ب - بكارگيرى علم - نقش تزکیه در کسب علوم و معارف نسخه متنی

[زله العالم تفيسدالعوالم ]. 29 لغزش عالم جهان را فاسد مى كند.

2- ديگراينكه حواس كه ابزار معرفت و قلب كه منبع و چشمه جوشان معارف است . مهر گشته واز موهبت نورالهى كه شرط اساسى براى دريافت حقايق بى بهره خواهد ماند. و در نتيجه اندوخته هاى ذهنى وى كه تنها از طريق ممارست يا كتب و كاوشى در آنها بدست آمده است اطمينان بخش و يقينى نمى باشد بلكه چه بسا سراب گونه او را فريته و در نوعى جهل مركب

فرو خواهد برد شاهد براين گفتار نامه محى الدين عربى به فخر رازى است كه در بخشى از آن چنين مى نگارد:

يكى از آشنايان تو كه مورداطمينان مى باشد و نيز نظر نيك به تو دارد به من خبر داد كه روزى تو را در حال گريستن مشاهده كرده است او و كسانيكه نزد تو حاضر بوده اند ازاين حالت سوال كردند تو در جواب گفته اى : مسئله اى را كه مدت سى سال بدان معتقد بوده ام هم اكنون برايم روشن گرديد كه حقيقت امر برخلاف آن چيزى است كه تاكنون بدان عقيده داشتم .ازاين روگريان گشته ام . و نيزافزوده اى : چه بسا اين فكرى كه هم اكنون در ذهنم پديدار شده است هماننداول پس از گذشت مدتى خلاف آن به فكرم رسد. پس اى برادر چرا خويش را در ورطه تفكرات صرف غرق ساخته اى و در طريق مجاهدتها و رياضتهائى كه رسول الله (ص ) شرعى دانسته قدم نمى گذارى ؟!اگر مبارزه با نفس را در پيش گيرى از علوم و دريافتهائى كه خداوند به بندگان شايسته عطا مى كند بهره مند خواهى شد30

اين همه حكايت از آن دارد كه علم آنگاه حقيقتى خواهد بود كه عالم در پرتو پاكى نفس و عبوديت معبود از نور و بصيرت الهى برخوردار گردد و با بهره از آن به ادارك و كشف حقايق برسد.

ب - بكارگيرى علم

[واطلب العلم باستعماله]

همان گونه كه ارزش عمل وابسته به علم مى باشد همين سان ارزش علم نيز در سايه عمل روشن مى گردد. 31 چه اينكه اين ارزش در پرتو علم حقيقى به وجود مى آيد و علم حقيقى آن است كه عمل زا باشد. 32 زيرا انسان هنگامى كه بدرستى علم به چيزى پيدا كرده و به آن يقيين كند اين يقين او را به عمل بر طبق عملش وادار مى كندازاين رو آن علم و معرفتى كع عمل زا نباشد حقيقى وارزش نخواهد بود 33 بلكه انديشه اى مبهم بوده كه باعث پيدايش شك و ترديد مى شود و موجب آن مى گردد كه انسان از پاى گذاشتن در صحنه عمل خوددارى

كند. همان گونه كه علم حقيقى ناگزير عمل را به دنبال خود دارد. عمل نيز زاينده وافزايش دهنده علم است . چون كه بهراندازه انسان در مسير عمل گام بردارد خداوند بهمان نسبت علم و دانش او راافزون گرداند. چنانچه پيامبر اكرم[ ص] مى فرمايد:[ من عمل بما علم ورثه الله علم ما لم يعلم] 34

[ هر آنكس به آنچه مى داند عمل كند خدوانداو را بدانچه نمى داند دانش عطا كند]

ج - درخواست از پروردگار

واستفهم الله يفهمك

ديگر عاملى كه براى دريافت حقيقت علم نقش دارد و شرط رسيدن به آن دانسته شده است توجه به[ دعا] و طلب از خداوند مى باشد.اگر چه اين مسئله اى جداى از مسئله[ عبوديت] نيست . ليكن چون در حديث از باب ذكر خاص بعداز عام - به آن اشاره شده است به اختصار گوئيم به حق آنگاه كه حقيقت علم پرتوى از نورالهى باشد كه مى بايست از جانب خداوندافاضه گردد و تعليم و تعلم تنها زمينه ساز دريافت آن نور باشد ناگزير[ دعا] در كسب آن موثر خواهد بود.

35 تامل دراين كلام ما را به سوى اين دعوت مى كند كه همزمان به آموختن الفاظ واصطلاحات براى شايستگى يافتن نور علم دست نياز به سوى پروردگار بلند كنيم وازاو - كه دانا به همه اسرار و حقايق مى باشد - نورى كه در پرتو فروغ آن حقايق آشكار مى گردد درخواست نمائيم .اين امرى است كه بزرگان به آن توجه داشته وازاين طريق توانسته اند به دريافت بسيارى از حقيقت ها نائل آيند فيلسوف بزرگ عالم متله صدرالدين شيرازى[ اعلى الله مقامه] دراين باره چنين مى گويد:

فتوجهت توجها عزيزيا نحو مسبب الاسباب و تضرعت تضرعا جبليا الى مسهل المورالصعاب فلما بقيت على هذاالحال من الاستتار و الانزواء والخمول والاعتزال زمانا مديدا بعيدا اشتعلت نفسى لطول الجماهدات اشتعالا

نوريا والتهب قلبى لكثره الرياضات التهابا قويا فغاضت عليهاانوارالملكوت و حلت بها خباياالجبروت والحقتهاالاضواءالاحديه و تداركتهاالالطاف الالهيه فاطلعت على اسرار لم اكن اطلع عليهاالى الان وانكشفت لى رموز لم تكن منكشفه هذاالانكشاف من البرهان بل كل ما علمته من قبل بالبرهان عاينته مع زوائد بالشهود والعيان من الاسرارالالهيه والحقائق الربانيه...

توجهى كه نظير والتماسى و خاص به خداوند متعال فراهم آورنده امور نمودم چون زمانى طولانى به كناره گيرى از خلق و تنهائى و گمنامى باقى ماندم آتشى فروزان در جانم افروخته شد و نورى تابان قلبم را فروغ بخشيد انوار ملكوت الهى بر آن سرازير گشت واسرار نهفته جبروت و پرتوهاى ذات يكتا بر آن تابيدن گرفت در نتيجه به اسرارى اطلاع يافتم كه تا آنوقت بدانها نرسيده بودم و رموزى برايم آشكار گرديد كه از راه برهان برايم روشن نشده بود بلكه تمام آنچه ازاين طريق بدست آورده بودم باافزايشى ازاسرارالهى و حقايق ربانى برايم عيان گشت .

بااين همه نبايد فراموش كنيم كه تحصيل علوم و كسب معارف همانگونه كه پاكى درون را مى طلبد جديت و تلاش در آموختن را نيز لازم دارد.ازاين روى طالب علم در عين توجه به امور باطنى و معنوى مى بايست تمام سعى خود را دراشتغالات علمى نيز بكار گيرد چنانچه با نگاهى گذرا به حيات علمى هر يك از علماا بزرگ اين واقعيت را بخوبى آشكار مى بينيم . چه آنان با همه تلاشى كه در تطهير نفس و قرب پيدا نمودن به پروردگار داشته اند در تحقيق و مطالعه نيز كمتر همت بر بسته و دراين راه رنجهاى بسيارى را بر خود هموار نمودند. تا بدانجا كه روز و شب نشناخته همواره چونان پروانه براى رسيدن به نور علم در تكاپو بوده اند. همين سان اگر به رواياتى كه در كسب علم و دانش وارد گرديده است نظرى بيفكنيم به آشكاراين واقعيت را خواهيم يافت . چه روايات همانگونه كه ما را براى دريافت علم به عبادت تقوى و ... دعوت مى نمايد به تلاش و كوشش در درس نيز سوق مى دهد.اما صادق ( ع ) مى فرمايد:( اطلبواالعلم ولو بخوض اللحج وشق المهج )36 طلب كنيد علم را گر چه به

فرو رفتن در دريا ها و خرد شدن جانها باشد

و نيز على ( ع ) مى فرمايد:

لا يدرك العلم براحه الجسم 37 علم با آسايش تن بدست نمى آيد

اميد آنكه طالبان علم با توجه به اين حقايق از حقيقت و نور علم بهره مند شده تا در پرتو آن خود و جامعه را در راه[ رشد] و هدايت قرار دهند.

والسلام