عوامل تضعیف خود باوری فرهنگی (2) نسخه متنی

در جهان سياست نيز نقش تلويزيون بسيار چشمگير است. سياست عملى و سياست رسانه اى موضوعاتى كه قرار است مقام هاى كشورها با يكديگر مطرح كنند، چند ساعت پيش از ديدار، در رسانه ها مطرح مى شود; يعنى: پيش از آن كه مقام هاى كشورها با همديگر صحبت ومذاكره كنند، از طريق رسانه هاى جمعى حرف هاى خود را زده اند. و يا به گونه اى رسانه ها آن ها را در جوّى قرارمى دهند كه چه موضوعاتى را مطرح كنند.

كاركردهاى تلويزيون: عمده ترين كاركرد تلويزيون نقش آن در آموزش است و اين ويژگى، آن را به صورت ابزارى ممتاز در ميان ديگر وسايل ارتباط جمعى قرار داده است. تلويزيون در رابطه با فرهنگ ملّى و جامعه پذير كردن افراد مى تواند داراى كاركرد مثبت، كاركرد منفى و بى كاركرد يا خنثى باشد. از جمله كاركردهاى مثبت آن، مى توان اين موارد را نام برد: ايجاد وحدت ملّى، تقويت فرهنگ عمومى، هنجارپذير كردن افراد، الگودهى، آموزش همگانى، و پركردن سالم اوقات فراغت. از جمله كاركردهاى منفى آن هم مى توان به تشعّب انديشه، ايجاد پرخاشگرى و تنازغ در خانواده، ايجاد تعارض نقش ها، بحران هويت، و تبليغ ارزش هاى بيگانه اشاره نمود.

وضعيت كنونى سيماى جمهورى اسلامى: به طور كلى، هر نظام، سازمان يا مؤسسه اى ـ اعم از آموزشى و غير آموزشى ـ به منظور نيل به اهداف بلند مدت و كوتاه مدت خود، برنامه هايى تهيه و از ابزارها و شيوه هاى گوناگون براى رسيدن به آن ها استفاده مى كند. صدا و سيما نيز از آن جا كه يك سازمان مهم آموزشى پس از خانواده و مدرسه است، با عنايت به اهداف نظام اسلامى، برنامه هايى را براى بارور ساختن فرهنگ اسلامى تهيه و در قالب صوت و يا صوت و تصوير به مخاطبان ارائه مى دهد. اصولاً مطلوب اين است كه برنامه هاى ارائه شده در تلويزيون به نحوى، بخشى از اهداف نظام را تعقيب نمايد. در ديگر كشورها نيز اين هماهنگى ميان رسانه ها و نظام سياسى ـ فرهنگى وجود دارد. براى مثال، در امريكا توجه نظام حاكم به سوى مردم ديگر كشورها در توليد فيلم هاى سينمايى مورد توجه قرار مى گيرد. امريكايى ها از طريق فيلم هاى خود، اقدام به اشاعه و ترويج فرهنگ خويش مى كنند، در فيلم هاى تفريحى و خنده دار، خود را مردمانى با تربيت; در فيلم هاى انتظامى، مردمانى دلاور، بى باك و در عين حال، معصوم و بى گناه; و در فيلم هاى جنگى و جاسوسى، خود را ناجى انسان هاى سراسر جهان معرفى مى كنند.( ) در اين جا، نخست هر يك از برنامه هاى سيماى جمهورى اسلامى (تفريحى، خبرى و آموزشى) و سپس آن دسته از كاركردهاى منفى آن، كه موجب تضعيف فرهنگ ملّى و تضعيف خودباورى مى گردد، مورد بحث قرار خواهد گرفت:

الف ـ برنامه هاى سرگرمى و تفريحى: با آن كه يكى از وظايف راديو و تلويزيون ايجاد سرگرمى در اوقات فراغت براى تماشاگران و شنوندگان است، ولى توجه به اين مطلب نيز ضرورى است كه آموزنده بودن و داشتن محتوا و پيام يا دست كم، پيام منفى نداشتن، بايد در همه برنامه هاى سيما و صداى جمهورى اسلامى مورد توجه قرارگيرد; زيرا هر برنامه تلويزيونى مليون ها بيننده از اقشار گوناگون را در مقابل خود دارد، به ويژه برنامه هاى سرگرمى كه مرزهاى سنّى را مى شكند وبراى همه گروه هاى سنّى و علمى قابل استفاده است. تفريح و سرگرمى اگرچه لازم و ضرورى است، ولى نبايد صرفاً به دليل سرگرمى بودن آن، به بى بند و بارى و ابتذال گرايد و به اصطلاح، از هر ابزارى براى ايجاد سرور و فرح در بينندگان استفاده كرد; چون جامعه اسلامى يك جامعه رها و بى بند و بار نيست، بلكه مقيّد به يك نظام ارزشى منظّم است كه نمى توان آن ها را در اعمال و رفتار خود ناديده گرفت.

سؤالى كه مطرح است اين كه آيا مى توان برنامه اى را صرفاً براى ايجاد سرگرمى و بدون هيچ پيامى پذيرفت ؟ در پاسخ، بايد گفت كه برنامه ها از نظر پيام، سه نوع اند: خنثى، داراى پيام مثبت و داراى پيام منفى. اين كه برنامه هاى صدا و سيما نبايد داراى پيام منفى باشد بر هيچ اهل فن و انديشه اى پوشيده نيست; يعنى: مطلوب اين است كه برنامه ها داراى پيام مثبت و آموزنده باشند و برنامه اى با پيام منفى مطلوب هيچ عاقلى نيست.

اما برنامه خنثى چه ؟ آيا مى توان برنامه اى را صرفاً براى سرگرمى و از نظر پيام خنثى توليد كرد؟ اولاً، اين كه عملاً بتوان چنين برنامه اى تهيه كرد جاى ترديد دارد. ثانياً، در عقلايى بودن آن جاى كلام و بحث است; زيرا از سويى، تهيه و پخش برنامه ها با بيت المال مسلمانان به قدر كافى گران تمام مى شود و از سوى ديگر، با آن كه وجود برنامه هاى تفريحى و سرگرم كننده در رسانه ها، به ويژه صدا و سيما، ضرورى است، ولى مى توان برنامه هاى شاد و مفرّحى تهيه كرد كه در عين حال، از لحاظ دينى، اجتماعى، سياسى و اقتصادى، مفيد و آموزنده باشند. بنابراين هيچ عاقلى نمى پذيرد كه از بيت المال مسلمانان، با صرف هزينه هاى گزاف، برنامه اى را صرفاً براى خنداندن تهيه كرد. صدا و سيما دست كم، در نظام اسلامى، بايد وسيله اى آموزشى و تربيتى براى القاى ارزش ها و هنجارپذير كردن افراد باشد و اين هدف را بايد در همه برنامه ها لحاظ كرد.

ب ـ برنامه هاى آموزشى: واضح است كه در يك نظام اسلامى، از وظايف مهم وسايل ارتباط جمعى هنجارپذير و جامعه پذير كردن افراد جامعه براساس الگوها وارزش هاى دينى است. ارزش ها و الگوهاى دينى و فرهنگى بايد از طريق تلويزيون به بينندگان آموزش داده شود و تلويزيون نيز بايد هماهنگ و همگام با خانواده و مدرسه و ديگرنهادهاى تربيتى حركت كند تا گيرندگان پيام دچار تعارض ارزشى نشوند. علاوه بر اين، جديدترين دستاوردهاى علمى و تحقيقاتى و نيز پيش رفت هاى آموزنده و مفيد كشورهاى ديگر در زمينه تحقيقات، صنعت و مانند آن بايد از طريق برنامه هاى آموزشى تلويزيون به جامعه القا شود. آموزش كودكان به دليل آمادگى بسيارى كه آن ها براى پذيرش دارند، از اهميت فراوانى برخوردار است. كودكان بيش از هر گروه ديگر، از فيلم ها، مجموعه هاى تلويزيونى و كارتون ها تأثير مى پذيرند. بنابراين، در مورد برنامه هاى كودكان، بايد دقت لازم و كافى انجام گيرد تا موجب بدآموزى آينده سازان اين مرز و بوم نگردد.