تحقیق و تقلید از دیدگاه مولانا در مثنوی معنوی نسخه متنی

(53-2435/2)

در ابياتى كه گذشت علاوه بر موضوع اصلى ما يعنى اهل دل بودن محقق و داشتن نورى كه او را هدايت مى‏كند، مى‏توان ويژگيهاى ديگرى را نيز براى محقق برداشت كرد.

5. 2. دانش او همانند مقلد عرضى نيست‏بلكه ذاتى است; مولانا علاوه بر ابيات پيشين، در دفتر پنجم نيز علم تقليدى را مانند آب ناودان، عاريتى مى‏داند و علم تحقيقى را ابر و آسمان، كه آب آنها ذاتى است نه عرضى.

(95- 2492/5)

5. 3. محقق از نفور مستمع و كمى آن و بى‏توجهى به سخنانش، فغان برنمى‏آورد.

5. 4. محقق راستين براى خلاص از اين دنياى دنى طالب علم است و علم را براى روشنى و هدايت‏خود و روشنگرى ديگران مى‏خواهد نه براى مطامع دنيوى.

5. 5. به خاطر ويژگى يادشده، مشترى محقق راستين، خداست و اوست كه هدايتگر واقعى محقق است و راههاى آسمان را به او نشان مى‏دهد. محقق در واقع نور خود را از آسمان مى‏گيرد. در اين باره علاوه بر ابيات گذشته در جاى ديگر مى‏گويد:

(3277/2)

و در جاى ديگر گويد:

(91- 2481/5)

5. 6. برداشت ديگر آنكه همه اين الطاف از وجود ذى‏جود حق‏تعالى است و اگر لطف و دست‏گيرى او نباشد محقق نمى‏تواند راه حق را بپيمايد و به حق برسد.

5. 7. شرط آنكه اين الطاف شامل حال محقق شود، رهايى از دست نفس پليد است و آن هم به دست‏گيرى خدا انجام مى‏شود و اين خود ويژگى ديگر محقق را نشان مى‏دهد كه بايد نفس او مغلوب باشد و عقل او غالب و از رق جهان رسته باشد; مولانا علاوه بر ابيات يادشده، در جاى ديگر مى‏گويد:

(65- 2452/5)

در ادامه همين ابيات، مولانا بيان مى‏دارد كه محقق همانند آهوى ختن از ارغوان نور الهى چريده است و معده‏اش به ريحان و گل خو كرده است و حكمت و قوت رسل را دريافته است، برخلاف مقلدان كه همچون خران، كاه و جو مى‏خورند و لايق نور و دل نيستند: