راهكارها - عوامل تضعیف خود باوری فرهنگی (2) نسخه متنی

اولاً، با وجود تغييرات اساسى، كه پس از انقلاب در سطح جامعه به وجود آمده و سازمان هاى گوناگون در راستاى رشد و تعالى خودباورى و اجتناب از بيگانه پرستى و پايمال به فرهنگ بيگانه به كار گرفته شد، هنوز هم كم و بيش عوامل داخلى تضعيف خودباورى كه به صورت نقص ها و كاستى ها در سازمان ها و نهادهاى گوناگون بروز مى يابد، وجود دارد و اين نقايص به طور ناخواسته بر خودباورى فرهنگى تأثير منفى مى گذارد.

ثانياً، عوامل برون مرزى نيز به اشكال و صور گوناگون (از قبيل رسانه ها، ارائه الگوها، فن آورى و مانند آن) وجود دارد و به شدت عوامل داخلى را تحت تأثير قرار مى دهد.

ثالثاً، همان گونه كه بيان شد، خودباورى فرهنگى نوعى نگرش است و تغيير نگرش ها علاوه بر وجود عوامل، نياز به زمانى نسبتاً طولانى دارد. بنابراين، نگرش ها به محض تغيير در عوامل ايجاد كننده خود، تغيير نمى كنند، بلكه همان گونه كه در طى زمانى نسبتاً طولانى ايجاد مى شوند، براى از بين بردن و يا تغيير آن ها نيز به زمان كافى نياز است.

رابعاً تا زمانى ديگر كاملاً تغيير نكرده است و بمعناى فرهنگى خودى را باور نكرده ايم، عوامل ناخواسته و غيرمستقيم به راحتى مى تواند نگرش افراد را تغيير دهد و به حالت سابق برگرداند.

راهكارها

عملكردهاى مثبت صدا و سيما در انقلاب اسلامى و پس از آن بسيار بوده و اين سازمان زبان گوياى انقلاب و جمهورى اسلامى در تمام دوره هاى سخت انقلاب، به خصوص جنگ تحميلى و پس از آن، بوده است. ولى از آن جا كه بناى كار بر رفع اشكالات و ارائه خدمات بيش تر است، مواردى چند كه به رفع نقايص موجود مى پردازد، يادآورى مى گردد تا سازندگان محترم برنامه هاى صدا و سيما بيش از پيش، در انجام وظايف خطير خود در قبال فرهنگ و جامعه اسلامى موفق باشند و نقش خويش را در بالندگى و شكوفايى فرهنگ اسلامى به نحو احسن ايفا نمايند.

الف ـ رعايت احكام و شؤونات اسلامى و اشاعه فرهنگ دينى

صدا و سيما در تمامى برنامه هاى خود، بايد احكام، دستورات و ارزش هاى شرع مقدس اسلام را مراعات نمايد و تبليغ و ترويج تعاليم و ارزش هاى اسلامى را همواره در سرلوحه كارهاى خويش قرار دهد. فراموش نكنيم كه نظام جمهورى اسلامى براساس دستورات سعادت بخش اسلام بنا نهاده شده و صدا و سيما، كه مبلّغ اين نظام است، بايد برنامه هاى خود را بر محور اين معيار اساسى تنظيم نمايد. به عنوان نمونه، موارد ذيل به طور مداوم و در تمام برنامه ها مورد توجه قرار گيرد:

1ـ احتراز از پخش موسيقى هايى كه متناسب با مجالس لهو و لعب است;

2ـ ظاهر شدن بازيگران فيلم ها و نمايش ها، اعم از مرد و زن، با پوشش كامل اسلامى;

3ـ در نمايش ها، به زنان چادرى، نقش هاى مثبت داده شود;

4ـ پرهيز از دادن نقش ها و موقعيت هاى اجتماعى پايين و پست، به چهره هاى افراد مذهبى;

5ـ در نمايش ها و فيلم ها همان گونه كه معمولاً به همه جنبه هاى زندگى توجه مى شود، مسائل دينى نيز مورد توجه قرار گيرد; مثلاً، نماز خواندن، مسجد رفتن،قرآن خواندن و مانند آن نيز نشان داده شود (هرچند به صورت كوتاه).

6ـ بى توجهى نسبت به اعمال دينى به صورت يك موضوع عادى نشان داده نشود;

7ـ نقش هايى كه نشان دهنده افراد جاهل، بى سواد و كهنه گرا است نبايد همراه با اعمال و مناسك دينى باشد; گاهى در فيلم ها مشاهده مى شود كه در ميان افراد گوناگون و متفاوت، مثلاً پير مردى بى سواد يا پيرزنى خرافه پرست (گاهى هم به شدت بداخلاق) و يا دهاتى بى سواد، نماز مى خواند، مسجد مى رود ويا تسبيح به دست گرفته و ذكر مى گويد. روشن است كه اين گونه برخوردها با عقايد و اعمال دينى، مردم را نسبت به دين بدبين خواهد كرد.

