4.ويژگيهاى اهل تقليد - تحقیق و تقلید از دیدگاه مولانا در مثنوی معنوی نسخه متنی

تا اينكه نوبت‏به اياز مى‏رسد:

او بدون توجه به كار پنجاه شصت امير:

اياز هر آنچه صواب مى‏بيند، بدون تقليد از وزير و ديگران، به كار مى‏بندد و همه بر اياز مى‏شورند كه اين چه كار زشتى بود! نمى‏دانستند كه:

چنين پاسخ آنها را مى‏دهد كه:

مولانا از اين داستان نتيجه مى‏گيرد كه:

اين داستان نشان مى‏دهد كه محقق، اهل معنا و ذات است، نه صورت ظاهر; ژرف‏نگر است، نه ظاهربين.محقق راستين گرچه بايد از تجربه ديگران بهره گيرد و با ديگران مشورت كند، اما نبايد همه نگاهش به ديگران باشد و استقلال‏نظر و جرات اظهار عقيده را از دست‏بدهد و اين سخن كه «خواهى نشوى رسوا، همرنگ جماعت‏شو» كه اعتقاد و عمل بسيارى بر آن است، نزد اهل تحقيق، نكوهيده است، مگر آن جماعت‏حق باشند، كه معيار، نزد محقق «حق‏» است نه آنچه مردم مى‏گويند يا با آن مخالفت مى‏كنند.در اين داستان نيز اگر اياز همانند ديگران مقلدوار، چشم و گوش و لب و دستش به ديگران دوخته بود، نمى‏توانست كارى محققانه و جسورانه انجام دهد.اصولا تقليد، انسان را ترسو و غيرگستاخ بار مى‏آورد و تحقيق، جسارت اظهارنظر را به انسان مى‏دهد و اين - البته همان گونه كه مولانا در همين داستان اشارت دارد - احتياج به توفيق الهى و نور ربانى نيز دارد.

4.ويژگيهاى اهل تقليد

مولانا در دفترهاى شش‏گانه مثنوى ويژگى‏هايى را براى اهل تقليد برمى‏شمارد كه برخى از آنها گزارش مى‏شود.

4. 1. مقلد به اسرار و كنه موضوع پى نمى‏برد، گرچه سخنانى از مو باريك‏تر بگويد و سخنانش بظاهر مستدل ومتقن باشد; زيرا اينها از خودش نيست و خود، از حقيقت‏سخنان چيزى درنمى‏يابد:

(1- 490/2)

4. 2. ويژگى ديگر كه از ابيات بالا فهميده مى‏شود اين است كه «تقليد آفت هر نيكويى است‏» و هرچند هم بزرگ نمايد باز ارزش ندارد.

4. 3. ويژگى ديگر اهل تقليد كه مولانا در همين دفتر دوم و در ادامه همين ابيات به آن اشارت دارد اين است كه:

(5- 491/2)

مقلد خود بهره واقعى را نمى‏برد، او مانند جوى است و سخن ديگران را به ديگران منتقل مى‏كند، او تشنه و شايق حقيقى نيست و سوز دل ندارد، اگر چه بظاهر سخن سوزناك هم بگويد.

4. 4. مولانا در ادامه، ويژگى ديگر اهل تقليد را اين گونه بيان مى‏دارد: