نگاهی به مالکیت صنعتی، توزیع و قیمت گذاری در سرمایه داری، سوسیالیسم و اسلام نسخه متنی

اقتصاددانان كلاسيك كه توجيه‏گران و مبلغان نظام تازه شناخته شده سرمايه‏داري بودند، توجه زيادي به مقوله سود كرده‏اند. مسأله مهم اقتصادي از ديد آنها انباشت سرمايه بود و سعي در توجيه آن داشتند و از آنجا كه سود سرچشمه اصلي انباشت سرمايه است، مشروع و قانوني جلوه دادن آن، بخش عمده رسالت اين اقتصاددانان بود.2

ليكن با گسترش صنايع و تمركز و انباشته شدن سرمايه‏ها اين «نظارت مستقيم» و مشاركت در امر توليد برچيده شد و صاحب سرمايه به علت اينكه امكانات تملك ابزار توليد را دارد اين مازاد را به خود اختصاص مي‏دهد. اين بود كه مشروعيت سود، توجيهي ديگر مي‏خواست. آدام اسميت باني مكتب كلاسيك، در اين باب به تفصيل سخن گفته است. وي معتقد است كه: سود صرفا دستمزد نوعي خاص از كار، يعني بازرسي و مديريت، نيست و متناسب با ميزان سرمايه مي‏باشد. هر قدر سرمايه بيشتري به كار گرفته شود، سود بيشتري نيز عايد خواهد شد.3

صرف نظر از اينكه اين كار خاص، يعني بازرسي و مديريت به چه نحوي صورت گيرد. وجود رقابت در اقتصاد همواره تضمين مي‏كند كه سرمايه‏هاي به كار رفته در بخشهاي مختلف، نرخ سود كم و بيش يكساني داشته باشند.

اسميت در تحليل خويش اشاره‏اي گذرا به دو نكته مهم دارد كه بعدها هر دوي آن محور بحثهاي طولاني شدند. وي اولاً مسأله خطر و خطرپذيري سرمايه‏دار را در امر سرمايه‏گذاري مورد توجه قرار مي‏دهد4 و ثانيا با بيان اينكه سبب مستقيم افزايش سرمايه، صرفه‏جويي است نه توليد5، سود را پاداش سرمايه‏دار در مقابل امساك و صرفه‏جويي براي انباشت سرمايه قلمداد مي‏كند. سرمايه‏دار با صرفه‏جويي و صرف نظر از مصرف فعلي دارايي خويش، توانسته است آن را ذخيره كند و در جريان توليد به كار اندازد، پس بايستي به خاطر اين گذشت و فداكاري پاداش دريافت دارد كه همان سود است.

ديويد ريكاردو، متفكر ديگر اين مكتب، تأكيد بر اين دارد كه كار تنها عامل خلق ارزش است، و بدين ترتيب نظريه «ارزش ـ كار» را مي‏پذيرد. وي براي حل اين تناقض كه اگر ارزش صرفا مخلوق كار كارگر است، پس سهم سرمايه، يعني سود كه اينقدر مورد توجه او و هم‏مسلكانش قرار گرفته است، كجاست، اعلام مي‏دارد كه سرمايه هم خود نوعي كار بوده و حاصل كارگذشتگان مي‏باشد كه انباشته شده است،6 بدين ترتيب محصول از همكاري كار جاري و كار گذشته توليد مي‏شود و لذا بين صاحبان اين دو نوع كار تقسيم خواهد شد. پس سهم سرمايه‏دار از آن جهت كه سرمايه خود حاصل كار بوده و در واقع نوعي كار محسوب مي‏شود، مشروع است.

توجيه ژان باتيست‏سه از اين جهت جالب توجه است كه وي نقش كارفرما را در جريان توليد مورد مداقه قرار مي‏دهد، وي مي‏گويد: سود مركب از دو بخش است: بهره وام و درآمد كارِ كارفرما.7 قسمت اول به سرمايه‏دار به دليل اينكه صاحب سرمايه است تعلق مي‏گيرد و قسمت دوم درآمد وي در واقع پاداش مهارتهاي حرفه‏اي وي به عنوان مدير مي‏باشد.

سرمايه‏اي كه كارفرما به كار مي‏اندازد، همانند پولي است كه وام گرفته است و بهره آن بايد از سود ناخالص كسر گردد و مازاد پاداش لياقت، كارداني و هشياري كارفرما مي‏باشد.8