8ـ آموزش احكام، عقايد و معارف دينى به صورت جذّاب و با استفاده از فنون پيشرفته هنرى انجام گيرد. متأسفانه در مورد معارف دينى از هنر بسيار كم استفاده مى شود و غالباً سخنرانى ها و مرثيه ها به صورت خام پخش مى شود.

9ـ مسائل دينى و اخلاقى تا حدّى كه ممكن است، به صورت فيلم و نمايش نامه در آيند; اگر هنرمندان به سوى درياى بى كران معارف اسلامى كشيده شوند، موضوعات ناب و قابل طرح بسيارى خواهند يافت كه نه تنها در جامعه اسلامى، بلكه در تمام جهان طرفداران زيادى خواهد يافت; موضوعاتى كه انسان ها را به سعادت، سلامت و كرامت دعوت مى كند.

10ـ در مسابقات اطلاعات عمومى، كه از صدا و سيما پخش مى شود، مطالب دينى به قدر كافى گنجانده شود; مسابقات معارف دينى به صورت جداگانه نمى تواند جاى اين تركيب را بگيرد; زيرا مسابقات معارف مشتريان خاص و معدودى دارد، در حالى كه مسابقات اطلاعات عمومى مخاطبان بيش تر دارد.

11ـ به تصوير كشيدن نقش ائمّه اطهار(عليهم السلام) در تاريخ اسلام;

12ـ تبيين جنبه هاى گوناگون زندگى از ديدگاه ائمّه(عليهم السلام);

13ـ تشويق كودكان به حفظ روايات قرآن;

14ـ احياى نماز وتبيين نقش معنويت در زندگى فردى، اجتماعى و اخروى;

15ـ ترويج امر به معروف و نهى از منكر ونقش اجتماعى آن و احياى عملى آن در ساختار خانواده;

16ـ احياى فرهنگ اسلام در مورد صدقه، وقف و...

ب ـ تكيه بر عناصر مثبت فرهنگ خودى

فرهنگ هر جامعه ارتباط نزديك و تفكيك ناپذيرى با دين آن جامعه دارد. دين در تمام بخش هاى حيات انسانى نفوذ مى كند و آن را تحت تأثير قرار مى دهد. غالب ملت ايران را مسلمانان و اكثريت بالايى از آن ها را شيعيان تشكيل مى دهند. بنابراين، مذهب شيعه در فرهنگ اين ملت نقش فوق العاده اى ايفا كرده است. بر سازمان صدا و سيما لازم است نكات و عناصر مثبت اين فرهنگ غنى را بازشناسى كند و آن ها را با شيوه هاى صحيح و مناسب فرهنگى اشاعه دهد. در اين جا، به برخى از عناصر مثبت فرهنگ خودى اشاره مى شود:

1ـ صله رحم;

2ـ احترام به والدين و بزرگترها;

3ـ احترام به كهن سالان و دستگيرى از آن ها;

4ـ روابط حسنه و عاطفى با همسايگان;

5ـ دستگيرى از تهى دستان;

6ـ اهميت دادن به دانش;

7ـ ارزش قايل شدن براى نقش معلمى و تشويق آن ها;

8ـ تقويت روحيه مهمان نوازى (به صورت ساده و بدون تكلّف);

9ـ ارزش دادن به مشاغل فرهنگى;

10ـ احياى فرهنگ صدقه;

11ـ ضد ارزش جلوه دادن سودجويى و گران فروشى;

12ـ احترام به كودكان و رعايت حقوق آن ها;

13ـ توصيه به نظم و برنامه ريزى در زندگى و...

ج ـ تأكيد بر جنبه هاى درخشان تاريخ ملّى ـ اسلامى

گذشته چراغ راه آينده است و ملتى كه گذشته روشن و درخشانى در تاريخ دارد بسان درخت تنومندى است كه ريشه در اعماق خاك دوانيده، و هيچ طوفانى آن را تهديد نمى كند. ملت ما در تاريخ پرشكوه خود، حوادث مهم، خاطرات به ياد ماندنى و مردان بزرگ بسيارى ديده است كه يادآورى آن ها به آحاد ملت احساس غرور، افتخار و بزرگى مى دهد. تأكيد بر آن حوادث تاريخى كه به مردم احساس بزرگى و عظمت مى بخشد و از خودباختگى آن ها جلوگيرى مى كند ضرورى است. تشخيص حوادث و شخصيت هاى مهم تاريخى براى ارائه در صدا و سيما وظيفه مورخان است. به عنوان نمونه، به چند مورد اشاره مى شود:

1ـ مبارزه مردم ايران عليه استعمار;

2ـ نهضت مشروطيت وعللوعوامل شكست وپيروزى آن

3ـ نهضت تنباكو;

4ـ نهضت سربداران;

5ـ قيام جنگل;

6ـ نهضت روشن فكرى و نقش آنان در مبارزه با استعمار;

7ـ نقش روحاينت در تاريخ سياسى ايران;

8ـ قيام امام خمينى; و نقش آن در احياى اسلام;

9ـ شخصيت هاى علمى و ادبى و تأثير آن ها بر تمدن جديد;

10ـ جنگ تحميلى و رشادت هاى هشت سال دفاع مقدس،... .