستعليق بسيار خوش منتشر مي‌گرديد و به وسيله آن افكار شيخ‌فضل‌الله نوري و مخالفان مشروطه عرضه مي‌گرديد.

بست‌نشيني بعد از سه ماه در سه‌شنبه 8 شعبان 1325 ق به پايان رسيد و انتشار لوايح نيز قطع گرديد.[8]

خوشنويسان كتاب‌هاي چاپ سنگي

كتاب‌هاي چاپ سنگي قبل از چاپ به دست خوشنويسان ماهري با مركب چاپ در كاغذ چاپ تحرير مي‌گرديد. اغلب آنها به خط نسخ و برخي به خط نستعليق و ثلث تحرير شده است. اسامي تعدادي از اين خوشنويسان كه بيش از پنج اثر از كتاب‌هاي به چاپ رسيده آنان در كتابخانه آستان عبد‌العظيم حسني موجود است، عبارتند از:

1.ابوالقاسم‌بن ملا محمّدرضا نوري كمربني

2.ابوالقاسم خوانساري

3.احمد‌بن ملا حسين تفرشي ملقب به كاتب‌الشريعه

4.احمدبن سيد محمد رضا طباطبايي اردستاني ملقب به صدر‌الكتاب

5.احمدبن محمد هزار جريبي

6.اسد‌الله اشرف‌الكتاب بن محمد كاظم موسوي خوانساري خراساني قمي تهراني

7.جمال‌الدين‌بن ابوطالب اصفهاني ملقب به سلطان الكتاب

8.زين‌العابدين بن محمدعلي محلاتي گلپايگاني

9.زين‌آلعابدين شريف صفوي خويي ملقب به فخرالاشراف

10.زين‌العابدين قمي

11.طاهر بن عبدالرحمن خوشنويس تبريزي قراجه داغي

12.عبد‌الكريم شريف شيرازي

13.ميرزا عبدالله حائري تهراني

14.علي‌اصغربن عبدالجبار اصفهاني سيمري

15.علي‌بن حسن تبريزي

16.علي بن محمد علي خوانساري

17.كلب علي‌بن عباس افشار شوندي قزويني

18.ميرزا آقا كمره‌اي

19.محمد باقر بن عبدالحسين خان بن [حاج] محمد حسين الصدر الاعظم الاصبهاني

20.محمد باقر بن محمد حسن اروجني اصفهاني

21.محمد حسن‌بن محمد علي اصفهاني

22.محمد حسن بن محمد علي گلپايگاني

23.محمد حسن گلپايگاني

24.محمد حسين تبريزي

25.ميرزا محمد خوانساري

26.سيد محمد رضا بن ابوالحسن طباطبايي اردستاني

27.محمدرضا بن علي اكبر خوانساري

28.محمد صادق بن ابوالقاسم حسيني خوانساري

29.محمد صادق بن محمدرضا تويسركاني

30.محمد صادق بن محمدعلي گلپايگاني

31.محمد علي بن سيد محمد رضوي موسوي حسني حسيني علوي فاطمي

32.محمد علي‌بن حاجي شمس‌الكتاب

33.محمد علي بن محمد حسين خراساني حائري

34.محمد علي بن محمد رضا رضوي خوانساري

35.محمد علي بن ميرزا محمود غروي تبريزي

36.محمدعلي تهراني فرزند شمس‌الكتاب

37.محمد علي خوانساري

38.ميرزا محمد علي شيرازي ملقب به كشكول

39.محمد مهدي بن محمدتقي اصفهاني

40.محمد مهدي‌بن محمد جعفر خوانساري

41.محمدمهدي گلپايگاني

42.محمد‌هاشم بن حسين تبريزي

43.سيد محمود بن سيد محمد هاشم موسوي خوانساري

44.محمود بن حاج مهدي تبريزي نجفي

45.مرتضي بن عباس حسيني برغاني

46.مصطفي نجم‌آبادي

47.ملک الخطاطين شريفي

48.هاشم بن حسين تبريزي

فهارس كتاب‌هاي چاپ سنگي

تاكنون فهارس متعددي براي كتاب‌هاب چاپ سنگي نوشته‌ شده‌است كه عبارتند از:

1.فهرست كتب چاپ سنگي موجود در كتابخانه سازمان مدارک فرهنگي انقلاب اسلامي، تهران، 1371ش، وزيري، 154ص . در اين فهرست 399 كتاب چاپ سنگي فارسي و 220 كتاب عربي معرفي شده‌است.

2.فهرست كتب درسي چاپ سنگي موجود در كتابخانه ملي ايران،تهران، 1376ش، وزيري،415ص،در اين فهرست 991كتاب چاپ سنگي معرفي شده است.

3.فهرست كتب درسي چاپ سنگي فارسي كتابخانه ملي تبريز، قم، كتابخانه آيت‌الله مرعشي، 1379ش،‌368ص، در اين فهرست 1030 كتاب چاپ سنگي فارسي معرفي شده‌است.

4.فهرست كتب چاپ سنگي كتابخانه آستان حضرت معصومه (س)، اين فهرست در سال 1377ش تأليف شده و در آن حدود 3400 نسخه چاپ سنگي فارسي و عربي و ديگر زبان‌ها معرفي شده‌،ولي تاكنون منتشر نشده است.

5.فهرست كتب چاپ سنگي كتابخانه آستان عبدالعظيم حسني ،اين فهرست در سال 1381ش تأليف شده و در آن حدود 3240 نسخه چاپ سنگي و سربي فارسي و عربي و ديگر زبان‌ها معرفي شده است.

6.فهرست كتاب‌هاي چاپي فارسي، خانبابا مشار، 5 جلد،. تهران ، بنگاه ترجمه و نشر كتاب،‌1337ش.

7.فهرست كتاب‌هاي چاپي عربي ، خانبابا مشار ،‌ تهران، بنگاه ترجمه و نشر كتاب، 1337ش.