رساله استصحاى - کتابنامه امام نسخه متنی

امام در عين توجه به آراى قدما و فقهاى گذشته در بررسى مباحث فقه از آزادگى و حريت مخصوص به خود برخوردار است و اين روش را دركتب ايشان مشاهده مى كنيم . به گفته محققان امام فقه را از صورت نقلى خارج كرد و به آن رنگ تتبع و تحقيق داد. تا قبل از ورود امام به نجف مباحث فقهى در آنجا اساس نقل اقوال ديگران و بدون بررسى انجام مى گرفت . امام اين روش را تغيير داد و با نقد و بررسى دقيق اقوال گذشتگان به فقه تحوّل داد.

الرسائل 2 جلد

امام خمينى مع تذييلات لمجتبى الطهرانى انتشارات اسماعيليان 212صفحه .

اين كتاب شامل چند رساله است بدين شرح : ( لا ضرر ) ( استصحاب ) تعادل و تراجيح اجتهاد و تقليد و تقيه .

امام امت مفصلاً به بررسى عناوين فوق الذكر پرداخته و آن را تنقيح كرده اند:

رساله لاضرر

ايشان پس از نقل اقوال فقها در اين مسأله بررسى مفردات حديث به تبيين مختار خود در مسأله مى پردازند. حضرت بعد از نقد اقوال ديگران مسألهء لا ضرر را جزء احكام ( ثانوى و حكومتى ) قرار داده اند.

بعد از مقدماتى د رذكر شؤونات مختلف پيامبر و امامان از جمله : شأن سلطنت و حكومت و وجود احكام سلطانيه براى آنان مى فرمايد:

تأمل در صدور ذيل شأن صدور حديث براى انسان قطع آور است كه : لا ضرر و لا ضرار حكمى است كه صادر شده است به نحو: امر و حاكميت از ناحيه سلطان به جهت دفع ظلم از رعيت خويش . انصارى چون مورد ظلم واقع شده بود و با ورود بدون اجازه سمرة بن جندب بر اهلش متضرر مى گشت از اين روى شكايت به پيش پيامبر به عنوان سلطان برد تا از وى دفع ظلم كند. پيامبر سمرة بن جندب را خواست و به وى گفت : مراعات اهل خانه بكن .

سمرة بن جندب سر بر يافت .

آنگاه پيامبر دستور به كندن درخت و دفع فساد داد. نبايد در حوزهء سلطنت و حكومت من مظلومى مورد ستم واقع شود. پس مقام مقام بيان حكم الله و اين كه در احكام واقعى ضررى نيست و خداوند هست تعدى ظالمى است بر مظلومى و تخلف و سركشى از فرمان سلطان خويش كه در هنگام تخلف سلطان با كندن درخت از رعيت دفع ظلم و ستم نمود.

رساله استصحاى

اين رساله در بردارندهء مباحث مفيدى است از جمله : تعريف استصحاب شك در مقتضى و رافع

اخبار استصحاب استصحاب احكام وضعى استصحاب كلى استصحاب عدم تزكيه استصحاب در زمانيات استصحاب حكم فعلى اصل مثبت مراد از عرف تعارض استصحابين تعارض اصول و امارات تعارض استصحاب با قاعدهء يد و تجاوز و فراغ اصالة الصحة.

رسالهء تعادل و تراجيح

در اين رساله بحث از: علل اختلاف بين عامه و خاصه در احاديث و تأخير بيان مخصص دوران بين نسخ و تخصيص بررسى اخبار ترجيح و ديگر مسائل مى باشد.

رسالهء اجتهاد و تقليد

اين رساله در بردارندهء شؤونات فقيه شرايط اجتهاد مناصب قضيه و اجتهاد و تقليد مى باشد.

امام در شرايط اجتهاد مسائلى را ذكر مى كنند كه ذكر خلاصه آن براى طلاب و رهروان اين راه فوايد بسيارى را در بر دارد: اجتهاد حاصل نمى آيد مگر با تحصيل مقدمات بسيارى كه عبارتند از:

1 آگاهى به فنون عربيّت و ادبيات عرب به مقدارى كه در فهم كتاب و سنّت بدان احتياج هست و خصوصيات كلام عرب در محاورات آنان ...

2 انس به محاورات عرفى و فهم موضوعات عرفى و خارجى از آنچه دركتاب و سنت بر طبق محاورات عرفيه مشى شده است . بپرهيزيد از مخلوط كردنبين دقتهاى فلسفى و معانى عرفى كه چه بسيار از طلاب و روندگان راه اجتهاد بر اثر خلط بين دقتهاى فلسفى ومعانى عرفى به اشتباه افتاده و اين گرفتارى در اصول امروز به چشم مى خورد.

3 آگاهى به منطق به مقدار تشخيص قياسها و حدود... امّا تفاصيل قواعد و دقتهايى كه در عرف و محاوره به كار نمى رود مورد احتياج روندگان راه استنباط نخواهد بود.

4 علم به مهمات اصول فقه به مقدارى كه دخيل در فهم احكام شرعيه هست بدون افراط و تفريط خ .

5 علم رجال به مقدارى كه در تشخيص روايات احتياج است گر چه با مراجعه به كتبى كه براى اين كار آماده شده است .

6 معرفت كتاب و سنت و فحص در معانى لغوى آنها و قراين حال نزول و صدور به قدر امكان و رجوع به شأن نزول آيات و كيفيّت استدلال ائمه به آيات و مهم در اين باب انس به اخبار و كيفيّت محاورات ائمه است .

7 تكرار تفريع فرع به اصل ( به كار بردن اصول در فقه رجوع فرع به اصول ) تا قوهء اجتهاد حاصل شود.

8 جستجوى كامل از كلمات قوم و روش قدما در فتوى و رجوع به متون خصوصاً كتب شيخ طوسى و صدوق .

9 جستجو در فتاوى عامه خصوصاً در مورد تعارض اخبار... .

رسالهء تقيه

آخرين رساله اين كتاب رساله تقيه است كه شامل : تعريف تقيه و موارد آن مى باشد. امام تقيه را در يك تقسيم كلى به تقيه از روى خوف و تقيه براى مدارات تقسيم كردند. مورد تقيه خوفى را خوف بر نفس عرض و... قرار داده اند و مورد تقيه مداراتى را تقيه اى شمرده اند كه به خاطر مدارا و همبستگى با اهل سنت مى توان از انجام اعمال مخصوص شيعى چشم پوشيد وبر طبق مذهب آنان عمل كرد گر چه خوف و ترسى در ميان نباشد.

استثنائات تقيه موارد ترخيص در تقيه اجزاء عمل اضطرارى و روايات تقيه مداراتى از بحثهاى پايانى اين رساله است .

امام پس از ذكر رواياتى در مضون تقيه و ترك عمل به خاطر مدارا با عامه مى نويسند: