تحقیق و تقلید از دیدگاه مولانا در مثنوی معنوی نسخه متنی

و آن صوفى بى‏خبر از همه‏جا نيز از راه «تقليد» همراه آنان اين ترانه را تكرار مى‏كرد:

شب فرا رسيد و همه خفتند.صوفى مسافر سحرگاه وقتى كه به سراغ بهيمه خود رفت، آن را نيافت.از خادم خانقاه پرسيد كه مركب من چه شد و جدال بين آنها درگرفت و بالاخره خادم مى‏گويد كه صوفيان بر من غالب شدند و خر را از من گرفتند و فروختند و چند بار آمدم به تو خبر بدهم ولى:

(4- 563/2)

اينجاست كه زمان نتيجه‏گيرى مولانا از داستان فرا مى‏رسد و از زبان صوفى مسافر مى‏گويد:

گفت: آن را جمله مى‏گفتند خوش مر مراهم ذوق آمد گفتنش

7- 565/2)

مولانا با اين ابيات، بيت الغزل خود را بيان مى‏كند كه هر بدبختى بر سر انسان مى‏آيد، به خاطر تقليد كوركورانه است; آن هم تقليد از افرادى كه شايستگى تقليد را ندارند و به مقام تحقيق نرسيده‏اند.اين است كه اگر آدمى با جماعتى در قول و فعل و اعتقاد همراهى مى‏كند بايد با تحقيق باشد نه اينكه «خواهى نشوى رسوا، همرنگ ماعت‏شو» .بى‏حاصلان در كلام مولانا همان صوفيان ناصافى هستند كه نور حق نخورده‏اند و پرده‏هاى طمع، مانع صاف‏بودن آينه‏هاى چشم و عقل و سمع آنان شده است; از اين جهت است كه مولانا يكى از شرايط محقق راستين رادر نوشيدن نور حق و دريدن پرده‏هاى طمع مى‏داند تا نه خود به طمع بيهوده درافتد و نه ديگران را به تقليد از خود وادارد.