[ ليس العلم بالتلمم انما هو نور يقع فى قلب من يريدالله تبارك و تعالى ان يهديه] با تامل دراين سخن روشن مى گردد كه مرادازاين علم غيراز علوم رسميه اى است كه در مدارس تحصيل مى شود و يااز نشستن در پاى كرسى درس مطالعه كتابها و جستجو در آثار دانشمندان به دست مى آيد چه اينها تنهاالفاظ واصطلاحاتى است كه براى تفهيم و تفهم بكار مى رود و علم حقيقى چيزى غيرازاينها مى باشد اين الفاظ واصطلاحات زمينه ساز آن نورى است كه ما آن را[ حقيقت علم] مى ناميم . حقيقت علم عبارت است از علمى كه عالم در پرتو آن به گونه اى آشكار به دريافت حقايق و واقعيتها و هدايت بسوى راستيها و درستيها نائل آيد.اين علم كه در بينش امام صادق ( ع )از آن به [نور] تعبير شده داراى دو ويژگى است .الف- در نور هيچ نقطه ابهامى وجود ندارد همينگونه علم وقتى حقيقى خواهد بود كه نه تنها شك و ترديد در آن راه نيافته بلكه بسر حد يقين رسيده باشد.ب -ويژگى ديگر نور روشنگرى است همينگونه علم حقيقى مى بايد روشنگر حقايق از غير آنها باشد. و ظلمتهاى فكرى را كه سبب گمراهى و هلاكت انسان مى شوداز بين برده و شك و ترديد كه پايه هاى اعتقادى را سست مى گرداند از دارنده علم بزدايد و در پرتو آن ثبات فكر و عقيده را به او بخشد و نيز طريق هدايت را فرا راه او روشن ساخته و او را به سوى حق و حقيقتها سوق دهد 10 و به روشد و كمال انسانى كه سرانجام آن نجات و رستگارى است برساند 11 ازاين روى مى بينيم كه در روايت وصف[ هدايت] براى علم بگونه اى مسلم گرفته شده است كه آن را تنها در سايه علم ميسر دانسته 12 و بى بهره از علم دوراز طريق هدايت معرفى شده است . 13 به حق علم بااين دو ويژگى نورى است كه خداوند به عالمان شايسته عنايت مى كند تا بدين وسيله راه درست و طريق كمال را بيابند و جامعه رااز جهل و ضلالت بركنار دارند. اينك در توضيح بيشتر[ حقيقت علم] آنچه را كه عالم جليل القدر مرحوم مولى احمد نراقى[ اعلى الله مقامه] دراين باره بيان داشته است دراينجا مى آوريم وى مى نويسد: مخفى نماند كه آنچه از علوم و معارف واسرار كه آدمى بواسطه تطهير نفس و تصفيه آن فهيم مى گردد نه مانند آن علومى است كه از مزاولت كتب رسميه وادله عقليه گرفتاران طبيعت محبوسان زندان وهم و شهوت مى فهمند بلكه آنها علوم حقيقيه نورانيه است كه انوار الهيه والهامات حقه ربانيه مستفاد شده اند و چندان ظهور و جلاء نورانيه و صفا از براى آنهاست كه قابل شك و شبهه نيستند واين علمى است كه حضرت فرمودند : انما هو نور يقذفه الله فى قلب من يريد وامير مومنان در كلمات بسيارى اشاره فرمودند از آن جمله مى فرمايند: در وصف راستين از علماء ... هجم بهم العلم على حقيقه البصره و باشروا روح اليقين واستلانوا مااستوعره المترفون وانسوا مااستوحش الجا هلون و صحبواالدنيا بابدان ارواحها معلقه بالمحل الاعلى اولئك خلفاءالله فى ارضه وادعاه الى دينه آه آه شوقاالى رويتهم 14 ... وليكن ماداميكه صفحه دل از نقوش اخلاق ذميمه پاك نگردداين قسم علم و معرفت در آن مرتسم نشود... و چگونه مى تواند شد كه در ناپاك منزل علوم حقه شود در حاليكه افاضه علوم بر دلهااز عالم لوح محفوظ بوساطت ملائكه مقدسه است كه وسائط فيض الهى هستند و پيغمبر صلى الله عليه واله فرمود :[لا تدخل الملائكه بيتا فيه كلب] پس هرگاه خانه دل مملواز صفات رذيله كه سگان درنده هستند باشد چگونه ملائكه كه حمله علوم و معارفند داخل شوند؟ وازاينجا معلوم مى شود كه كسانى كه عمر خود را صرف تحصيل علم از طريق مجادلات كماليه واستدلالات فكريه نموده اند و از تزكيه نفس از صفات ذميمه غافل مانده اند...از حقيقت علم بيخبر و سعى ايشان بى ثمر و آنچه را تحصيل كرده اند و علم پندارند بر خلاف واقع است زيرا كه علم حقيقى را بحجت و سرورى و صفا و نورى باشد. 15
2- شرط رسيدن به حقيقت علم
در پرتواولين قسمت از حديث مزبور با حقيقت علم آشنا شديم . و اينك توجه خود را معطوف مى داريم به ديگر قسمتى كه شرط رسيدن بدان حقيقت را به ما مى آموزد.اينگونه كه امام ( ع )ابتداء مسئله عبوديت را بيان مى دارد و همزمان با آن دو مسئله[ به كارگيرى علم در مقال عمل] و[ يارى جستن از خداوند] را نيزاشاره مى فرمايد. كه با شروع به تفصيل هر يك سير مقال را دنيال مى كنيم .
