عوامل تضعیف خود باوری فرهنگی (2) نسخه متنی

ز ـ موسيقى غربى: در تلويزيون جمهورى اسلامى، انواع موسيقى، اعم از ايرانى و غربى پخش مى شود. موزيك 4/53% آگهى هاى بازرگانى را موسيقى هاى غربى تشكيل مى دهد.( ) در اين اواخر، براى تبليغات بازرگانى، آوازهاى كوتاهى خوانده مى شود كه دقيقاً به تقليد از آهنگ هاى غربى است. اين نكات به ظاهر كوچك، پيامدهاى بس بزرگى به دنبال دارد.

بيرون از صدا و سيما، در سطح جامعه نيز موسيقى رواج زيادى پيدا كرده است. اخيراً مراكزى در سطح كشور، به خصوص تهران، براى آموزش موسيقى داير مى گردد. اين روند آسيبى جدّى به فرهنگ اسلامى وارد خواهد كرد. رهبر معظّم انقلاب در پاسخ به استفتايى در اين خصوص فرمودند: «آموزش موسيقى و نوازندگى به نونهالان و نوجوانان موجب انحراف انسان و ترتّب مفاسد است و جايز نيست. به طور كلى، ترويج موسيقى با اهداف عاليه نظام اسلامى منافات دارد... .»( )

ح ـ خشونت: وجود خشونت در بسيارى از فيلم هاى خارجى، به خصوص نوع امريكايى آن و برنامه هاى كارتونى خارجى و برخى از مجموعه هاى تلويزيونى داخلى، در برنامه هاى سيما جلب توجه مى كند. محتواى برخى از فيلم هاى كارتونى از جمله مجموعه تلويزيونى «دژ فضايى»، «جنگجويان كوهستان»، «سه برادر» و بعض ديگر كه اختلافات خانوادگى و بگو مگوهاى زن و شوهر در آن ها نمايش داده مى شود، مانند برخى قسمت هاى مجموعه «همسران» يا فيلم سينمايى «همسر» موجب ترويج خشونت است. بجاست صدا و سيما به جاى تقليد از سينما و تلويزيون غرب و تبليغ خشونت، از ملايمت، انسانيت و نوع دوستى تبليغ كند. خشونت، فرهنگ و جامعه را به تباهى مى كشاند. بنابراين، تمام تلاش ها بايد براى از بين بردن آن صرف شود، نه ترويج آن.

ب ـ سينما: سينما يكى ديگر از وسايل ارتباط جمعى بسيار مهم است. سينما از قدرت نفوذ فوق العاده اى برخوردار است، به گونه اى كه مى تواند افكار و اذهان عمومى را در جهت مثبت يا منفى به شدت تغيير دهد. برخى از ويژگى هايى كه به سينما قدرت ياد شده را اعطا مى كند عبارت است از:

1ـ تمركز فكرى شديد تماشاگران نسبت به فيلم: تاريكى فضاى سينما و توجه شديد افراد به پرده سينما وضعيتى مانند هيپنوتيزم به وجود مى آورد و افراد در اين وضعيت، آمادگى كاملى براى درك و پذيرش محتواى فيلم پيدا مى كنند.

2ـ وجود انبوه تماشاگران: مطالعات علمى و جامعه شناختى نشان مى دهد كه احساسات و هيجانات در انبوه خلق به راحتى انتشار مى يابد. احساساتى كه به طور دسته جمعى نسبت به حوادث فيلم ابراز مى شود، مى تواند به تأثير فيلم بر افراد عمق بيش ترى بدهد.

3ـ ويژگى تصويرى سينما: تصاوير سينمايى به دليل بزرگ و طبيعى بودن، افراد را بيش از رسانه هاى تصويرى ديگر تحت تأثير قرار مى دهد.

ويژگى هاى مزبور تأثير فوق العاده سينما را در تثبيت و يا تغيير افكار، عقايد و نگرش ها نشان مى دهد. باتوجه به اهميّت فوق العاده سينما بايد مواظت بود تا از اين وسيله تبليغى براى شكوفايى فرهنگ دينى ـ ملّى به نحو احسن استفاده گردد.

پس از انقلاب اسلامى، در سينما همانند ساير رسانه هاى گروهى، تحولات عميق و چشمگيرى به وجود آمد. امروز فيلم هاى خارجى با كمال دقّت انتخاب و پس از حذف بخش هاى نامطلوب آن ها، نمايش داده مى شوند. در ساخت فيلم هاى داخلى نيز بسيارى از ملاك هاى اجتماعى ـ فرهنگى موجود مراعات مى گردد. با وجود همه اين تلاش هاى شايسته و درخور توجه، نواقص و كاستى هايى وجود دارد كه مى تواند به مرور زمان، اثرات نامطلوبى بر فرهنگ و خودباورى فرهنگى بگذارد. برخى از اين مشكلات را در اين جا مورد توجه قرار مى دهيم:

در مورد فيلم هاى خارجى، مسأله مهمى وجود دارد كه توجه بدان لازم است: از سويى، به دلايل متعدد اقتصادى و فرهنگى، لازم است فيلم هاى خارجى در سينمايى جمهورى اسلامى نمايش داده شود. از سوى ديگر، نمايش آن ها در هر حال مشكل آفرين است. اين فيلم ها يا محتواى مطلوب دارند و يا محتواى نامطلوب و در هر صورت، مشكلات ويژه خود را دارند; يعنى: اگر اين فيلم ها محتواى نامطلوب داشته باشند، نمايش آن ها مستقيماً به تخريب فرهنگ خودى و ترويج فساد، فحشا و خشونت مى انجامد و چنين چيزى هرگز براى مردم مسلمان ونظام جمهورى اسلامى قابل تحمل نيست. بر همين اساس، مسؤولان از ميان فيلم هاى خارجى دست به گزينش و انتخاب مى زنند و فيلم هايى خريدارى مى كنند كه از محتواى بهترى برخوردار باشد.

وقتى فيلم هاى خوب و پسنديده را براى نمايش در بازارهاى داخلى گزينش و انتخاب كردند، آيا مشكل بكلّى حل مى شود؟ البته مشكل بدآموزى كاهش مى يابد، ولى به طور كامل، حل نمى شود; زيرا تفاوت فرهنگى ميان جوامع اسلامى و جوامع غربى به حدّى زياد است كه حتى صحنه هاى عادى زندگى غربى مى تواند براى يك جامعه اسلامى نامطلوب بوده و جنبه بدآموزى داشته باشد. بر فرض اين كه فيلم هاى انتخاب شده از هر حيث مطلوب بوده و هيچ گونه اشكالى در محتواى آن ها وجود نداشته باشد، مشكل ديگرى پديد مى آيد كه حلّ آن بسى دشوارتر است. اين مشكل با خودباورى فرهنگى ارتباط نزديكى دارد: نمايش فيلم هاى خوب خارجى ـ يعنى: فيلم هايى كه رفتار افراد در آن ها مؤدبانه، محبت آميز، آميخته با حس انسان دوستى، دستگيرى از بيچارگان و... مى باشد ـ از نظر محتوا ضررى به فرهنگ خودى نمى رساند، ولى نتيجه اى كه بينندگان ايرانى از آن ها مى گيرند اين است كه «فرهنگ غرب پيش رفته و عالى است و رفتارهاى آن ها انسانى، ملايم و مؤدبانه است»! سپس آنچه را در فيلم مشاهده كرده اند با فرهنگ خود ـ يعنى: با آنچه خودشان درك و لمس كرده اند ـ مقايسه مى كنند و نتيجه مى گيرند كه «فرهنگ غرب بسى بهتر و مطلوبتر از فرهنگ ماست»! اين همان چيزى است كه آن را «خودباختگى فرهنگى» مى ناميم. يافتن راه حل اين مشكل كار ساده اى نيست، ولى مشكل بودن ارائه راه حل هرگز نمى تواند دليلى براى اغماض از اصل مشكل باشد.

فيلم هاى داخلى على رغم تلاش هاى زيادى كه پس از انقلاب براى بهبودى آن ها به عمل آمده، با اشكالات عديده اى مواجه است. اين فيلم ها از نظر برخورد با فرهنگ خودى به سه دسته تقسيم مى شود:

1ـ فيلم هايى كه بيش تر به ارزش هاى فرهنگ خودى توجه دارد;

2ـ فيلم هايى كه ارزش هاى فرهنگ بيگانه در آن ها نفوذ قابل توجهى دارد;

3ـ فيلم هايى كه بيش تر جنبه سرگرمى داشته و نسبت به فرهنگ خودى جهت گيرى قابل توجهى (مثبت يا منفى) ندارد.

فيلم هاى نوع اول، كه تعدادشان نيز قابل توجه است، از عوامل بسيار مؤثر در تقويت خودباورى فرهنگى است. فيلم هاى پس از انقلاب، كه غالباً از اين دسته اند، هركدام به بخشى از نقاط قوّت فرهنگ و جامعه اسلامى پرداخته و تماشاگران را با غناى فرهنگ ايران اسلامى آشنا مى سازد. از آن جا كه بررسى عوامل تضعيف خودباورى فرهنگى مورد نظر مى باشد، از بحث در اين نوع فيلم ها خوددارى مى شود و تنها به برخى از مشكلات فيلم هاى نوع دوم و سوم اشاره مى شود.

فيلم هايى كه از فرهنگ غربى تبليغ و يا فرهنگ خودى را به نحوى تحقير مى كند، به طور مستقيم فرهنگ خودى را تضعيف و باورهاى مردم را نسبت به آن كاهش مى دهد. اما فيلم هاى از نوع سرگرمى و تفريحى، اگر هيچ پيامى جز فراهم ساختن اوقات خوش براى تماشاگران نداشته باشد ـ هرچند در واقع چنين چيزى عملى نيست ـ تأثيرى مثبت يا منفى بر خودباورى فرهنگى نخواهد داشت. ولى از آن جا كه هزينه هاى ملّى هر كشورى محدود است و معمولاً مبالغ معيّنى صرف اين گونه كارهاى فرهنگى مى شود، به نظر نمى رسد توليد اين گونه فيلم ها، كه هيچ هدفى جز خنداندن افراد ندارد، عاقلانه باشد. علاوه بر آن، مى توان فيلم هاى شاد و تفريحى را با پيام هاى مثبت و مطلوب نيز توليد كرد.