عبوديت و بندگى
[ فاطلب اولا فى نفسك حقيقه العبوديه] بى شك علمى كه حقايق را بر وصف يقين براى عالم روشن گرداند و در تاريكيها و ظلمتها شمع راه باشد علمى كه حيات اين جهانى را بستر كمال و زندگى آن جهانى را با رستگارى و سعادت همراه گرداند. و به تعبير حديث مذكور علمى كه خود[ نور] بوده و هدايتگر به سوى نور باشد اين علم نتيجه تجزيه و تركيب و تجريد و تعميم عقلى نمى تواند باشد لذا تنها با مطالعه و ممارست كتابها بدست نمى آيد.علم نورى است كه از جانب خداوند بر قلب بندگان[ لايق] و[ شايسته] فرود مى آيد.ازاين رو بر خوردارى از آن در گرو دست يافتن به اين [شايستگى] است كه باالهام از كلام امام ( ع ) در سايه رسيدن به[ حقيقت عبوديت] حاصل مى گردد. و نيز در پرتواينكه طالب همزمان با فراگيرى الفاظ واصطلاحات راه بندگى معبود را پيش گيرد. و دراين طريق به مقام والاى[ عبوديت] نائل آيد. مقامى كه از همه قيد و بندهاى غيرالهى رها گشته و حاكميت خدا را در عالم درون و برون خود مجسم ساخته است . همه ارزشها را جلوه اى ازارزش بندگى مى بيند و آنها را براساس همين محور جستجو مى كند. دراين صورت علت تامه - تعلم همراه با عبوديت - براى بهره مند شدن از نورالهى محقق مى شود و حقيقت علم براى او حاصل مى آيد. دراين باره عالم ربانى سيد حيدر آملى [رضوان الله تعالى عليه] كه خود در شماراين افراد مى باشد چنين مى نويسد: [ پس از مراجعت از سفر مكه در شهر ملكوتى نجف اقامت گزيدم و مشغول رياضت و خلوت و طاعت و عبادتى كه بيشتر و سخت تر و بلندتراز آن ممكن نبود گرديدم . به همين جهت از پى آن رياضات و عبادات از جانب خداوند تعالى و حضرات غيبى او دراين مدت معانى و معارف و حقايق بر قليم ريزش وافاضه يافت كه شرح و تعريف آن به هيچ وجهى امكان پذير نيست] 16اين حقيقت است كه در آيات و بسيارى ديگراز روايات آمده است .اگر چه اختلاف در تعبير بين آنها وجود دارد و در برخى[ تقوى] و در بعضى [ اخلاص] و در پاره اى[ تخلق باخلاق الله] شرط رسيدن به نور علم دانسته شده است . ولى در حقيقت هر يك ازاينها جلوه و پرتوى از[ حقيقت عبوديت] است كه در حديث عنوان بصرى بيان شده بود. براى روشن شدن اين امر به ذكر برخى از آيات و رواياتى كه[ عبوديت] را در چهره يكى از موضوعهاى مزبور شرط دريافت[ حقيقت علم] دانسته اند مى پردازيم .
لطفا منتظر باشید ...
